sunyboy
03-25-2014, 11:43 PM
بسم الله الرحمن الرحیم
بررسی تطبیقی قرآن با اوستا و عهدین
* فهرست تشریحی درس:
- بخش اول
این بخش در خصوص مقايسه «ساختاري» قرآن با ديگر کتب مقدس است. بخش ابتدا به مفهوم شناسي نام هاي کتب مقدس پرداخته مي شود، تا با توجه به معنا و وجه تسميه نام آنها، اجمالي از هويت کتب مذکور، بدست آيد. سپس با عنوان «ماهيت شناسي بخش ها کتب مقدس»، تقسيمات هر يک از آنها به طور اجمالي، معرفي مي شود تا مخاطبان بتوانند ضمن بدست آوردن تصوير کلي از هر يک از کتب مورد بررسي، با چيستي و چگونگي آنها نيز آشنا شود.
- بخش دوم
در این بخش سنديت متون کتب مقدس را مورد بررسي اجمالي قرار می گیرد. در اولين قدم تاريخچه تدوين و گردآوري هر يک از کتب مقدس به صورت مختصر بيان مي شود. سپس در پي يافتن ميزان «قابليت استناد هر يک کتب مقدس به وحي الهي»، به بررسي ساختار کلام و عبارات هر يک از آنها پرداخته و به ارزيابي کلام و مفاهيم آنها و قابليت استناد متون هر يک به وحي الهي، مي پردازيم. در ادامه، از آنجا که قرآن اشاراتي به برخي کتب مقدس نموده است، به بررسي نظر قرآن بر کتب اديان الهي پيشين، می پردازیم در اين خصوص ابتدا به بررسي ديدگاه قرآن در خصوص تورات و انجيل پرداخته و سپس اشاره اي به نظر قرآن در مورد «زَبُور» داود و «صُحف» ابراهيم ميشود.
- بخش سوم
این بخش به مقايسه «محتوايي» قرآن با ديگر کتب مقدس اختصاص دارد. در ابتداي ميزان مطابقت متون کتب مقدس با حقايق مسلم علمي مورد بررسي قرار مي گيرد تا حقانيت و ميزان صحت آن بر ما آشکار شود. سپس به ارزيابي ميزان کاربردي بودن تعاليم کتب مقدس در زندگي روزمره آدمي پرداخته، تا ميزان تأثيرگذاري و ارزش حضور آن در زندگي انسان امروز هويدا گردد.
- بخش چهارم
در این بخش به بررسی جایگاه کتب مقدس در بین پیروانشان می پردازیم. در ابتدا تفحص می کنیم که آیا متون مقدس از خویش توصیفی داشته اند و یا پیامبران و پدیدآورندگان آنها در این خصوص مطالبی داشته اند یا خیر و اگر نتیجه مثبت بود توصیف آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد. سپس تصور پیروان از شأنیت متون مقدس شان را مورد بررسی قرار خواهیم داد، تا میزانی برای ارزیابی قداست آنها باشد. در انتها بحث به بررسی جایگاه کنونی کتب مقدس نزد پیروانشان پرداخته میزان توجه و بهرمندی آنان از متن و تعالیم آنها را مورد ارزیابی قرار می دهیم.
بخش اول : بررسی ساختاری قرآن ، اوستا و عهدین
* مفهوم شناسی نام کتب مقدس
هر عنوان و نامی حاوی معنا و مفهومی است که به نوعی متعلق خویش را معرفی می کنند. مخصوصاً در خصوص کتب مقدس که محتوایی خاص و پر مفهوم دارند. مفهوم عناوین و نام ها این کتب رابطه مستقیمی با محتوی و جایگاه مقداستی آنها دارد لذا توجه و ریشه یابی نام کتب مقدس می توان نقطه آغاز خوبی برای شناخت و بررسی تطبیقی آنها باشد.
- مفهوم شناسی نام اوستا
واژة «اوستا» (Avesta) را از تركيب دو واژه پارسي ميانه «اُوپَه» به معني «بَر» و «اِستَا» به معني «ايستادن» مي دانند، كه از تركيب آنها، معناي «بر آن ايستادن» يا آن «چه بر آن بايد ايستاد» بدست ميآيد. با اين بيان معني اوستا: «اساس و متن پايهاي كه بايد بر آن ايستادگي نمود»، مي باشد. اما برخي ديگر، اين واژه را از پيشوند «اَ» و صفت مفعولي «ويستَه» كه از مصدر «ويِد» يا «ودِا» مي باشد، تركيب يافته است. معناي اين مصدر «شناخت»، «دانستن»، «يافت شدن» و «پديدار آمدن» ميباشد. با اين تعبير اوستا را ميتوان به «آگاهي نامه» يا «دانش نامه» معنا نمود،
- مفهوم شناسی نام عهد قدیم
وجه تسميه عهد قديم (Old Testament)برخاسته از پيماني است که ـ به اعتقاد يهوديان و مسيحيان، در اين كتاب ـ خدا با قوم اسراييل منعقد نموده است. در اين پيمان، بني اسراييل بايد بر شريعت الهى «يهوه» گردن نهاده و زندگي خود را بر اساس آن شكل دهد و در مقابل خداوند، آنان را قوم برگزيده خود قرار داده و تحت حمايت و عنايات خاصه خويش قرار دهد. اين عهد و پيمان، ابتدا با حضرت ابراهيم بسته شد (پيدايش، 12:3ـ1)، و سپس در زمان حضرت موسي تجديد و تحكيم گرديده است (تثنيه، 12:3ـ8).
- مفهوم شناسی نام عهد جدید
نامگذاري اين مجموعه به عهد جديد(NewTestament) ، به جهت تناسب آن با عهد قديم (کتب مقدس يهوديان) بوده است در ديدي مسامحه گرانه، تعاليم انجيل را بايد ضميمه اي بر عهد قديم دانست و نه كتاب ناسِخ آن. آنچنان که از خود عيسي نقل است (متي، 5:17) هرگاه كه ذکري از كتاب مقدس مسيحيان (Bible) مي گردد، بايد توجه داشت كه غير از مجموعه كتُب «عهد جديد»، «عهد قديم» (كتب مقدس يهوديان) نيز در اين ضميمه قرار مي گيرد، انجیل واژهای عبری و به معنای «مژده»، و خبر خوش ظهور «ماسیح» (موعود یهودیان) می باشد
- مفهوم شناسی نام قرآن
قرآن در ابتداي گردآوري، تحت عنوان «مُصحَف» يعني نوشته اي كه به شكل صفحات مي باشد، ناميده شد پس از مدت كوتاهي، نام آن به «قرآن» (Quran) تغيير نام يافت و همچنان باقي ماند. اين نام لفظي عربي است و از ريشه «قَرَءَ» و به معني «خواندن» مي باشد واژه قرآن مي باشد كه بيش از حدود 58 بار تکرار گرديده است. بنابراين اساس نامگذاري اين كتاب، خود متن آن بوده است در متن قرآن، نامهاي متعددي براي آن ذكر شده است، كه از جمله مي توان از نامهاي «شَفاء»، «نُور»، «هُدي»، «مُبيِن»، «حَبل»، «فُرقَان»، «بَيان» و... نام برد.
* آشنایی با یخش های کتب مقدس
کتب مقدس نیز مانند کتاب های دیگر دارای بخش ها و جزء هایی است که هریک به تناسب ساختار آن کتب حاوی تعالیمی خاص و معیینی هستند. در بررسی ساختاری هر متن مقدسی ضرورتاً به تشریح بخش های آن نیز باید پرداخت، زیرا بدون شناخت کافی از اجزاء یک متن مقدس، آن را نمی توان به خوبی بررسی نمود. این امر در بررسی ماهیتی کتب مقدس و تطبیق آنها با هم بسیار اثر بخش و تعیین کننده خواهد بود
- آشنایی با بخشهای اوستا
اوستا در دوران هخامنشی دارای 21 فصل (نسک) بوده است اما در حال حاضر تنها دارای 5 نسک است که عبارتند از :
1- یسنه : سزاوار ستايش و نيايش
2- یشتها : ستايش و نيايش ويژه آفريدگار و موجودات مينوي (امشاسپندان و ايزدان)
3– ویسپرد : ستودن همه سروران وسالاران
4- خوردک اوستا : گزيده اي از اُوراد و اذكار كثيرالاستعمالي
5- وندیداد : قانون ضد پليدي ها (شریعت زرتشتی)
اما اصیل ترین بخش آن «گاهان» که مجموعه ای از 17 مناجات زرتشت نسبت به اهره مزدا است.
- آشنایی با یخشهای عهدقدیم
«عَهدِ قَديم»، مجموعه اي از 39 كتاب مقدس عبری است که ترسيم كننده فرهنگ كهن و اعتقادات قوم يهود می باشد . این مجموعه در سه بخش تدوین شده
1- تورات (قانون) در پنج سفر (فصل) سفرهای : پیدایش، خروج، لاویان، اعداد، تثنیه
2- کتوبیم (نوشته های تاریخی) در 17 سفر (کتاب) : کتب: یوشع، داوران، روت،سموئیل 1و2، پادشاهان 1و2،تواریخ 1و2، عزرا، نحمیا، استر، ایوب، زبور (داود)، امثال، جامعه، غزل غزل ها
3- نبوئیم (متون پیامبران) در 17 سفر (کتاب) : کتب : اشعیا، ارمیا، مراثی ارمیا، حزقیل، دانیال، هُوشِع، يُوئيل، عامُوس، عُوبُدِيا، يُونُس، مِيكَاه، نَاحُوم، حِبقُوق، صَفنِيا، حِجِِّي، زَكَريا و مِِلاكِي.
- آشنایی با یخشهای عهدجدید
«عهد جديد» مجموعه متون مقدس آيين مسيحي است که شالوده هويت مسيحي و در بردارنده اصول اعتقادات آيين مسيحيت مي باشد. این کتاب از چهار مجموعه تشکیل شده است:
1- انجیل های چهارگانه : (انجیل های متی، لوقا، مرقس و یوحنا)
2- اعمال رسولان مسیح
3- نامه های رسولان مسیح (21 نامه از رسولان مسیح به تازه مسیحیان قرن اول)
4- مکاشفات یوحنا
- آشنایی با یخشهای قرآن
«قرآن» كتاب مقدس مسلمانان جهان و حاوي اصول بنيادين اعتقادات اسلامي و ترسيم كننده «جهان بيني» و «اِيدئُولُوژي» دين اسلام است، لذا در ميان مسلمانان از جايگاه كاربردي مهمي برخوردار بوده و اعتبار و مرجعيت خاصي دارا مي باشد.
قرآن دارای 114 سوره (فصل) است که هر کدام نام مستقلی دارند. نام هر سوره برگفته از موضوعات مطالب و حکایات مطرح شده در آن سوره گرفته شده است متن سورهها از جملاتی به نام «آیه» (نشانه های الهی) تشکیل شده که حاوی تعالیم الهی می باشند. این سوره ها برخی مکی هستند(در مکه نازل شدهاند) و برخی مدنی می باشند (در مدینه نازل شدهاند)
* بررسی ماهیت کتب مقدس
شناخت ماهیت (چیستی) یا چه نوعی) کتب مقدس مبحث مهمی است که به ما در بررسی تطبیقی آنها کمک می کند. مسلماً متون تاریخی، با مباحث متافیزیکی و آن دو با متون اخلاقی و همه آنها با متون نیایشی یا کلامی ماهیت متفاوتی دارند. در تعیین هویت متون مقدس و میزان تأثیرگذاری آنها، این بررسی بسیار کار ساز و مهم می باشد.
