طرح ایجاد مناطق حفاظت شده دریایی، راهکاری برای حفظ ذخایر آبزیان و مناطق مرجانی

[Borna66]

با توجه به كاهش فراواني و طول برخي از گونه‌هاي تجاري در سواحل جنوبي ايران (دريانبرد، 1383 و رضايي، 1385) بررسي دلايل اصلي و راهكارهاي پيش گيرنده ضروري مي‌باشد كه از جمله عوامل ضربه زننده به ذخاير آبزيان مي‌تواند صيد بي‌رويه، استفاده از ابزار صيد نامناسب در منطقه،افزايش نوترينتها در اثر افزايش مزارع پرورش ميگو و آلودگيها باشد(Wilkinson, 1998). استكي و همكاران (1385) توسعه بي‌رويه پرورش ميگو در مجاورت آبهاي ساحلي را عامل ايجاد عوارض زيست محيطي بسياري از جمله افزايش نامناسب نوترينت‌ها، تخريب زيستگاه آبزيان، كاهش زيستگاههاي مانگرو، تغييرات كمي و كيفي جوامع كفزي بستر، بالا رفتن شوري آب و تغيير گونه‌هاي گياهي و جانوري آبهاي ساحلي اعلام داشته‌اند كه اگر اين آلودگي‌ها در سطح وسيعي وجود داشته باشند، مسلما لطمات جبران ناپذيري را وارد خواهند نمود. جزاير مرجاني با حفاظت از لارو آبزيان در برابر شكارچي، تامين غذا و ... محيط مناسبي را براي احياء بسياري از گونه‌ها فراهم مي‌آورند بنابر‌اين تخريب مرجانها ضربه بزرگي را بر تنوع و فراواني گونه‌هاي آبزي وارد مي‌نمايد(Hall, 1999). اميني‌راد (1385) در مشاهدات مستقيم خود در دريا افزايش سفيد شدگي و جابجايي مرجانها را در سالهاي اخير در سواحل چابهار گزارش نموده است. Wilkinson در سال 1998 بيشترين تخريب بستر و جزاير مرجاني دنيا را در منطقه ايندو-پسيفيك[1] اعلام و دليل آنرا استفاده از ابزار صيد نامناسب دانسته است. Downing و همكاران(2005) نيز عامل سفيد شدگي مرجانها[2] و مشكلات محيطهاي دريايي را فعاليتهاي انساني دانسته‌ و صيد بي‌رويه ماهي، وارد كردن زباله و مواد زائد، لجن سازي و ساير اشكال آلودگي را در نتيجه تاثير مستقيم فعاليتهاي انساني بر زيستگاههاي مرجاني معرفي نموده‌اند. در صيد آبزيان از روشها و ابزاري كه باعث تخريب مرجانها، بستر و يا بطور كلي محيط و در نتيجه كاهش ذخاير آبزيان مي‌شوند، نبايد استفاده نمود كه به عنوان مثال ابزاري مانند ترال در برخي مواقع باعث كاهش %58 فراواني و %50 درصد تنوع گونه‌اي مي‌شود(قاسمي، 1379) بخصوص كه تور ترال، صيد ضمني[3] زيادي داشته و علاوه بر كاهش ماهيان تجاري در بسياري از موارد فراواني گونه‌هاي غير تجاري را نيز كاهش مي‌دهد و با توجه به اينكه بسياري از ماهيان تجاري مهم گوشتخوار بوده و از نظر اكولوژيك به اين ماهيان غير تجاري وابسته‌اند، در نتيجه كاهش ذخاير اين ماهيان غير تجاري باعث كاهش ماهيان تجاري خواهد شد بنابراين ابزار نا مناسب هم بصورت مستقيم و هم غير مستقيم باعث كاهش ذخاير آبزيان تجاري مي‌شوند علاوه بر موارد ذكر شده گستره فعاليت صيادان نيز بسيار مهم مي‌باشد، اگر صيادان در سطح وسيعي فعاليت نمايند، طبيعتا اثرات سوء فعاليت آنها بر محيط و بخصوص مناطق مرجاني بيشتر است. Charles در سال 2001 در چنين مواقعي بهترين راهكار پيشنهادي را ايجاد مناطق دريايي حفاظت شده يا MPAs دانسته است زيرا اين مناطق حفاظت شده مي‌توانند به عنوان نوزادگاه[4] و ذخيره گاه مولدين عمل نموده و تامين كننده فراواني گونه‌هاي يك منطقه وسيع باشند. اگر در مكاني مناسب مانند مناطق مرجاني عوامل خارجي مانند صيد، تخريبهاي محيطي و آلودگي حضور نداشته باشند، آبزيان در اين مناطق مي‌توانند به راحتي رشد و تكثير داشته باشند و فراواني، اندازه متوسط و سن جمعيت آنها به مقدار واقعي خود خواهد رسيد و در مورد بسياري از آبزيان بخصوص گروههاي پلاژيك، مناطق حفاظت شده مي‌توانند به عنوان تامين كننده زي‌توده ساير نقاط در دريا باشند(Sanchez-Lizaso et al, 2000). در نقاطي كه غناي گونه‌اي[5] بالا مي‌باشد، گونه‌هاي با فراواني كم و يا نادر نيز معمولا يافت مي‌‌شوند (Roberts, 1995) بنابراين ايجاد مناطق حفاظت شده به بقاء و حفظ اين گونه‌ها نيز مي‌تواند كمك كند. Floeter و همكاران (2006) در بررسي تغييرات گونه‌اي، فراواني و طول ماهيان سواحل برزيل در بين مناطق با فشارهاي صيادي مختلف و مناطق حفاظت شده مشاهده كردند كه تنوع گونه‌اي، فراواني و طول هر گونه در اين مناطق تفاوت معني‌داري دارد و با افزايش فشار صيادي فراواني ماهيان Scaridae بيشتر مي‌شده ‌است كه ايشان دليل آنرا تخريب مرجانها در اثر فشار بيش از حد صيادي دانسته‌اند. رضايي (1385) نيز افزايش ميزان صيد طوطي ماهيان Scaridaeرا در سواحل سيستان و بلوچستان گزارش نموده است همچنين اميني‌راد(1385) افزايش فراواني اين ماهيان را در سواحل خليج چابهار با مشاهدات مستقيم خود در دريا اعلام نموده است كه با توجه به نتايج Floeter و همكاران (2006) مي‌توان افزايش اين ماهيها را به بالا بودن فشار صيادي در منطقه نسبت داد. Roberts در سال 1995 در بررسي خود اعلام نمود كه زي‌توده، فراواني و تعداد لارو گونه‌هاي مختلف در مناطق حفاظت شده اطراف جزاير آنتيل[6] بسيار بيشتر از مناطق تحت بهره‌برداري صيادي بوده است. مجنونيان(1378) هدف از ايجاد مناطق حفاظت شده و پارك‌هاي ملي را كنترل پروسه‌هاي انساني موثر بر طبيعت و احياء و بازسازي اشكال حياتي آسيب ديده معرفي نموده و آنها را محيط مناسبي براي تكثير و پرورش جانوران وحشي و رشد رستنيها در شرايط طبيعي تحت حفاظت مي‌داند. با توجه به اينكه در سواحل جنوبي ايران فقط در منطقه نايبند پارك ملي ايجاد شده است، ايجاد مناطق حفاظت شده دريايي و يا پاركهاي ملي دريايي ضروري به نظر مي‌رسد كه قبل از هر گونه اقدامي در اين زمينه يافتن نقاط مناسب از نظر تنوع گونه‌اي، سطح آسيب وارد شده و ساير موارد مهم در ايجاد مناطق حفاظت شده بررسي شود.



