Borna66
07-04-2009, 02:49 PM
آبیاری در گذر زمان
گرچه شروع آبیاری در دنیا تاریخ مشخصی ندارد ولی در چهار هزار سال قبل پادشاه آشور با ایجاد دریاچه مصنوعی زمینهای لم یزرع اطراف دجله و فرات را به باغهای سبز و خرم تبدیل کرد. آبیاری به کمک رودخانه هم بیش از 5000 سال پیش از میلاد در چین رواج داشته است. كلمه "هندسه" در زبان عربی تقریبا بدون شک از کلمه پهلوی هندازه گرفته شده است که معنی آبیاری و اندازگیری مجاری آب یا محاسبه است. از کارهای نیک نزد اهورامزدا در اوستا آبیاری بوده است. گفته شده که زمینهای بایر و بیابانها جایگاه اهریمنان و دیوان است. شاهنشاهان هخامنشی همه کسانی را که با آبیاری زمینهای بایر را آباد می کردند تا پنج نسل از مالیات معاف می کردند.
تورات به سه مورد وسایل آبرسانی اشاره شده است :
1- در آیه 26 می گوید رمه داران اسمعیل فرزند ابراهیم با کمک اهالی در "جرو" بدنبال چاههای حفر شده ابراهیم در 1700 قبل از میلاد می گشتند.
2- در قرن هشت قبل از میلاد هزطکا پادشاه یهود یک استخر و یک مجاری آب ساخت تا آب را بداخل شهر اورشلیم بیاورد.
3- زنان سامره با یک دیگ مخصوص از یک چاه عمومی که توسط یعقوب به اهالی هدیه شده بود، استفاده می کردند.
سناچریب بنیانگذار پادشاهی آشور در 700 سال قبل از میلاد برای آبیاری باغ های معلق نینوا طبق محاسبه دانشمندان به روزی حدود ۳۰۰ هزار كیلو آب نیاز داشت. از آنجا كه سطح باغ ها از رودخانه خیلی بالاتر بوده سیستمی عجیب را ابداع كرده بود.استوانه هایی كه درونشان میله ای چوبین قرار داشت و دور میله توسط پوست درخت نخل مارپیچ هایی درست كرده بودند كه با چرخش مارپیچ آب از پائین به بالا منتقل می شد. مطابق محاسبه باستان شناسان برای این كار به حداقل ۱۸ زنجیره از این وسایل از رودخانه به بالای باغهایش احتیاج داشته است.
در دوران ایلام و ماد اخبار بیشتری در مورد فن آبیاری مصنوعی بدست امده زیرا در حفاری های شوش نوعی چاه است که با چهارپایان آب را به سطح زمین می رساندند.. در عصر هخامنشیان سه روش آبیاری متداول بود : رودخانه، کاریز، چاه و اهمیت آب تا بدانجا بود که قسمت اعظم دعای شاهنشاهان هخامنشی نجات ایران در ظل توجهات اهورامزدا و آناهیتا در جهت رفع خشکسالی است. در آن دوران به امر سد سازی و کانال کشی توجه بسیار شد. آنان از توجه به سد و بند علاوه بر استفاده زراعی هدف نظامی نیز داشتند. در کاوش های اخیر در زیر صفه تخت جمشید تاسیسات زه کش و هدایت آب را یافته اند و به نظر می رسد که پیش از اجرای معماری صفه تاسیسات آب طراحی و اجرا شده است.
یکی از رودخانه هایی که از قدیم به رود اروند می پیوسته، دیاله بوده است. بنا به دستور کوروش سدی برای آبیاری از خاک و چوب بستند که شبکه کانالها را تغذیه می کرد. همچنین در زمان هخامنشیان نخستین کوشش در مورد سدسازی بروی اروند و فرات بعمل آمد. بر روی رودخانه کر در فارس نیز بندهایی برای آبیاری زمین های پیرامون تخت جمشید ایجاد گردید. از جمله این سدها بند ناصری است که در 48 کیلومتر شمال غربی تخت جمشید واقع شده است. در دوران اشکانیان هرچند که به امر تجارت بیشتر از زراعت توجه می شد اما توسعه شبکه های آبیاری و کاریز که سبب گسترش فن کشاورزی می گردید نشانگر توجه به این امر نسبت به گذشته بود زیرا که رشد بازرگانی و تردد کاروانها در مسیرهای مختلف، با حفر کاریز توسط درآمد شخصی افراد را سبب گردید که ادامه روش دوران سلوکی بود.