- بررسی ماهیت اوستا
ماهیت (چیستی) اوستا را میتوان به سه بخش تقسیم کرد:
1- نمایی از ریشههای اعتقادی در گاهان، یسنه و تشتها
2- مجموعه ای از متون نيايشي نسبت به اهواره مزدا، امشاسپندان، ایزدان، پارسایان در یسنه، تشتها، ویسپرد و خردک اوستا
3- ارائه برخی از قوانين شريعت آيين زرتشت در وندیداد
البته در حال حاضر تنها کمتر از یک چهارم دوران ساسانی باقی مانده است و ماهیتاً ناقص می باشد.
- بررسی ماهیت عهد قدیم
1- مجموعه كتب تُورَات مشتمل بر 5 کتاب (سِفر) است که در بر دارنده داستان خلقت، تاریخچه پیدایش قوم بنی اسرائیل و آئین یهود، بیان ارکان شریعت یهود، ده فرمان
2- مجموعه كتب كَتُوبيِم مشتمل بر 17 كتاب است که تاریخچه رشد قوم بنی اسرائیل و تکامل آئین یهود، بیان حوادث مهم بیان میکنند
3- مجموعه كتب نَبي أيِم مشتمل بر 17 كتاب است که تاریخچه رشد قوم بنی اسرائیل و تعامل آنان با آئین یهود، شرح حوادث مهم، بیان و تعالیم برخی باورهای اعتقادی توسط پیامبران تبلیغی در جهت تقویت و ارتقاء اعتقادات قوم یهود.
- بررسی ماهیت عهد جدید
1- انجیلهای چهارگانه : چهار روایت از روند زندگي، دوران تبليغ، مواعظ و معجزات عيسي (ع) می باشد
2- اعمال رسولان مسیح : گزارشي از روند ترويج آيين عيسوي، در قرن اول ميلادي است
3- نامه های رسولان مسیح : حاوي برداشت های برخی از شاگردان مسیح از تعاليم او می باشد که بعدها به قسمتي از شالودة مباحث كلامي، فلسفي و عرفاني دين مسيحيت تبدیل گرديد
4- مکاشفات یوحنا : مجموعه ای از پیش بینی های رمز گونه یکی از حواریون مسیح از آخر الزمان و زمان ظهور مجدد مسیح است.
- بررسی ماهیت قرآن
در 114 فصل به نام «سُورِه» تعداد 6236 ( 6666) از جملات وحي الهي به نام «آيه»، می باشد. حاوی مجموعه مهمی از تعالیم الهی در دو بخش:
1- بیان حقایقی از جهان هستی (طبیعت و ماوالطبیعه) و معارفی در خصوص خدا وند، انسان، جهان، فرشتگان و آخرت و ..
2- راهکارهای سعادت بخش زندگی (نظام اخلاقی) و تبیین رفتارهای صحیح انسان در رابطه با خداوند، خویشتن، مردم و محیط زیست.
3- در بردارنده سرگذشتهای عبرت آموزی از زندگی پیشینیان
* تطبیق ماهیتی کتب مقدس با کتب اسلامی
امروزه با توسعه تعاملات فرهنگی و گسترش تبلیغات، تعالیم ادیان و مخصوصاً متون کتب مقدس با ترجمه های روان، در درست همه قرار دارد. اطلاق مقدس به هر متنی می توان احترام و نوعی پذیر مطابعت زایی را برای انسان در پی داشته باشد.اینک کتب مقدس حاوی برخی مطالب ارزشمند هستند غیر قابل انکار است اما اینکه حتی با تسامح، هم ردیف قرآن قلمداد شوند، امر نامعقول است.برای پیگیری از این خطای بزرگ، سزاوار است با یک نگرش تطبیقی، ماهیت کتب مقدس را با قرآن مورد بررسی قرار داد.
- ماهیت اوستا نسبت به کتب اسلامی
اگر خواسته باشیم بخش های اوستا را با متون اسلامی، تطبیق دهیم:
گاهان زرتشت (با مسامحه) شبیه به صحیفه سجادیه است اما بسیار ابتدایی و بحث برانگیز است.
نسک هاي «يسنه»، «يشتها»، «ویسپرد» و مخصوصاً نسک «خرده اوستا» را مي توان تنها با کتب داعیه ای مانند «مفاتيح الجنان» ما شيعيان تطبیق داد. هر چند ماهیت آنها تا حد زیادی شرک آمیز است و معبودهای متعددی در آنها مورد پرستش قرار نی گیرند.
نسک «وندیداد» قابل تطبیق با رساله های علمیه فقهای ماست با این فرق که احکام آنها تنها برای دامداران یا کشاورزان است و بسیاری از آنها الآن غیر معقول می نماید.
- ماهیت عهد قدیم نسبت به کتب اسلامی
برای سِفر «پيدايش» و تمام سِفر «لاويان» مي توان در «قرآن» مشابهاتي يافت اما سطح آنان بسیار پایین بوده و متن مخدوشی دارند.
کتب (سِفرهاي) «خُروج» و «اعداد» و «تَثنيه» و قسمت عمدهاي از سِفر «پيدايش»، با کُتب «سيره نگاري» (نقل زندگي رسول الله) و تاريخ صدر اسلام قابل تطبيق مي باشد.
ده کتاب اوليه مجموعه کتب «کَتُوبيم» عمدتاً ماهيتي تاريخي و روايي دارند، با کُتب «سيره نگاري» اسلامی قابل تطبیق است ، مخصوصاً سموئیل 1 و 2 و پاشاهان 1و 2.
«زبور داود» که مجموعهاي از مناجاتهاي عبادي است (با تسامح) تنها مي تواند با «صحيفه سجادي» و يا با برخی از کتب دعايي مانند «مفاتيح الجنان» ما شيعيان تطبيق داده شود.
«امثال سليمان» نيز (با تسامح) در حد کتب احاديث مانند «اصول کافي» قابل تطبیق است.
کتاب «جامعه» و کتاب «غَزلِ غَزلها» نه تنها قابل ارزیابی با متون اسلامي نیستند بلکه اساساً وجه قداست آن نامفهوم است.
چون در مجموعه کتب «نَبُوأيم» عبارات و متونی وجود دارد که ماهيتي «وَحي» گونه دارد شايد بتوان برخي متون اين کتب را تنها با کتب حديثي که از اهل بيت (ع) در دست است، مقايسه نمود و برخي قسمت هاي ديگر آنها را نيز با کتب تاريخ نگاري اسلام تطبيق دارد و نه با قرآن.
اما در این بین کتوبی مانند مراثی ارمیا از محتوایی تأمل برانگیز برخوردار است چون در آن پیامبری از خداوند بسیار انتقاد می کند و این با فرهنگ بندگی
- ماهیت عهد جدید نسبت به کتب اسلامی
اناجيل در بهترين حالت مي توانند تنها هم پايه کتب حديثي و تاريخي (سيره نگاري) اسلامي قرار گيرند.
«اَعمال رسولان» را تنها شايد به توان با کتب تاريخ عمومي اسلامی تطبیق دارد،
برای «نامه رسولان» در کُتب اسلامي غير از متوني که از برخي صحابه پيامبر (ص) مانند «ابن عباس» در شرح تعاليم دين به جا مانده است، نمي توان معادلي يافت
برای «مکاشفات يُوحنّا» توجه به ماهيت مکاشفه اي و رمزگونة عبارات آن، واقعاً نمي توان در کتب رسمي اسلامي، معادل قابل تطبيقي يافت. مگر (بامسامحه) با برخی کتبی که احادیث مهدویت در آن ذکر شده است
بخش دوم : بررسی سندیت قرآن ، اوستا و عهدین
* منظور از اصالت کتب مقدس چیست؟!
مقدسترین ارزشهای اعتقادی ادیان در متون مقدس آنها ضبط شده است. در حقیقت ادیان اصالت خود را از کتب مقدسشان می گیرند آنچه از واژه «کتاب مقدس» به ذهن تداعی می شود، این است که متن آن ماهیتی الهی دارد. لذا قابليت استناد هر يک کتب مقدس به وحي الهي یا پیامبر آن دین میزان اصالت آنها را تبیین می کند.
میزان اصالت با مواردی ارزیابی میشوند مانند
1- قدمت تدوین متون کتب مقدس
2- میزان دخالت تغییرات ایجاد شده انسان در متن کتب مقدس
3- میزان انتساب متون کتب مقدس به وحی الهی
- تاریخچه اوستا
قدمت کیش زرتش به بیش از 3400 سال می رسد. تاریخ دقیق تدوین نخستین اوستا مشخص نیست. اما 4نقل درمورد مکتوب شدن آن وجود دارد:
۱- توسط گشتاسپ پادشاه کیانی که اولین و بزرگترین حامی زرتشت بود و بر روی12000پوست گاو نوشته شد.
۲- توسط بلاش یکم پادشاه اشکانی که دستور جمع آوری اوستا را داد.
۳- در دوره ساسانیان به دستور اردشیر یکم(اردشیر بابکان)توسط روحانی بزرگ آن دوره به نام تنسر نوشته شد.
۴- شاپور دوم سایانی توسط موبد آذرپاد مهراسپندان مکتوب شد.
متن اوستا در دوره هخامنشى به زبان اوستائى، در دوران اشكانيان به زبان پهلوى اشكانى، در روزگار ساسانى ابتدا به خط پهلوى ساسانى و در حدود قرن 6 ميلادي به خط «دين دبيره» نگاشته شد. البته بخش «گاهان» منسوب به خود زرتشت است که مجموعه ای از سروردهای مناجات گونه خودس زرتشت است که در بخش یسنه 17فصل را به خود اختصاص می دهد. به نظر می آید بقیه متون اوستا سالها پس از او نوشته شده است.
در قرن چهارم ق.م در حمله اسکندر مقدونی (331 ق.م) و حکومت 65 ساله سلوکیان، اوستا عملاً (به فرض وجود داشتن) نابود شد. در طول حکومت اشکانیان تاحدی احیا شد و در دوران ساسانیان باز نویسی شده اما بخش های زیادی به آن اضافه شد و به 21 نسک (فصل) رسید. در قرن سه قمری، و پس از ورود اسلام به ایران با مهاجرت گسترده زرتشتیان به هند و آسیای میانه اوستا ناپدید گردید. در قرن 16م در اروپا باز شناسی شده و یکی از قدیمی ترین نسخه آن در دانمارک است
- اصالت اوستا
دقیقاً معلوم نیست که اوستا از چه تاریخی وجود داشته است! اما قطعاً غیر از بخش «گاهان» که به خود زرتشت منسوب است و تنها 17فصل نسک یسنه را در بر می گیرد، بقیه متون اوستا سالها پس از او نوشته شده است. زرتشتیان معتقدند که اوستا نخستنین آنقدر مفصل بوده که در زمان گشتاسپ پادشاه کیانی روی12000پوست گاو نوشته شده بود. متن اوستا در دوران ساسانی و پس از بازسازی با اضافه نمودن به 21 نسک (فصل) رسیده اما در حال حاضر تنها مشتمل بر 5 فصل است (یک چهارم آن باقی مانده).
تفاوت موجود درنگرش نسکهای اوستا اصالت آن را مخدوش میسازد (اهوره مزدا، که درگاهان یگانه، در یسنه خدای نیکی در مقابل اهریمن و در خردک اوستا پدر آذر قلمداد میگردد) اثر برخی از تعالیم آیین های مانوی (در یسنه و یشتها)، مهرگان (دریشتها و ویسپرد)، مغان (در وندیداد)، آیین مسحیت (در خردک اوستا) به چشم می خورد. لذا نمیتوان گفت آنچه در او موجود است تماماً از تعالیم زرتشت میباشد. تغییر متن اوستا از زبان اوستائى به پهلوى اشكانى و سپس به خط پهلوى ساسانى و بعد به خط «دين دبيره»، تغییراتی در محتوی پدید آورد. چون ترجمه هیچگاه با زبان اصلی یکی نخواهد شد.