منابع:



استكي، ع.، اكبر زاده، ا.، مرتضوي، م. ص.، خدادادي جوكار، ك. و سليمي زاده، م.، 1385. بررسي اثرات زيست محيطي ناشي از مزارع پرورش ميگو بر خور تياب در استان هرمزگان. مجله علمي شيلات ايران. 15(1): 20-11.

اميني راد، ت. 1385. بررسي علل جابجائي و سفيد شدگي مرجانها در خليج چابهار. سمينار علمي مركز تحقيقات شيلاتي آبهاي دور چابهار.

رضايي، م. م.، 1385. گزارش گونه‌هاي در معرض خطر سواحل سيستان و بلوچستان. مركز تحقيقات شيلاتي آبهاي دور چابهار.

دريانبرد، غ.، 1383. مونيتورينگ بررسي ذخاير كفزيان به روش مساحت جاروب شده در درياي عمان-سواحل سيستان و بلوچستان. گزارش نهايي طرح تحقيقاتي. مركز تحقيقات شيلاتي آبهاي دور چابهار.

قاسمي، ع.، 1379. مباني مديريت شيلاتي; نگرش نوين به بهره‌برداري از منابع آبزي. انتشارات نقش مهر. 128ص.

مجنونيان، ه.، 1378. كلياتي پيرامون پاركهاي ملي و ذخاير طبيعي; در: زيستگاهها و حيات وحش، سازمان حفاظت محيط زيست: 48-1.

charles, A., 2001. Sustainable fishery systems. Blackwell Science. PP: 370.

Downing, N., Buckley, R., Stobart, B., LeClair, L. and Teleki, K., 2005. Reef fish diversity at Aldabra atoll, Seychelles, during the five years following the 1998 coral bleaching event. Phil. Trans. R. Soc. A. 363:257-261.

Floeter, S. R., Halpern, B. S. and Ferreira, C. E. L., 2006. Effects of fishing and protection on Brazilian reef fishes. Journal of Biological conservation. 128: 391-402.

Hall, S.J., 1999. The effects of fishing on marine ecosystems and communities. Blackwell Science. PP: 274.

Roberts, C.M., 1995. Rapid build-up of fish biomass in a Caribbean marine reserve. Journal of Conservation Biology. 9(4): 815.

Sanchez-Lizaso, J. L., Goni, R., Renones, O., Garcia-Charton, J. A., Galizin, R., Bayle, J. T., Sanchez-Jerez, P., Perez-Ruzafa. A. and Ramo. A., 2000. Density dependence in marine protected populations: A review, Environmental Conservation, 27(2): 144-158.

Wilkinson, C., 1998. Status of coral reefs of the world, Executive summary. Australian Institute of Marine Science.