ساسانیان به روشهای نوین آبیاری توجه بسیار مبذول داشتند زیرا کشاورزی عمده درآمد آنان را تشکیل می داد. سرمایه گذاری عظیم دولت ساسانی در احداث شبکه های آبیاری خوزستان و حوزه رودخانه، ابتکار طریقه نهربندی شبکه نهروان بود که بسیاری از اراضی بین النهرین را سیراب می کرد. تاسیسات منظمی جهت ممانعت از روان شدن سیلابها و ایجاد خرابی، دستگاه حاکمه را به حفر کانالهای وسیعی واداشت؛ چنانکه به موازات رود دجله کانال بزرگی، رود را تا خلیج فارس جدا می کرد که به نهروان معروف بود. تاسیسات خوزستان بستر رودخانه های کرخه و کارون، دز، شیرین و تاب را در بر می گرفت. چند کانال بزرگ به نامهای شاوور که زمینهای پیرامون شوشتر را آبیاری می کرد و تیران که در شمال شرقی شوشتر از کارون منشعب شده و گرگر نامیده می شد، تجلی نظم موجود در ابیاری آن عصر بود. سازمانی در روزگار ساسانیان "دیوان کاست فزود" و در دوره اسلامی "دیوان المیاء" بود که از زورگیری و کشمکش در هنگام بهره گیری از آبها جلوگیری می كرد. از جمله وظایف این سازمان نظارت بر ساختن هرگونه بند، کندن کانال، آبراهها و نگهداری و ثبت دستگاههای آبیاری و حقابه در سراسر کشور بوده است. پادشاهان و مهندسان ساسانی افزون بر ساختن سد بر روی كارون و كرخه در سرزمین عراق امروزی نیز به ساختن سدهایی به ویژه در كرانه شرقی اروند بین سامره و كوت مبادرت كردند. ساسانیان سیستم آبیاری رودخانه دیاله را گسترش دادند. گسترش شبكه آبیاری در جنوب ایران و بین النهرین در زمان خسرو اول پادشاه ساسانی به درجه بالای خود رسید . در زمان شاپور اول ساسانی ارتش شکست خورده والرین رومی، که مرکب از 70000 نفر می شده به اسارت ایرانیان در آمده، شاپور از این اسیران برای ساختن سد شادوران شوشتر استفاده کرد.
از قدیمی ترین آبراهه ها، آبراهه مکه است که معاویه کار ساخت آنرا آغاز و آب این شهر مقدس بوسیله آن تامین می شد. در اوایل دوران اسلامی و آنگاه که خلفای عباسی دارای قدرت زیادی بودند، بندهای باستانی تعمیر شد. ازجمله سیستم های آبیاری که مسلمانان از پیشینیان به ارث برده بودند شبکه هایی بود که در شوشتر و اهواز و ... قرار داشت و بدست مسلمانان تعمیر شد. به سیستم آبیاری شوشتر نیز سد دیگری به نام سد بولیتی افزوده گشت که بروی رودخانه گرگر ساخته شد و به همراه آن چرخها و آسیابهای آبی نصب شده بود. این آسیابها در تونل های که در دوسوی کانال در سنگ تعبیه شده بودند قرار داشته و این خود یکی از نمونه های نخستین پیدایش سیستم نیروی محرکه آبی در دنیا بشمار می آید. در روزگار مامون خلیفه عباسی در کنار نیل، ارتفاع سنجی نصب شده بود. متوکل آنرا تعمیر کرد که تا امروز کار می کند و نشان دهنده علاقه مندی دانشمندان و مهندسان مسلمان مصری در اوضاع خاص مصر به عمل آبیاری است.
دوره آل بویه از نظر کارهای آبی یکی از دوران درخشان فنی ایران است. عمیق کردن کانال کشترانی بین کارون و اروند و نوسازی پل رودخانه ای در اهواز، احداث آب انبارهای بزرگ و سیستم بند امیر و شبکه آبیاری سرزمین فارس از کارهای عضدالدوله است.