از این توضیحات مشخص است که:
1- قدمت آخرین تدوین متون مقدس اوستا2000 سال بعد از پیامبر آن است
2- دخالت انسان میزان تغییرات در متن مقدس آن بسیار بوده است(باز نوسی و ترجمه) بخش زیادی از آن (سه چهام) نیز نابود شده است.
3- متن اوستا غیر از بخش وندیداد قابل استناد به وحی نیست. اما وندیداد نیز 2000 سال پس از رزتشت نوشته شده است لذا نمی تواند وحی باشد.
لذا اوستای کنونی از اصالت الهی چندانی برخوردار نیست
- تاریخچه عهد قدیم
متن عهد قدیم در طول بیش از 1000 سال نگاشته شده است قدیمیتر متون آن مربوط به 350 سال بعد از موسی (ع) است. تدوين بخش تورات كه به عنوان قانون شريعت موسوي در كتاب مقدس (عهد عتيق) ميباشد از قرن 11 ق.م آغاز و حدود قرن 4 ق . م به انتها رسيده است. تدوين بخش نبواييم در حدود قرن 7 ق.م آغاز و در قرن دوم ق . م تكميل شده اند. تدوين بخش كتوبيم در حدود قرن 5 ق.م آغاز و در قرن اول م پايان يافته است. متون عبری متعددی در جامعه یهود مطرح بود تا اینکه اولین بار در سال 90 م در شورای جابنه متن نهایی عهد قدیم تصویب شد که مجموعه ای بالغ بر 39 کتاب (سفر) در سه مجموعه می باشد. تورات و بخشهای عهدقدیم بارها نابود شده و دوباره توسط خاخام ها باز نویسی شده است. مشهور ترین این نسخ عبارتند از :
نسخه «حَلقياي كاهن» كه در دوران حكومت «يُوشيا»،پادشاه با ايمان «يَهودا» پديد آمد.
نسخه «عُزراء كاهن» که پس از اسارات بابلی در اوسط قرن 4 ق.م در دوران نحمیا، در اوشیلم بازسازی شده تدوین و معرفی گردید.
در اواسط قرن 2 ق.م و در سال 70 میلادی رومیان به اورشلیم حمله کرده آن را ویران نمودند سپس عهد قدیم را نابود و داشتن آن را ممنوع کردند. حتي براي اطمينان از نابودي تورات در هر ماه يك بار ، به تفتيش عمومي نيز مي پرداخت»
نسخه سبعينه عهد قدیم (سِپتانت) که ترجمه یونانی تورات در زمان اسکندر است. این نسخه دارای 7 کتاب مقدس یه زبان یونانی است که معادل عبری ندارند.
نسخه مَسُورِيه (تقليديان) یهودیان وادی فرات (قرن 6-12م) تدوین شده قدیمی تریم نسخه متعلق به قرن 10 الی 12 است. در سال 1564م شوراى «ترانت» هرگونه شك در آسماني بودن تورات و انجيل را ممنوع اعلام كرد.
- اصالت عهد قدیم
آنچه به موسی (ع) مربوط است در متن تورات می باشد که تنها 5 بخش از 39 بخش عهد قدیم می باشد. بخش نخست تورات (پیدایش) نیز نه راجع به موسی و نه توسط او نگاشته شده است، بیان روایی متن تورات، مخصوصاً در انتهای سفر تثنیه نشان می دهد که این کتاب سالها پس از موسی نگاشته شده است. برخی از عبارتهای تورات، مخصوصاً ده فرمان و احکام لاویان، می تواند وحی تلقی شده یا ریشه های الهی داشته باشد اما برخی از متن عهد قدیم، دارای مسائل اخلاقی، نژاد پرستانه، نا امید کننده و حتی گاه وحشیانه ای است که از شأن یک متن مقدس دور می باشد
اکثر بخشهای عهد قدیم در سبک نگارش و ادبیات متفاوت هستند. در شورای «جابنه»، اصلي كه در انتخاب و درج كتابهای عبری موجود در مجموعه كتب مقدس مورد نظر بوده، ملاحظه نيازها و احتياجات فرهنگي و ديني مردم و ملت يهود بوده است، نه فقط قداست و الوهيت آنها، چنانكه دست نوشتههايي مانند «اَستَر» و «رُوت»وجه قداستي خاصي ندارند، بلكه جهت حفظ يك ديدگاه اخلاقي، ضميمه عهد عتيق شدهاند. از این توضیحات مشخص است که:
1- قدمت آخرین تدوین متون مقدس عهد قدیم به حدود 14قرن بعد از پیامبر آن نی رسد.
2- در تدوین متن مقدس آن انسان های مختلفی که وجه الهی نداشته اند دخالت داشته اند لذا میزان تغییرات در متن آن از زمان پیامبر آن تا تثبیت، بسیار بوده است. حتی بارها تجدید تدوین شده است
3- بخش هایی از عهد قدیم (مثل برخی بخشهای تورات و بخشهایی از نبیوم) ریشه الهی دارند اما جز بخش اندکی، کاملاً قابل استناد به وحی نیست. لذا عهد قدیم کنونی از اصالت دینی چندانی برخوردار نیست .
- تاريخچه عهد جديد
متون عهد جدید مربوط به قرن اول میلادی یعنی حدود ۲۰۰۰ سال بیش است. مستندات تاریخیِ زمان نگارش فصول عهد قدیم را به قرار ذیل ذکر کرده اند:
اناجيل چهار گانه : نوشته شده در نيمه دوم قرن اول ميلادي
انجيل مرقس : نوشته شده در سالهاي 70-65 ميلادي
انجيل متي : نوشته شده 75-80 ميلادي
انجيل لوقا : نوشته شده 95-90 ميلادي
انجيل يوحنا: نوشته شده در سالهاي 97-96 يا 110 - 100ميلادي
اعمال رسولان مسيح : نوشته شده در سالهاي 75-60 ميلادي
نوشته هاي رسولان مسيح : (غالباً) نوشته شده در سالهاي 75-65 م
مكاشفات يوحنا : نوشته شده در سالهاي 97-96 ميلادي (مشهور130 م)
(ر.ک : قاموس كتاب مقدس، و در كتاب جهان مذهبي،ص675)
حدود سالهاي 170-130 ميلادي، تعداد زيادي از اناجيل گوناگون وگاه مغاير، ظاهر گرديد تا اینکه حدود عهد جدید اولین بار در سال 381 م در شورای روم تعیین و تصویب شد.
- اصالت عهد جدید
اساساً در مسیحیت، کسی انجیل را منسوب به عیسی مسیح (ع) نمیداند. بلکه آن را نقلی از تجربیات معنوی عسیی میدانند. در بین نویسندگان انجیل (ترتیب قدمت مرقوس، لوقا، متی و یوحنا) تنها متی جزء حواریون (شاگردان خاص) مسیح است و بقیه عیسی(ع) را ندیدهاند.
بقیه قسمتهای عهد جدید نیز سالها پس از عیس نوشته شده است. همگی نویسندگان متن عهد جدید، آن را به زبان لاتین نگاشته اند در حالی که زبان پیامبر آن (عیسی ناصری) عبری بوده است. بخش مهمی از شریعت مسیحی در نامه رسولان متعلق به پولوس است که عیسی را ندیده و مدتی دشمن مسیحیت بوده است (17 نامه از 21 نامه) و معلوم نیست احاکم خود را از کجا دریافت نموده است؟!
به تصریح عیسی (ع)، او تنها برای اصلاح دین موسی و برای بنی اسرائیل آمده بود اما پولوس دین او را به نظر خود جهان شمول نموده و برای مقبولیت آن متون مقدس مسیحیت را با فرهنگ میتراگرایی رومی در آمیخت. (مثل انجیل یوحنا و مکاشفات و برخی نامه های پولوس). از این توضیحات مشخص است که:
1- قدمت آخرین تدوین متون مقدس عهد جدید به حدود 350 سال بعد از پیامبر آن نی رسد.
2- در تدوین متن مقدس آن انسان های مختلفی که وجه الهی نداشته اند دخالت داشته اند. لذا میزان تغییرات در متن آن از زمان پیامبر آن تا تثبیت، بسیار بوده است. حتی زبان نگارش متن آن (لاتین) با زبان گویش پیامبر آن (عبری) مغایر است. یعنی تنها ترجمه کلام عیسی (ع) موجود می باشد
3- «اب» خدای مسیحی صامت است و جزء در یک مورد بسیار جزئی (در انجیل متی)، بیانی از وحی در متن عهدجدید دیده نمی شود.
لذا عهد جدید کنونی از اصالت دینی چندانی برخوردار نیست .
- تاریخچه قرآن
آیات قرآن در طول 20 سال توسط پیامبر (ص) از سوی خداوند به بشریت ارائه شد. (10 سال در مکه و 10 سال در مدینه). هر قسمت از متن قرآن در پی وقایع یا حوادث خاصی نازل می شده که به آن شأن نزول می گویند. همزمان با نزول آیات قرآن حفظ و نگارش آن در بین مسلمانان متداول بوده است. در زمانی که سوره کامل نازل نمی شد، هر گروه از آیات به ارشاد خود پیامبر(ص) در کنار آیات دیگر قرار می گرفت. در زمان رحلت پیامبر (ص) مجموعه ای کامل از متن مکتوب ایشان در دسترس بوده است. یک سال پس از رحلت ایشان، در زمان ابوبکر، با نظارت صحابه متن آن جمع آوری و در دو جلد به نام «مصحف» تدوین شده است.
15 سال بعد در زمان عثمان، جمع آوری و تدوین آن بازنگرش شد و تا حال ثابت مانده است. تعداد سوره ها و آیات آن در طول زمان ثابت مانده و از زمان تدوین آن تغییری نکرده است. قرآن به همان زبان عربی که نازل شده بود و با خط كوفي كه خط قالب عرب بود نوشته شد. این خط هيچ نقطه و اعرابی نداشت تا اینکه «اَبوُ اَلاسوَد دئُلِي» (م 69 ق) شاگرد علی(ع) آن را نقطه و اعراب گذاری نمود. بعد از او دو شاگرد وي «يَحيَي بنِ يَعمَز عَدُوَانِي» (م129ق) و «نَصرِ بنِ عَاصِم لِيثِي» (م79ق)كار او را تكميل نمودند
- اصالت قرآن
خود قرآن بسیار تأکید دارد که ماهیتی الهی داشته و تماماً وحی آسمانی است به گونه ای که با جدیت تحدی و حریف طلبی می نماید. در تاریخ هیچ نسخه دیگری از قرآن وجود نداشته است و در بین مسلمانان هیچ اختلاف نظری در خصوص متن مقدس قرآن وجود ندارد. قداست، عظمت، صلابت و والایی آیات قرآن باعث شده مسلمانان آن را از معرض هر تهدیدی دور نگاه دارند. لذا:
1- آخرین تدوین متن مقدس قرآن پیامبر آن فاصله چندانی نداشته است.
2- در متن مقدس آن انسانی های خالت نداشته، حتی تدوین آن به راهنمای پیامبر آن بوده است. لذا متن آن از زمان پیامبر آن (ص) تغییری نکرده و تا حال ثابت مانده است.
3- کل متن قرآن کلام الهی است و این از نوع گویش، اعجاز بیان و عظمت محتوای آن مشهود بوده و قابل اثبات می باشد.
لذا قرآن کنونی از اصالت دینی بالایی برخوردار نیست .
بخش سوم: بررسی تطبیقی محتوایی قرآن، اوستا و عهدین
* وجه ایجازی متون مقدس
آنچه از واژه «کتاب مقدس» به ذهن تداعی می شود، این است که متن آن ماهیتی الهی و مافق بشری دارد. لذا باید وجه ای از ایجاز و شگفته در خود داشته باشد. اساساً مقدس باقی ماندن این متون به نوعی با این وجه ایجازی آن قابل توجیه می باشد. از آنجا که مقدس ترین ارزش های اعتقادی ادیان در متون مقدس آنها ضبط شده است، در حقیقت، ادیان اصالت خود را از کتب مقدسشان می گیرند. لذا پیشوایان ادیان برای قداست بخشیدن به اعتقادات دینی خود به نوعی متون مقدس خویش را به وجوه ماورایی منتسب می کنند.
- وجه ایجازی اوستا
بخش عمده «اوستا» ماهیتی نیایشی دارد یعنی وجه صعودی دارد نه نزولی، بدین معنا که اکثر آن آسمانی نیست بلکه زمینی و نیایش انسان بر موجودات مینوی است. تنها بخش وندیداد آن که از سندیت چندانی برخوردار نیست، حالتی نزولی داشته و احکام خاصی را دیکته میکند. این بخش که به معنی قانون دوری از دیوان است تنها به آن دلیل که از سوی اهوره مزدا هست قداست دارد و به عنوان دست هدایت او محسوب می گردد، با این وجود مطالب آن نه از لحاظ علمی و از لحاظ علمی قابل نقد است.
- وجه ایجازی عهد قدیم
بخش عمده «عهد قدیم» ماهیتی توصیفی و تاریخی دارد یعنی اکثر آن آسمانی و بیان یهوه نیست، بلکه در بسیار از موارد به سیر تکاملی قوم بنی اسرائیل و آیین یهود پرداخته است. البته بخش تورات و مخصوصاً ده فرمان که از ریشه های الهی برخوردار هستند از ماهیت مارایی بیشتری برخورددار هستند اما غیر از نقل معجزات الهی در آزادی بنی اسرائیل از چنگ فراعنه، اعجازی در آن دیده نمی شود. در بخش های دیگر عهد قدیم مانند کتاب داوران، سوئیل، ارمیا، دانیال و ...، نیز از معجزات الهی سخن رفته اما وجه ایجازی برای خود متون نمی توان قائل شد.
- وجه ایجازی عهد جدید
«عهد جديد» به عنوان یک کتاب مقدس، کتاب ناقصی است زیرا نه جهان بینی مشخصی بیان می کند و نه شریعت (شیوه زندگی) خاصی را ارائه می دهد. قسمتی از متن آن نیز تنها نقل حکایت حرکت های تبلیغی عیسی ناصری (ع) و برخی معجزات ایشان است. خود اناجیل وجه ایجازی ندارند. تنها مورد ماورایی قابل توجه عهد قدیم بخش مکاشفات یوحنا می باشد که از ملکوت و از آینده جهان خبر می دهد. البته مطالب آن رمزگونه و استعاره ای بوده و تبیین شفافی ندارد. موارد خلاف واقع و قابل انتقاد یا نقد متعددی نیز در آن وجود دارد که برخی را تا سرحد نفی حقانیت آن سوق داده است.
- وجوه ایجازی قرآن
قرآن از سه وجه یک معجزه بزرگ الهی است:
الف - اعجاز طريقي:
1- توسط يک فرد عامي ارائه شده.
2- علم و دانش در آن روزگار رواجي داشته است
ب- اعجاز لفظي:
1- قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است.
2- نه شعر است و نه نثر ، اما بسيار موزون مي باشد.
ج- اعجاز معنايي:
1- بيان حقايق از طبيعت و ماوراءالطبيعه
2- ترسيم جهان شناسي وسيع و عميق که در رأس حقايق آن خدا وجود دارد.
* مطابقت متون کتب مقدس با علم
يک از زمينه هاي مناسب بررسي کتب مقدس، ميزان مطابق آنها با يافته هاي علمي جديدی است که عقل ابزاري بشر با روش هاي تجربي و کاملاً فيزيکي بدست آورده است. زيرا اگر متون اين کتب وحي الهي بوده باشد و از جانب خداوند، يعني خالق اين عالم، نازل (بيان) شده باشد، حتماً بايد با يافته هاي مسلّم علمي، مطابقت داشته باشد. چون هيچ کس از خالق به مخلوق خويش آگاه تر نيست؛ و اين موضوع قابل قبول نخواهد بود که وحي الهي با مسائل مسلم علمي و يافته هاي متقن پژوهش هاي انساني مغايرت داشته باشد.
اگر این مغایرت وجود داشته باشد بايد قائل شويم که يا ماهيت دنيا دگرگون شده است و يا خالق جهان در شناخت آنچه خلق نموده، دچار اشتباه گرديده است که هر دو غیر قابل قبول هستند.
-مطابقت متون اوستا با علم
از بررسي اجمالي اوستا مي توان در يافت که متون اوستايي در اين تقابل چندان موفق نيست. مخصوصاً در مورد احکامي که در نسک «ونديداد» از زبان اهورامزدا (که سرور خرد ناميده شده) بيان گرديده است.
الف- دوگانگي موجودات در جهان شناسي زرتشت:
مخلوقات اهورا مزدا و مخلوقات اهریمن موجودات دنیا را به دو گروه متخاصم تقسیم کرده اند. این خلاف یافته های علمی و اکوسیستم است.
ب- کارگذاری مستقیم و مستقل موجودات مینوی اهورایی و گاه اهریمنی در جهان:
1- عوامل طبيعي جاي خود را به کارکرد موجودات مينو مانند امشاسپندان و ايزدان (در امور خير)، و ديوان اهريمني (در امور شر)، داده است. در حالي که این امر با اصول مسلم فلسفي مانند «سنخيت علت و معلول» و «ضرورت علي و معلولي» کاملاً مغاير است.
2- تداخل مسئولیت و تعارض کارکرد آنان، عرصه حيات را به صحنه مبارزه دائمي و مستمر بدل خواه کردکه با يافته هاي علمي کنوني قابل تصور نيست.
البته شايد در يک ديد عوامانه، برخي پديده ها شر و برخي خير لحاظ گردند، ليکن علم تجربي متقن، اذعان دارد که همه رويدادها طبيعي ساختاري يک سوي و وجودي ضروري دارند
ج - اطلاعات ناصحيح از عالم هستي و طبيعت:
1- تاريخ جهان تنها بر دوازده هزار سال محدود مي گردد! اما اين درحالي است که يافته هاي علمي ثابت ساخته که حداقل 5/4 ميليارد سال از تولد منظومه شمسي و زمين مي گذرد،
2- نخستين کوهي که از زمين بر کشيده شد، «البرز» بلند است (زامياد يشت:1)! این در حالی است که کوهایی بسيار کهنتر و قديميتر از کوه «البرز» هستند
د- احکام غيرمعقول و مغاير با علم:
کسی که سگ آبی را بکشد چنان خشکسالی پدید می آورد که چراگاه ها را می خشکاند - ادرار گاو نر از مطهرات است - كسى كه مُرده حيوانى را نزديك آتش ببرد، براى هميشه نجس باشد - اگر كسى در ميان جمع خوابيده باشد و بميرد ، بقيه افراد نجس مى باشند - زنى كه بچه مرده بزايد، چند قطره ادرار گاو نر و مقدار كمى خاكستر در رحم او بريزند و با ادرار گاو او را بشويند تا پاك شود
- مطابقت متون عهد قدیم با علم
از آنجا که عهد قدیم جز در موارد اندکی به بیان حقیقت جهان و چگونگی پدیده های نه پرداخته، اصولاً زمینه مطابقت آن با یافته های علمی بسیار اندک است اما می توان تعداد قابل ملاحظه اي از تضادها و دوري از حقایق را در آن مشاهده کرد
1ـ تغایرمراحل آفرينش جهان که در سفر پیدایش بیان شده با ترتیب پیدایش تکاملی موجودات مشهود است.
2ـ مطابق با داده هاي عهد قديم و تقویم یهود، سال 1975 م = 5736 سال پيدايش جهان است! با وجودی که تنها 4/6 میلیاری از عمرکره زمین می گذرد.
3ـ داستان طوفان نوح که در سفر پیدایش ذکر شده با یافته های باستان شناسی قابل تطبیق نیست
4 ـ برتري نژاد بنی اسرائیل بر ديگر مردمان عالم! از لحاظ علمی غیر قابل اثبات و تصور است
5- این امر غیر معقول است که قدرت سحر آمیز «ساسون» با زدن موهایش از بین می رود؟! و ... !!!
- مطابقت متون عهد جدید با علم
عهد جدید نیز جز در موارد بسیار اندکی به بیان حقیقت جهان و چگونگی پدیده های نه پرداخته، لذا اصولاً زمینه مطابقت آن با یافته های علمی بسیار اندک است اما می توان تضادهایی با حقيقت را در آن مشاهده کرد،
۱- در دیدگاه برآمده از عهدین، زمین مرکز کائنات و هستی متصور می گردد، و اسرار برآن تا حد محکومیت گالیه پیش رفت!
۲- فقط 20 نسل بين انسان نخستين و ابراهيم قائل است که غیر معقول است
۳- نسب شاسی مردانه برای عیسی که پدر ندارد بی معنا است.
4- در دیوانگان ارواح خبیث و شیاطین حلول نموده اند!
5- تضادهای زیادی در حکايات اناجيل وجود دارد مانند، روايات در باره مصائب مسيح، ظهور متعدد عيسي پس از مرگ و برخواستن او از قبر و... کدامیک صحیح است؟
باید توجه داشت که در مسیحیت عرصه دین از علم کاملاً جدا می باشد.
- مطابقت متن قرآن با علم
قرآن برخلاف کتب مقدس دیگر بخش مهمی از آموزه هایش به جهان شناسی تعلق دارد چنانکه در آيات متعددي به جزئيات عالم هستي پرداخته و اطلاعات علمي خاصي درباره آنها بيان داشته است لذا قابلیت آن را دارد تا در عرصه های مختلفی با یافته های علمی مورد تطابق قرار گیرد. مواردی مانند: عدم خلل در آسمان ها (سوره ق:6) خلقت آسمان، بدون ستون (سوره لقمان:10) گرانش و نظم حرکت ماه و خورشيد (الرحمن:5) و (ابراهيم:33) تکامل جهان و حرکت کل منظومه شمسي (يس:38) انبساط جهان (ذاريات:47) تعدد جهان ها، (الفرقان:61) حرکت زمين و بستر زندگي (طه:53و34) بيان اکوسيستم آب رساني در دنيا (ق:9ـ11) و (فاطر:9) اثر ارتفاع بر تنفس (انعام:125) الکتريسيته جوّي (رعد:12و13) و ...، که هیچیک با یافته های مسلم علمی در تعارض نیست!
بسياري از اين پديدهها و حقايقي که آيات قرآن به آن اشاره نموده در زمان نزولش شناخته شده نبودند و هستند مسائلي مانند موجودت فضایی، گنجنه های آسمان، شعور عمومی موجودات و ...، که قرآن آنها را بیان کرده، در حالي که علم هنوزدرباره آنها سخني ندارد یا درآن عرصه ها کاملاً نوپا است.