گرچه شروع آبیاری در دنیا تاریخ مشخصی ندارد ولی در چهار هزار سال قبل پادشاه آشور با ایجاد دریاچه مصنوعی زمینهای لم یزرع اطراف دجله و فرات را به باغهای سبز و خرم تبدیل کرد. آبیاری به کمک رودخانه هم بیش از 5000 سال پیش از میلاد در چین رواج داشته است. كلمه "هندسه" در زبان عربی تقریبا بدون شک از کلمه پهلوی هندازه گرفته شده است که معنی آبیاری و اندازگیری مجاری آب یا محاسبه است. از کارهای نیک نزد اهورامزدا در اوستا آبیاری بوده است. گفته شده که زمینهای بایر و بیابانها جایگاه اهریمنان و دیوان است. شاهنشاهان هخامنشی همه کسانی را که با آبیاری زمینهای بایر را آباد می کردند تا پنج نسل از مالیات معاف می کردند.
تورات به سه مورد وسایل آبرسانی اشاره شده است :
1- در آیه 26 می گوید رمه داران اسمعیل فرزند ابراهیم با کمک اهالی در "جرو" بدنبال چاههای حفر شده ابراهیم در 1700 قبل از میلاد می گشتند.
2- در قرن هشت قبل از میلاد هزطکا پادشاه یهود یک استخر و یک مجاری آب ساخت تا آب را بداخل شهر اورشلیم بیاورد.
3- زنان سامره با یک دیگ مخصوص از یک چاه عمومی که توسط یعقوب به اهالی هدیه شده بود، استفاده می کردند.
سناچریب بنیانگذار پادشاهی آشور در 700 سال قبل از میلاد برای آبیاری باغ های معلق نینوا طبق محاسبه دانشمندان به روزی حدود ۳۰۰ هزار كیلو آب نیاز داشت. از آنجا كه سطح باغ ها از رودخانه خیلی بالاتر بوده سیستمی عجیب را ابداع كرده بود.استوانه هایی كه درونشان میله ای چوبین قرار داشت و دور میله توسط پوست درخت نخل مارپیچ هایی درست كرده بودند كه با چرخش مارپیچ آب از پائین به بالا منتقل می شد. مطابق محاسبه باستان شناسان برای این كار به حداقل ۱۸ زنجیره از این وسایل از رودخانه به بالای باغهایش احتیاج داشته است.
در دوران ایلام و ماد اخبار بیشتری در مورد فن آبیاری مصنوعی بدست امده زیرا در حفاری های شوش نوعی چاه است که با چهارپایان آب را به سطح زمین می رساندند.. در عصر هخامنشیان سه روش آبیاری متداول بود : رودخانه، کاریز، چاه و اهمیت آب تا بدانجا بود که قسمت اعظم دعای شاهنشاهان هخامنشی نجات ایران در ظل توجهات اهورامزدا و آناهیتا در جهت رفع خشکسالی است. در آن دوران به امر سد سازی و کانال کشی توجه بسیار شد. آنان از توجه به سد و بند علاوه بر استفاده زراعی هدف نظامی نیز داشتند. در کاوش های اخیر در زیر صفه تخت جمشید تاسیسات زه کش و هدایت آب را یافته اند و به نظر می رسد که پیش از اجرای معماری صفه تاسیسات آب طراحی و اجرا شده است.
یکی از رودخانه هایی که از قدیم به رود اروند می پیوسته، دیاله بوده است. بنا به دستور کوروش سدی برای آبیاری از خاک و چوب بستند که شبکه کانالها را تغذیه می کرد. همچنین در زمان هخامنشیان نخستین کوشش در مورد سدسازی بروی اروند و فرات بعمل آمد. بر روی رودخانه کر در فارس نیز بندهایی برای آبیاری زمین های پیرامون تخت جمشید ایجاد گردید. از جمله این سدها بند ناصری است که در 48 کیلومتر شمال غربی تخت جمشید واقع شده است. در دوران اشکانیان هرچند که به امر تجارت بیشتر از زراعت توجه می شد اما توسعه شبکه های آبیاری و کاریز که سبب گسترش فن کشاورزی می گردید نشانگر توجه به این امر نسبت به گذشته بود زیرا که رشد بازرگانی و تردد کاروانها در مسیرهای مختلف، با حفر کاریز توسط درآمد شخصی افراد را سبب گردید که ادامه روش دوران سلوکی بود.