عرصههای دانش آموزی قرآن را می توان به سه محور تفکیک کرد
1- توجه به عظمت مظاهر طبیعی که انسان با آن ارتباط مستمری دارد
2- بیان حقایقی که هنوز علم بشری به یافتن آن نائل نه شده است
3- توصیف قابل فهمی از جهان ماوری الطبیعه ای که هرگز انشان با ابزارهای شناخت دنیاییش (حس و عقل) توان دریافت آنها را نخواهد داشت.
شاید در مواردی موارد جزئی از بیانات قرآن با برخی یافته های علمی کنونی در تغایر جلوه کند. مانند حرکت خورشید (يس:38) که مدتی مستمسکی برای مخالفان قرآن شده بود، چون تصور می کردند با یافته های گالیه ای در تعارض است تا اینکه کشف گردید که خورشید و کل منظمه شمسی که در لایه های بیرونی کهکشان راه شیری هستند با سرعتی زیاد بر دور آن در حال حرکت هستند. در حقیقت اینگونه تغایرات از ضعف علم بشری است نه ازضصعف قرآن!
* میزان کاربردی بودن تعالیم متون مقدس
هر مکتبي، ترکيبي از دو دسته تعاليم است.
الف- مجموعه اي از آموزه هاي هستي شناسانه، که جهان بيني آن مکتب را ترسيم مي کند،
ب- مجموعه اي از تعاليم اخلاقي که شريعت آن مکتب را تشکيل مي دهند.
هر مکتبي مدعي شریعت آن (بخش ب) شیوه صحيحی از زندگي به انسان ارائه می دهد که اگر او از آن پیروی کند به سعادت خواهد رسید. يکي از معيارهاي تعيين کننده حيات فرهنگي کتب مقدس در بين پيروان خويش، و ميزان تأثيرگذاري آن در زندگي آنان، ميزان کاربردي بودن شريعت آنها مي باشد. يعني آنگاه، آیینی اثر بخش است که شيوة زندگي که شريعت آن کتب مقدس ارائه مي دهند در اين زمان، مفید اثر بخش باشد.
این تعالیم باید رفتار انسان با خداوند، خویش، دیگران و محیط زیست را کاملاً تبیین کند تا زندگی بتواند صحیح و اثربخشی را برای نیل به سعادت ارائه دهد
- میزان کاربردی بودن تعالیم اوستا
در نسک هاي مختلف اوستا، نوعي دستورالعمل هاي عبادي که ارتباط «انسان» با «اهورامزدا» و موجودات مينوي را مشخص مي نمايد، بيان شده است. شالوده تعالیم آن جهت دهی مثبت به زندگي انسان و نزديکي او به «اَشََه» (نيکي) و دوري از «دُرُوج» (پليدي) و اهريمن صفتي است.
محورهای اصلی آن نیز بر سه اصل است :
1- پندار نیک : تفکر صحیح، خیر حواهانه و مثبت
2- گفتار نیک : سخن نیکو، حقیقی و صحیح
3- کردار نیک : اعمال صحیح، مفید و شرعی
جزئیات قوانين ديني (شريعت) زرتشتي در نسک «ونديداد»، بيان شده است. از بررسی اوستا و مخصوصاً این نسک می توان دریافت که :
1- جامعه مخاطب و آرامانی زرتشتي، ساختار «كشاورزي ـ دامداري» دارد و طبعاً احکامي که در شريعت زرتشتي، تبيين شده، متناسب با نيازهاي اقوام کشاورز و دامدار بوده نه همه جوامع،
2- علاوه بر اين، برخي از اين احکام، امروزه حتي در جوامع کشاورز و دمدار نيز قابل قبول و پذيرش نيست مثل: ادرار گاو نر از مطهرات است - كسى كه مُرده حيوانى را نزديك آتش ببرد، براى هميشه نجس باشد - اگر كسى در ميان جمع خوابيده باشد و بميرد ، بقيه افراد نجس مى باشند
3- تعالیم موجود در اوستای کنونی نیاز امروزه انسان را در تمام عرصه های رفتاریش با خداوند، خویش، دیگران و محیط زیست کاملاً تبیین نمی کند و زوایای بسیاری از آن ناقص و دارای خلل است.
اين نظام اخلاقي و احکام اجرايي در بسياري از جوامع انساني کنوني قابل اعتماد و اجرا نيست تا بتواند بر اساس آن زندگی صحیح و اثربخشی را برای نیل به سعادت طراحی نمود
- میزان کاربردی بودن تعالیم عهد قدیم
در بخش های از عهد قدیم مخصوصاً در ده فرمان و سفرلاویان، احکامی برای یهودیان ذکر شده که قابل توجه است اما :
1- در تورات تأکید شده که «بني اسرایيل» تنها قوم برگزيده خداوند است، و «يهوه» خداي مخصوص آنهاست. تعاليمي نيز که تورات براي آنها آورده انحصاراً تنها برای آنان ارائه شده و برای دیگر انسان ها مجاز نیست.
2- شریعت عهد قدیم در مواردی یک سوی و بر خلاف منافع دیگر انسانها است
3- تعالیم موجود در عهد قدیم نیاز امروزه انسان را در تمام عرصه های رفتاریش با خداوند، خویش، دیگران و محیط زیست کاملاً تبیین نمی کند و زوایای بسیاری از آن ناقص و دارای خلل است.
لذا شریعت عهد قدیم و احکام اجرايي آن اولاً مجاز برای استفاده عموم نیست و ثانیا در بسياري از جوامع انساني کنوني قابل اعتماد، اجرا نمی باشد تا بتواند بر اساس آن زندگی صحیح و اثربخشی را برای نیل به سعادت طراحی نمود
- میزان کاربردی بودن تعالیم عهد جدید
بايد توجه داشت که مسيحيت از بطن يهوديت پديد آمد و مسیح خود را پایبند به آن و یک مصلحگر می خواند (انجيل متي،5:17). بنابراين، شريعت عيسوي را بايد ادامه شريعت موسوي دانست اما اين در صورتي است که شريعتي در اناجيل بيان شده باشد! در حالي که در اناجيل شريعت و احکام ديني مشخصي بيان نشده است، حتي در متن آن، احکامي در خصوص چگونگي عبادت خداوند، وجود ندارد
البته در «نامه رسولان» و تنها در لابهلاي نامههاي پولُس، چند عبارت وجود دارد که به احکام شريعتي شباهت دارد اما کاملاً مجمل و بدون استناد است. معلوم نيست که مرجع اين احکام چيست؟! يعني جناب پولس اين احکام را از کجا و به چه استنادي بيان نموده است زیرا او عیسی(ع) را ندیده است. احکام و مسائلی که او مطرح می کند از شرعیت موسی و عهد قدیم نیست. لذا شريعت در عهد جديد امري نامفهوم است.
- میزان کاربردی بودن تعالیم قرآن
بخش وسیعی از آیات قرآن به تعلیم شریعت و تبیین نظام اخلاقی اسلامی اختصاص دارد. شریعت ارائه شده از سوی قرآن چند ویژگی منحصر به فرد دارد:
1- فراگیر است : مخاطب آن همه انسان های تاریخ در تمام سرزمین ها می باشد
2- دائمی است : خود را تا آخر حیات بشر کار آمد می داند
3- واقع گرایانه است : هر حکمی در زمان وقع حادثه یا واقعه ای بیان شده تا راهگشا باشد. (شأن نزول)
4- گسترده است: تمام شئونات زندگي انسان را در برمي گيرد
- ساختار نظام اخلاقی (شیوه زندگی) اسلامی
شریعت اسلامی بر اساس یک نظام اخلاقی متقن تبیین شده است عرصه این شریعت (عمل صالح) در چهار محور تجلی می کند
خداوند بر اساس تقوی
رفتار انسان خویشتن بر اساس عزت نفس
دیگران بر اساس انصاف
محیط زیست بر اساس امانتداری
- نتیجه گیری
با اين بيان مختصر، به خوبي آشکار است که قرآن کتابي بسيار پر محتوي و سرشار از حقايق الهي می باشد. هم از لحاظ وجه ایجازی و هم از لحاظ تبیین واقعیت و هم به لحاظ شریعت راهگشا و هدایت بخش بسیار برتر از اوستا و عهدین است. بدین معنا که: ذات قرآن ماهیتی ماورایی داشته و دارای تاثیرات متافیزیکی است. آيات آن بيان کننده رُمُوزي از عالم هستي است که بسياري از آنها از دسترس علم بشر دور بوده و مي باشد. آيات آن سرشار از تعاليمي کاربردی است که در جهت راهنمايي بشر نازل شده اند و ماهيتي هدايت بخش و سعادتزا دارد. لذا عقلاً پیروی از قرآن نسبت به دیگر کتب ارجهیت دارد.
بخش چهارم : بررسی جایگاه قرآن، اوستا و عهدین نزد پیروان خود
* توصیف متون مقدس از خویش
شاید یکی از بهترین توصیفاتی که از کتب مقدس وجود دارد وصفی است که در خود آنها در خصوص ماهیت آنها وجود دارد. این توصیفات علاوه بر تبیین کننده وجوه قداست آنها می تواند جایگاه معنوی مورد توقع آنها را نیز تعیین کند. البته این توصیفات در همه کتب به یک اندازه و در یک سطح نیست اما در ما بررسی می توان بسیار حائز اهمیت باشد.
- توصیف اوستا از خویش
واقعیت آن است که در اوستای کنونی نامی از خود آن ذکر نشده است تا توصیفی از آن بیان شده باشد. با این وجود در خردک اوستا و در یشتها به خواندن متون مقدس نیایشی که در اوستا ذکر به عنوان اوراد مناسب دعا و ستایش، تأکید شده و توسل به آنها را رهگشا قلمداد شده است. در مواردی نیز پیروی از احکام و دستورات اوستا واجب و تخطی از آن موجب تباهی و اسارت اهریمنی قلمداد شده است. با این بیان اوستا تلویحاً (نه صریحاً) خود را نجات بخش قلمداد نموده و تأسی از خود را راهی برای دوری از دروج و نزدیکی به اشه میداند
- توصیف عهد قدیم از خویش
در مجموعه عهد قدیم جز از تورات توصیفی از این کتاب مقدس نیامده است و از آن به عهدنامه یهوه تعبیر شده است. خداوند به موسی امر می کند که صندوقچه ای برای طومار عهد (تورات) و برخی اشیاء مقدس تهیه کند که به تابوت عهد معروف گردید. ضرورت حفظ، روخوانی و تکرار عهد نامه الهی (ده فرمان) در برخی از دستورات موسی و پبامبران و کاهن های (مثل (عزرا) ذکر شده است. توصیفات عهد قدیم از خود بیشتر ناظر بر هویت شناسی قوم بنی اسرائیل و تقویت آیین یهود است (عام و ابزار).
- مجموعه فرامین عهد قدیم در خصوص تورات
1- هر يهودي بايد هر صبح و شام «شِمَع» (بشنو اي اسرائيل) راکه يکي از دعاهاي اصلي يهودي (شامل آياتي از تورات) را ذکر کند (تثنيه، 6:7)
2- تورات را بخواند و به ديگران بياموزد(تثنيه، 6:7).
3- وي بايد «تفيلين» (پيشاني بند و بازوبند حاوي آياتي از تورات)را برسر و دست خود ببندد. (تثنيه، 6:8)
4- بر چهارچوب در خانه يک «مزوزا» (متن پوستي دستنوشته شامل آياتي از تورات نصب کند. (تثنيه، 6:9)
5- قوم بايد هر هفت سال يک بار جمع شوند تا قرائت تورات را بشنوند (تثنيه، 31:12)
6- پادشاه بايد يک نسخه خاص از تورات براي خود بنويسد. (تثنيه، 17:18)
7- هر يهودي بايد يک طومار تورات داشته باشد. (تثنيه، 31:19)
- توصیف عهد جدید از خویش
در عهد جدید نیز توصیف بسیار مختصری از انجیل آمده است و آن را تنها به عنوان یک مژده (خبر خوش) از ظهور مسیح نگریسته است. در این توصیفات محدود وجه قداستی یا الهی برای خود انجیل بیان نشده است تنها به ظهور فرزند خداوند (اب) با کالبدی انسانی برای نجات انسان ذکر شده است. تأکیدی بر قرائت روزانه یا اذکار عهد جدید در آن دیده نمی شود. اما ایمان به حقیقت مسیح (به عنوان خدای پسر) و رعایت از احکام خاصی که در بخش نامه های رسولان ذکر شده از زبان پولش تنها راه نجات بیان شده است.
- توصیف قرآن از خویش
واژه قرآن حدود 58 بار در آيات آن ذکر شده است. علاوه بر اين قرآن با تأکید بر ماهیت الهی و ماورائیش خود را با القاب و صفاتي مانند «نور»، «حَبلُ الله» (ريسمان خداوند)، «مَجيد» (بسیار با شکوه)، «عزيز» (کتاب محترم) «مُبين» (روشنگر)، شفا، هدایت بخش و امثال آن توصیف نموده بر نعمت بودن خود برای انسانها تأکید دارد. توصیف قرآن از خویش بر چهار محوراستوار است:
1. قرآن هدایت کامل و قوی الهی(اسراء:9)
2. قرآن وحی مستقیم خدوند(سجده:2)
3. قرآن پیام محبت خداوند (اسراء:82)
4. قرآن شفای قلوب انسان ها(اسراء:82)
5. قرآن جامع حقایق قطعی هستی(نحل:89)
در یک جمع بندی می توان از جمع آیات متعدد توصیف کننده قرآن به آیات ذیل توجه نمود:
ـ قرآن هدايت کننده مردم مي باشد (بقره:185) و اين هدايت با بهترين و پايدارترين شيوه ارائه شده است. (اسراء:9)
ـ قرآن نازل شده از (خداوند) حکيم و ستوده است. (فصلت:42)
ـ قرآن تبيين کننده همه چيزهاست (نحل:89) چون از علم خدا نازل شده است (هود:14) آن کتاب پرحکمت است. (يس:2)
ـ قرآن يادآوري کننده فطريات انسان ها است. (تکوير:27)
ـ قرآن شفاء دهند قلوب مؤمنين است. (اسراء:82)
ـ قرآن رحمت الهي و تجلي از لطف خداوند است. (اسراء:82)
ـ قرآن کتابي منحصر به فرد و بي مانند است. (اسراء:88)
ـ قرآن کتاب با کرامت است. (واقعه:77)
ـ قرآن يک دست و بدون اختلاف و اعوجاج است. (نساء:82)
- توصیف قرآن از کتب مقدس دیگر
از ديگر ويژگي هاي خاص قرآن، توجه وافر آن به كتب اديان الهي پيش از خود، تأکيد دارد که آنچه او مي گويد ادامه تعاليم هدايت بخش کتب آسماني پيشين مي باشد (انعام:92)، اما در يک سطح بالاتر و برتر (يونس:37). چنانکه در آن 18 بار نام «تُورات» و 12 بار نام «انجيل» و چند بار نیز از «صُحف اِبراهيم»، «زَبور داود» و «کتب انبیا» ذکر شده است اما نزول خویش را ضروی می خواند چون آنها یا نابود شده اند یا آنچه که موجود است (مخصوصاً تورات و انجیل) :
1. مقداري از متن آنها اصلي است. (آل عمران:93)
2. قسمتي از مطالب اصيل آن از بين رفته است. (آل عمران:23)
3. مقداري متون غيرالهي، به آن اضافه شده است. (بقره 78ـ79)
4. در کليت آن تغيير و تبدل رخ داده است. (مائده 13و41)
* تصور پیروان از متون مقدسشان
بخش مهمی از تبیین جایگاه کتب مقدس، در گرو درک تصور پیروان از متون مقدس شان میباشد. اینکه پیروان و ایمان آورندگان به متن مقدس نسبت به آن چه باور و دارند و برای آن چه شأنیتی قائل هستند می تواند میزانی برای قابلیت اثر گذاری و جاذبه آن در جوامع انسانی باشد. نوع تصور پیروان هر یک از کتب مقدس از کتاب مقدسشان نقش مهمی درتعیین چگونگی رفتار آنان با آنها دارد. این امر میتواند ملاک خوبی برای ارزیابی تداوم حیات کتب مقدس محسوت گردد.
- تصور زرتشتیان از اوستا
اوستا در نظر زرتشتیان در بر دارنده مبانی و شالوده اعتقادات کیش زرتشت است. البته همه آنها به ناقص بودن اوستا کنونی (لااقل نسبت به دوران ساسانی) اذعان دارد و تقلیل 75% آن واقف هستند. به نسک خوردک اوستا به عنوان راهنمای عبادت و ارتباط با اهورا مزدا می نگرند و آن را وجه کاربردی اوستا می دانند. البته برای نسک وندیداد که مجموعه ای از پرسشها زدتشت و پسخهای اهورامزدا است وجه ماورایی و هویتی وحی گونه قائل هستند اما برای بقیه نسکها که ماهیتی نیایشی دارند اصولاً این تصور امکان پذیر نیست بلکه به دلیل قدمت برای آن احترام و ارزش معنوی قائل هستند. زرتشتیان سنتی و موبدان نگهداری و خواندن اوستا را موجب ثواب و دوری از اهریمن می دانند.
- تصور یهودیان از عهد قدیم
بنابر حکم شورای یهود و حتی آبا کلیسا تمام عهدین وحی الهی بوده و مخصوصاً تورات تماماً نازل شده بر موسی است. طبق این حکم متن تورات همان است که در زمان موسی بوده است. لذا اعتبار رسمي کتب عهد قديم در بين يهويان يک امر قراردادي است که تنها برای یهودیان سنتی قابل قبول است و اکثر یهودیان کنونی به اصالت عهد قدیم با دید نقادانه ای می نگرند. البته تورات بین یهودیان از دیگر کتب عهد قدیم (34 کتاب عبری دیگر) جایگاه بهتری دارد و بیشتر مورد توجه است اما بقیه کتب در حکم تاریخنامه قومیت یهود قلمداد می گردد و جز بخش زبور که گاه در نیایش ها استفاده می شود بقیه وجه مطالعاتی دارد.
- تصور مسیحیان از عهد جدید
در دیدگاه مسیحیان انجیل ماهیت آسمانی (آنچنانکه بر قرآن اطلاق می گردد) ندارد و متن آن از وجه نزولی برخوردار نیست، بلکه گذارشی از ظهور و اعمال اسطوره مانند عیسی مسیح به عنوان پسر خداوند در 2000 سال پیش است. البته آنان چون به عیسی (ع) وجه الوهی می دهند کلامی که به ایشان منصوب است را کلام خدا (پسرخدا) قلمداد کرده و متن مربوط به وی در اناجیل را به نوعی ماورایی می دانند. انجیل یا حتی کل عهد جدید برای مسیحیان بیان کننده شریعت آیین مسیحی نیز قلمداد نمی گردد چون اساساً احکام شرعی چندانی در کل عهد جدید وجود ندارد. تنها شالوده برخی از اعتقادات خویش را در آن جستجو می کنند. البته آنان (مخصوصاً سنتی) برای عهد قدیم احترام خاصی قائل بود و برای نگهداری و خواندن آن ارزش معنوی و اثرات ماورایی قائل هستند.
- تصورمسلمانان از قرآن
قرآن به عنوان يک کتاب مقدس پیروانش از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. آنچنانکه درهيچ يک از پيروان اديان الهي ديگر نسبت به کتب مقدسشان، این احترام به چشم نمي خورد. این امر بدان خاطر است که در دیدگاه مسلمانان قرآن تنها یک کتاب اعتقادی نیست بلکه :
1- قرآن کلام حقیقی خداوند و کتابی آسمانی
2- قرآن بارقه اي از منبع اصلي حقيقت
3- قرآن نعمتي پر خير و برکتي الهي
4- قرآن قانون اساسي جامعه اسلامي
لذا به آن به عنوان نشانه لطف الهی و بیان قدسی عشق ورزیده و تمامی آیات آن را رحمت و برکتی می دانند که زندگی آنان را به سعادت رهنمون می سازد. مسلمانان برای نگهداری، خواندن و حفظ قرآن اثر ماورایی قائلند.
* جایگاه کنونی کتب مقدس نزد پیروانشان
یکی از شاخصه های تعیین شأنیت بالفعل کتب مقدس، جایگاه کنونی آنها نزد پیروانشان است.
باید بررسی شود که در دوران کنونی که افکار و رفتار بشریت تحت تأثیر رشد علم و عقلگرایی از یک سو و گسترش تعاملات اجتماعی و فرهنگی از سوی دیگر، دچار دگرگونی شده است، کتب مقدس چه جایگاهی در زندگی پیروانشان دارند. به تعبیر دیگر آیا کتب مقدس هنوز از کارایی و قداست لازم در زندگی پیروانشان برخوردار هستند یا خیر؟! بررسی این امر و پاسخ به این سئوال، نقش و میزان اثر گذاری این متون مقدس در شکل گیری زندگی کنونی جوامع بشری را تبیین میسازد
– وضعیت اوستا نزد زرتشتیان
زرتشتیان عموماً برای اوستا نوعی قداست و احترام قائل هستند. تقریباً در خانه هر زرتشتی یک اوستا یا لااقل نسک خردک اوستا وجود دارد. متن های مشخصی از اوستا توسط زرتشتیان در عبارات روزانه خود (نمازهای منفردانه پنجگانه یا گروهی) مکرراً مورد استفاده قرار می گیرد، البته این اوراد بیشتر از بخش خردک اوستا است. مخصوصاً در خواندن نماز و نیایشی گروهی (همازور)، موبـد یا گروهی از زرتشتیان قسمت هایی از اوستا را خوانده و دیگران آن را تکرار کرده یا زمزمه میکنند. البته اکثر احکام وندیداد چون قابلیت مطابعت ندارند تا حد زیادی مطرود است. اما احکام مناسکی مثل کشتی بند، سده پوشی وگاهانبار، اوستا خوانی و ...، متداول است.
- وضعیت عهد قدیم نزد یهودیان
یهودیان عموماً برای عهد قدیم نوعی قداست و احترام قائل هستند. تقریباً در خانه هر یهودی عهد قدیم یا لااقل تورات وجود دارد. حجم نسبتاً زیاد عهد قدیم باعث شده که بیشتر یهودیان به مطالعه تورات بسنده اند و بقیه کتب را که در حکم تاریخنامه قومیت یهود قلمداد می گردد در مرتبه دوم اهمیت قرار دهند. طبق آیین یهود، آنان باید سه وعده نماز گذاشته و در نمازهایشان اذکار و اورادی را از تورات تلاوت کنند. لذا یهودیان مقید و سنتی با عهد قدیم و مخصوصاً تورات رابطه نسبتاً مستمری دارنداما محدود. هر چند خواندن تورات و آموزش آن به ديگران عهد قدیم آمده است (تثنيه، 6:7) اما آداب ویژه ای مانند آنچه مسلمانان برای قرآئت قرآن دارند، برای آنها وجود ندارد.