ساسانیان به روشهای نوین آبیاری توجه بسیار مبذول داشتند زیرا کشاورزی عمده درآمد آنان را تشکیل می داد. سرمایه گذاری عظیم دولت ساسانی در احداث شبکه های آبیاری خوزستان و حوزه رودخانه، ابتکار طریقه نهربندی شبکه نهروان بود که بسیاری از اراضی بین النهرین را سیراب می کرد. تاسیسات منظمی جهت ممانعت از روان شدن سیلابها و ایجاد خرابی، دستگاه حاکمه را به حفر کانالهای وسیعی واداشت؛ چنانکه به موازات رود دجله کانال بزرگی، رود را تا خلیج فارس جدا می کرد که به نهروان معروف بود. تاسیسات خوزستان بستر رودخانه های کرخه و کارون، دز، شیرین و تاب را در بر می گرفت. چند کانال بزرگ به نامهای شاوور که زمینهای پیرامون شوشتر را آبیاری می کرد و تیران که در شمال شرقی شوشتر از کارون منشعب شده و گرگر نامیده می شد، تجلی نظم موجود در ابیاری آن عصر بود. سازمانی در روزگار ساسانیان "دیوان کاست فزود" و در دوره اسلامی "دیوان المیاء" بود که از زورگیری و کشمکش در هنگام بهره گیری از آبها جلوگیری می كرد. از جمله وظایف این سازمان نظارت بر ساختن هرگونه بند، کندن کانال، آبراهها و نگهداری و ثبت دستگاههای آبیاری و حقابه در سراسر کشور بوده است. پادشاهان و مهندسان ساسانی افزون بر ساختن سد بر روی كارون و كرخه در سرزمین عراق امروزی نیز به ساختن سدهایی به ویژه در كرانه شرقی اروند بین سامره و كوت مبادرت كردند. ساسانیان سیستم آبیاری رودخانه دیاله را گسترش دادند. گسترش شبكه آبیاری در جنوب ایران و بین النهرین در زمان خسرو اول پادشاه ساسانی به درجه بالای خود رسید . در زمان شاپور اول ساسانی ارتش شکست خورده والرین رومی، که مرکب از 70000 نفر می شده به اسارت ایرانیان در آمده، شاپور از این اسیران برای ساختن سد شادوران شوشتر استفاده کرد.
از قدیمی ترین آبراهه ها، آبراهه مکه است که معاویه کار ساخت آنرا آغاز و آب این شهر مقدس بوسیله آن تامین می شد. در اوایل دوران اسلامی و آنگاه که خلفای عباسی دارای قدرت زیادی بودند، بندهای باستانی تعمیر شد. ازجمله سیستم های آبیاری که مسلمانان از پیشینیان به ارث برده بودند شبکه هایی بود که در شوشتر و اهواز و ... قرار داشت و بدست مسلمانان تعمیر شد. به سیستم آبیاری شوشتر نیز سد دیگری به نام سد بولیتی افزوده گشت که بروی رودخانه گرگر ساخته شد و به همراه آن چرخها و آسیابهای آبی نصب شده بود. این آسیابها در تونل های که در دوسوی کانال در سنگ تعبیه شده بودند قرار داشته و این خود یکی از نمونه های نخستین پیدایش سیستم نیروی محرکه آبی در دنیا بشمار می آید. در روزگار مامون خلیفه عباسی در کنار نیل، ارتفاع سنجی نصب شده بود. متوکل آنرا تعمیر کرد که تا امروز کار می کند و نشان دهنده علاقه مندی دانشمندان و مهندسان مسلمان مصری در اوضاع خاص مصر به عمل آبیاری است.
دوره آل بویه از نظر کارهای آبی یکی از دوران درخشان فنی ایران است. عمیق کردن کانال کشترانی بین کارون و اروند و نوسازی پل رودخانه ای در اهواز، احداث آب انبارهای بزرگ و سیستم بند امیر و شبکه آبیاری سرزمین فارس از کارهای عضدالدوله است.