- وضعیت عهد جدید نزد مسیحیان
مسیحیان عموماً برای عهدین و مخصوصاً برای عهد جدید نوعی قداست و احترام قائل هستند اما نه به حدی که یهودیان برای تورات قائل هستند. تقریباً در خانه هر مسیحی عهدین یا لااقل عهد جدید وجود دارد.
حتی مسیحیان سنتی برای قرائت عهد جدید (حتی اناجیل) برنامه خاصی ندارند و اگر هم مطالعه کنند، برای آن نظم و آداب خاصی قائل نیستند و مانند دیگر کتاب ها آن را مطالعه می کنند. از آنجا که عبادت قانونمند (نماز) در مسیحیان متداول نیست، متون عهد جدید مورد استفاده روزانه مسیحیان نمی باشد. حتی در یک آیین کلیسایی شنبه های در سرودهای نیایشی بیشتر از ترجمه لاتین مزامیر (زبور داود) استفاده می شود. تنها کشیشان جهت تبرک چند سطری از عهدجدید را برای حضار خوانده و سپس سخنرانی می کنند.
- وضعیت قرآن نزد مسلمانان
قرآن به عنوان يک کتاب مقدس از جايگاه ممتازي در بين پيروانش برخوردار است. علاوه بر اینکه در هر خانه مسلمانی قرآنی وجود بسیار آن را همراه خود و حتی در اتومبیل خویش دارند. آنان قرآن را بدون طهارت بدست نمیگیرند، بر روی زمین نمیگذارند، با حالتی محترمانه و رسمی آن را مطالعه میکنند، از دسترس کودکان و نادانان دور نگه می دارند. برای آن اثرات ماوایی قائل هستند و آن را بر بالای سر بیماران خود قرار داده امید شفا دارند. مسلمانان در نمازهای پنجگانه خود مکرر از متن قرآن استفاده مینمایند. عشقي که مسلمانان نسبت به رو خوانی، حفظ و اُنس با قرآن، از خود نشان ميدهند، در بين هيچ يک از پيروان اديان الهي ديگر نسبت به کتب مقدسشان، بچشم نمي خورد. چون متن قرآن از نوعی موزونی شگرفی برخوردار است تلاش برتبحر در قرائت آن و شرکت در مراسم قرائت قرآن از متداول ترین سنتهای اسلامی محسوب میگردد.
بررسی تطبیقی قرآن با اوستا و عهدین
* فهرست تشریحی درس:
- بخش اول
این بخش در خصوص مقايسه «ساختاري» قرآن با ديگر کتب مقدس است. بخش ابتدا به مفهوم شناسي نام هاي کتب مقدس پرداخته مي شود، تا با توجه به معنا و وجه تسميه نام آنها، اجمالي از هويت کتب مذکور، بدست آيد. سپس با عنوان «ماهيت شناسي بخش ها کتب مقدس»، تقسيمات هر يک از آنها به طور اجمالي، معرفي مي شود تا مخاطبان بتوانند ضمن بدست آوردن تصوير کلي از هر يک از کتب مورد بررسي، با چيستي و چگونگي آنها نيز آشنا شود.
- بخش دوم
در این بخش سنديت متون کتب مقدس را مورد بررسي اجمالي قرار می گیرد. در اولين قدم تاريخچه تدوين و گردآوري هر يک از کتب مقدس به صورت مختصر بيان مي شود. سپس در پي يافتن ميزان «قابليت استناد هر يک کتب مقدس به وحي الهي»، به بررسي ساختار کلام و عبارات هر يک از آنها پرداخته و به ارزيابي کلام و مفاهيم آنها و قابليت استناد متون هر يک به وحي الهي، مي پردازيم. در ادامه، از آنجا که قرآن اشاراتي به برخي کتب مقدس نموده است، به بررسي نظر قرآن بر کتب اديان الهي پيشين، می پردازیم در اين خصوص ابتدا به بررسي ديدگاه قرآن در خصوص تورات و انجيل پرداخته و سپس اشاره اي به نظر قرآن در مورد «زَبُور» داود و «صُحف» ابراهيم ميشود.
- بخش سوم
این بخش به مقايسه «محتوايي» قرآن با ديگر کتب مقدس اختصاص دارد. در ابتداي ميزان مطابقت متون کتب مقدس با حقايق مسلم علمي مورد بررسي قرار مي گيرد تا حقانيت و ميزان صحت آن بر ما آشکار شود. سپس به ارزيابي ميزان کاربردي بودن تعاليم کتب مقدس در زندگي روزمره آدمي پرداخته، تا ميزان تأثيرگذاري و ارزش حضور آن در زندگي انسان امروز هويدا گردد.
- بخش چهارم
در این بخش به بررسی جایگاه کتب مقدس در بین پیروانشان می پردازیم. در ابتدا تفحص می کنیم که آیا متون مقدس از خویش توصیفی داشته اند و یا پیامبران و پدیدآورندگان آنها در این خصوص مطالبی داشته اند یا خیر و اگر نتیجه مثبت بود توصیف آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد. سپس تصور پیروان از شأنیت متون مقدس شان را مورد بررسی قرار خواهیم داد، تا میزانی برای ارزیابی قداست آنها باشد. در انتها بحث به بررسی جایگاه کنونی کتب مقدس نزد پیروانشان پرداخته میزان توجه و بهرمندی آنان از متن و تعالیم آنها را مورد ارزیابی قرار می دهیم.
بخش اول : بررسی ساختاری قرآن ، اوستا و عهدین
* مفهوم شناسی نام کتب مقدس
هر عنوان و نامی حاوی معنا و مفهومی است که به نوعی متعلق خویش را معرفی می کنند. مخصوصاً در خصوص کتب مقدس که محتوایی خاص و پر مفهوم دارند. مفهوم عناوین و نام ها این کتب رابطه مستقیمی با محتوی و جایگاه مقداستی آنها دارد لذا توجه و ریشه یابی نام کتب مقدس می توان نقطه آغاز خوبی برای شناخت و بررسی تطبیقی آنها باشد.
- مفهوم شناسی نام اوستا
واژة «اوستا» (Avesta) را از تركيب دو واژه پارسي ميانه «اُوپَه» به معني «بَر» و «اِستَا» به معني «ايستادن» مي دانند، كه از تركيب آنها، معناي «بر آن ايستادن» يا آن «چه بر آن بايد ايستاد» بدست ميآيد. با اين بيان معني اوستا: «اساس و متن پايهاي كه بايد بر آن ايستادگي نمود»، مي باشد. اما برخي ديگر، اين واژه را از پيشوند «اَ» و صفت مفعولي «ويستَه» كه از مصدر «ويِد» يا «ودِا» مي باشد، تركيب يافته است. معناي اين مصدر «شناخت»، «دانستن»، «يافت شدن» و «پديدار آمدن» ميباشد. با اين تعبير اوستا را ميتوان به «آگاهي نامه» يا «دانش نامه» معنا نمود،
- مفهوم شناسی نام عهد قدیم
وجه تسميه عهد قديم (Old Testament)برخاسته از پيماني است که ـ به اعتقاد يهوديان و مسيحيان، در اين كتاب ـ خدا با قوم اسراييل منعقد نموده است. در اين پيمان، بني اسراييل بايد بر شريعت الهى «يهوه» گردن نهاده و زندگي خود را بر اساس آن شكل دهد و در مقابل خداوند، آنان را قوم برگزيده خود قرار داده و تحت حمايت و عنايات خاصه خويش قرار دهد. اين عهد و پيمان، ابتدا با حضرت ابراهيم بسته شد (پيدايش، 12:3ـ1)، و سپس در زمان حضرت موسي تجديد و تحكيم گرديده است (تثنيه، 12:3ـ8).
- مفهوم شناسی نام عهد جدید
نامگذاري اين مجموعه به عهد جديد(NewTestament) ، به جهت تناسب آن با عهد قديم (کتب مقدس يهوديان) بوده است در ديدي مسامحه گرانه، تعاليم انجيل را بايد ضميمه اي بر عهد قديم دانست و نه كتاب ناسِخ آن. آنچنان که از خود عيسي نقل است (متي، 5:17) هرگاه كه ذکري از كتاب مقدس مسيحيان (Bible) مي گردد، بايد توجه داشت كه غير از مجموعه كتُب «عهد جديد»، «عهد قديم» (كتب مقدس يهوديان) نيز در اين ضميمه قرار مي گيرد، انجیل واژهای عبری و به معنای «مژده»، و خبر خوش ظهور «ماسیح» (موعود یهودیان) می باشد
- مفهوم شناسی نام قرآن
قرآن در ابتداي گردآوري، تحت عنوان «مُصحَف» يعني نوشته اي كه به شكل صفحات مي باشد، ناميده شد پس از مدت كوتاهي، نام آن به «قرآن» (Quran) تغيير نام يافت و همچنان باقي ماند. اين نام لفظي عربي است و از ريشه «قَرَءَ» و به معني «خواندن» مي باشد واژه قرآن مي باشد كه بيش از حدود 58 بار تکرار گرديده است. بنابراين اساس نامگذاري اين كتاب، خود متن آن بوده است در متن قرآن، نامهاي متعددي براي آن ذكر شده است، كه از جمله مي توان از نامهاي «شَفاء»، «نُور»، «هُدي»، «مُبيِن»، «حَبل»، «فُرقَان»، «بَيان» و... نام برد.
* آشنایی با یخش های کتب مقدس
کتب مقدس نیز مانند کتاب های دیگر دارای بخش ها و جزء هایی است که هریک به تناسب ساختار آن کتب حاوی تعالیمی خاص و معیینی هستند. در بررسی ساختاری هر متن مقدسی ضرورتاً به تشریح بخش های آن نیز باید پرداخت، زیرا بدون شناخت کافی از اجزاء یک متن مقدس، آن را نمی توان به خوبی بررسی نمود. این امر در بررسی ماهیتی کتب مقدس و تطبیق آنها با هم بسیار اثر بخش و تعیین کننده خواهد بود
- آشنایی با بخشهای اوستا
اوستا در دوران هخامنشی دارای 21 فصل (نسک) بوده است اما در حال حاضر تنها دارای 5 نسک است که عبارتند از :
1- یسنه : سزاوار ستايش و نيايش
2- یشتها : ستايش و نيايش ويژه آفريدگار و موجودات مينوي (امشاسپندان و ايزدان)
3– ویسپرد : ستودن همه سروران وسالاران
4- خوردک اوستا : گزيده اي از اُوراد و اذكار كثيرالاستعمالي
5- وندیداد : قانون ضد پليدي ها (شریعت زرتشتی)
اما اصیل ترین بخش آن «گاهان» که مجموعه ای از 17 مناجات زرتشت نسبت به اهره مزدا است.
- آشنایی با یخشهای عهدقدیم
«عَهدِ قَديم»، مجموعه اي از 39 كتاب مقدس عبری است که ترسيم كننده فرهنگ كهن و اعتقادات قوم يهود می باشد . این مجموعه در سه بخش تدوین شده
1- تورات (قانون) در پنج سفر (فصل) سفرهای : پیدایش، خروج، لاویان، اعداد، تثنیه
2- کتوبیم (نوشته های تاریخی) در 17 سفر (کتاب) : کتب: یوشع، داوران، روت،سموئیل 1و2، پادشاهان 1و2،تواریخ 1و2، عزرا، نحمیا، استر، ایوب، زبور (داود)، امثال، جامعه، غزل غزل ها
3- نبوئیم (متون پیامبران) در 17 سفر (کتاب) : کتب : اشعیا، ارمیا، مراثی ارمیا، حزقیل، دانیال، هُوشِع، يُوئيل، عامُوس، عُوبُدِيا، يُونُس، مِيكَاه، نَاحُوم، حِبقُوق، صَفنِيا، حِجِِّي، زَكَريا و مِِلاكِي.
- آشنایی با یخشهای عهدجدید
«عهد جديد» مجموعه متون مقدس آيين مسيحي است که شالوده هويت مسيحي و در بردارنده اصول اعتقادات آيين مسيحيت مي باشد. این کتاب از چهار مجموعه تشکیل شده است:
1- انجیل های چهارگانه : (انجیل های متی، لوقا، مرقس و یوحنا)
2- اعمال رسولان مسیح
3- نامه های رسولان مسیح (21 نامه از رسولان مسیح به تازه مسیحیان قرن اول)
4- مکاشفات یوحنا
- آشنایی با یخشهای قرآن
«قرآن» كتاب مقدس مسلمانان جهان و حاوي اصول بنيادين اعتقادات اسلامي و ترسيم كننده «جهان بيني» و «اِيدئُولُوژي» دين اسلام است، لذا در ميان مسلمانان از جايگاه كاربردي مهمي برخوردار بوده و اعتبار و مرجعيت خاصي دارا مي باشد.
قرآن دارای 114 سوره (فصل) است که هر کدام نام مستقلی دارند. نام هر سوره برگفته از موضوعات مطالب و حکایات مطرح شده در آن سوره گرفته شده است متن سورهها از جملاتی به نام «آیه» (نشانه های الهی) تشکیل شده که حاوی تعالیم الهی می باشند. این سوره ها برخی مکی هستند(در مکه نازل شدهاند) و برخی مدنی می باشند (در مدینه نازل شدهاند)
* بررسی ماهیت کتب مقدس
شناخت ماهیت (چیستی) یا چه نوعی) کتب مقدس مبحث مهمی است که به ما در بررسی تطبیقی آنها کمک می کند. مسلماً متون تاریخی، با مباحث متافیزیکی و آن دو با متون اخلاقی و همه آنها با متون نیایشی یا کلامی ماهیت متفاوتی دارند. در تعیین هویت متون مقدس و میزان تأثیرگذاری آنها، این بررسی بسیار کار ساز و مهم می باشد.
- بررسی ماهیت اوستا
ماهیت (چیستی) اوستا را میتوان به سه بخش تقسیم کرد:
1- نمایی از ریشههای اعتقادی در گاهان، یسنه و تشتها
2- مجموعه ای از متون نيايشي نسبت به اهواره مزدا، امشاسپندان، ایزدان، پارسایان در یسنه، تشتها، ویسپرد و خردک اوستا
3- ارائه برخی از قوانين شريعت آيين زرتشت در وندیداد
البته در حال حاضر تنها کمتر از یک چهارم دوران ساسانی باقی مانده است و ماهیتاً ناقص می باشد.
- بررسی ماهیت عهد قدیم
1- مجموعه كتب تُورَات مشتمل بر 5 کتاب (سِفر) است که در بر دارنده داستان خلقت، تاریخچه پیدایش قوم بنی اسرائیل و آئین یهود، بیان ارکان شریعت یهود، ده فرمان
2- مجموعه كتب كَتُوبيِم مشتمل بر 17 كتاب است که تاریخچه رشد قوم بنی اسرائیل و تکامل آئین یهود، بیان حوادث مهم بیان میکنند
3- مجموعه كتب نَبي أيِم مشتمل بر 17 كتاب است که تاریخچه رشد قوم بنی اسرائیل و تعامل آنان با آئین یهود، شرح حوادث مهم، بیان و تعالیم برخی باورهای اعتقادی توسط پیامبران تبلیغی در جهت تقویت و ارتقاء اعتقادات قوم یهود.
- بررسی ماهیت عهد جدید
1- انجیلهای چهارگانه : چهار روایت از روند زندگي، دوران تبليغ، مواعظ و معجزات عيسي (ع) می باشد
2- اعمال رسولان مسیح : گزارشي از روند ترويج آيين عيسوي، در قرن اول ميلادي است
3- نامه های رسولان مسیح : حاوي برداشت های برخی از شاگردان مسیح از تعاليم او می باشد که بعدها به قسمتي از شالودة مباحث كلامي، فلسفي و عرفاني دين مسيحيت تبدیل گرديد
4- مکاشفات یوحنا : مجموعه ای از پیش بینی های رمز گونه یکی از حواریون مسیح از آخر الزمان و زمان ظهور مجدد مسیح است.
- بررسی ماهیت قرآن
در 114 فصل به نام «سُورِه» تعداد 6236 ( 6666) از جملات وحي الهي به نام «آيه»، می باشد. حاوی مجموعه مهمی از تعالیم الهی در دو بخش:
1- بیان حقایقی از جهان هستی (طبیعت و ماوالطبیعه) و معارفی در خصوص خدا وند، انسان، جهان، فرشتگان و آخرت و ..
2- راهکارهای سعادت بخش زندگی (نظام اخلاقی) و تبیین رفتارهای صحیح انسان در رابطه با خداوند، خویشتن، مردم و محیط زیست.
3- در بردارنده سرگذشتهای عبرت آموزی از زندگی پیشینیان
* تطبیق ماهیتی کتب مقدس با کتب اسلامی
امروزه با توسعه تعاملات فرهنگی و گسترش تبلیغات، تعالیم ادیان و مخصوصاً متون کتب مقدس با ترجمه های روان، در درست همه قرار دارد. اطلاق مقدس به هر متنی می توان احترام و نوعی پذیر مطابعت زایی را برای انسان در پی داشته باشد.اینک کتب مقدس حاوی برخی مطالب ارزشمند هستند غیر قابل انکار است اما اینکه حتی با تسامح، هم ردیف قرآن قلمداد شوند، امر نامعقول است.برای پیگیری از این خطای بزرگ، سزاوار است با یک نگرش تطبیقی، ماهیت کتب مقدس را با قرآن مورد بررسی قرار داد.
- ماهیت اوستا نسبت به کتب اسلامی
اگر خواسته باشیم بخش های اوستا را با متون اسلامی، تطبیق دهیم:
گاهان زرتشت (با مسامحه) شبیه به صحیفه سجادیه است اما بسیار ابتدایی و بحث برانگیز است.
نسک هاي «يسنه»، «يشتها»، «ویسپرد» و مخصوصاً نسک «خرده اوستا» را مي توان تنها با کتب داعیه ای مانند «مفاتيح الجنان» ما شيعيان تطبیق داد. هر چند ماهیت آنها تا حد زیادی شرک آمیز است و معبودهای متعددی در آنها مورد پرستش قرار نی گیرند.
نسک «وندیداد» قابل تطبیق با رساله های علمیه فقهای ماست با این فرق که احکام آنها تنها برای دامداران یا کشاورزان است و بسیاری از آنها الآن غیر معقول می نماید.
- ماهیت عهد قدیم نسبت به کتب اسلامی
برای سِفر «پيدايش» و تمام سِفر «لاويان» مي توان در «قرآن» مشابهاتي يافت اما سطح آنان بسیار پایین بوده و متن مخدوشی دارند.
کتب (سِفرهاي) «خُروج» و «اعداد» و «تَثنيه» و قسمت عمدهاي از سِفر «پيدايش»، با کُتب «سيره نگاري» (نقل زندگي رسول الله) و تاريخ صدر اسلام قابل تطبيق مي باشد.
ده کتاب اوليه مجموعه کتب «کَتُوبيم» عمدتاً ماهيتي تاريخي و روايي دارند، با کُتب «سيره نگاري» اسلامی قابل تطبیق است ، مخصوصاً سموئیل 1 و 2 و پاشاهان 1و 2.
«زبور داود» که مجموعهاي از مناجاتهاي عبادي است (با تسامح) تنها مي تواند با «صحيفه سجادي» و يا با برخی از کتب دعايي مانند «مفاتيح الجنان» ما شيعيان تطبيق داده شود.
«امثال سليمان» نيز (با تسامح) در حد کتب احاديث مانند «اصول کافي» قابل تطبیق است.
کتاب «جامعه» و کتاب «غَزلِ غَزلها» نه تنها قابل ارزیابی با متون اسلامي نیستند بلکه اساساً وجه قداست آن نامفهوم است.
چون در مجموعه کتب «نَبُوأيم» عبارات و متونی وجود دارد که ماهيتي «وَحي» گونه دارد شايد بتوان برخي متون اين کتب را تنها با کتب حديثي که از اهل بيت (ع) در دست است، مقايسه نمود و برخي قسمت هاي ديگر آنها را نيز با کتب تاريخ نگاري اسلام تطبيق دارد و نه با قرآن.
اما در این بین کتوبی مانند مراثی ارمیا از محتوایی تأمل برانگیز برخوردار است چون در آن پیامبری از خداوند بسیار انتقاد می کند و این با فرهنگ بندگی
- ماهیت عهد جدید نسبت به کتب اسلامی
اناجيل در بهترين حالت مي توانند تنها هم پايه کتب حديثي و تاريخي (سيره نگاري) اسلامي قرار گيرند.
«اَعمال رسولان» را تنها شايد به توان با کتب تاريخ عمومي اسلامی تطبیق دارد،
برای «نامه رسولان» در کُتب اسلامي غير از متوني که از برخي صحابه پيامبر (ص) مانند «ابن عباس» در شرح تعاليم دين به جا مانده است، نمي توان معادلي يافت
برای «مکاشفات يُوحنّا» توجه به ماهيت مکاشفه اي و رمزگونة عبارات آن، واقعاً نمي توان در کتب رسمي اسلامي، معادل قابل تطبيقي يافت. مگر (بامسامحه) با برخی کتبی که احادیث مهدویت در آن ذکر شده است
بخش دوم : بررسی سندیت قرآن ، اوستا و عهدین
* منظور از اصالت کتب مقدس چیست؟!
مقدسترین ارزشهای اعتقادی ادیان در متون مقدس آنها ضبط شده است. در حقیقت ادیان اصالت خود را از کتب مقدسشان می گیرند آنچه از واژه «کتاب مقدس» به ذهن تداعی می شود، این است که متن آن ماهیتی الهی دارد. لذا قابليت استناد هر يک کتب مقدس به وحي الهي یا پیامبر آن دین میزان اصالت آنها را تبیین می کند.
میزان اصالت با مواردی ارزیابی میشوند مانند
1- قدمت تدوین متون کتب مقدس
2- میزان دخالت تغییرات ایجاد شده انسان در متن کتب مقدس
3- میزان انتساب متون کتب مقدس به وحی الهی
- تاریخچه اوستا
قدمت کیش زرتش به بیش از 3400 سال می رسد. تاریخ دقیق تدوین نخستین اوستا مشخص نیست. اما 4نقل درمورد مکتوب شدن آن وجود دارد:
۱- توسط گشتاسپ پادشاه کیانی که اولین و بزرگترین حامی زرتشت بود و بر روی12000پوست گاو نوشته شد.
۲- توسط بلاش یکم پادشاه اشکانی که دستور جمع آوری اوستا را داد.
۳- در دوره ساسانیان به دستور اردشیر یکم(اردشیر بابکان)توسط روحانی بزرگ آن دوره به نام تنسر نوشته شد.
۴- شاپور دوم سایانی توسط موبد آذرپاد مهراسپندان مکتوب شد.
متن اوستا در دوره هخامنشى به زبان اوستائى، در دوران اشكانيان به زبان پهلوى اشكانى، در روزگار ساسانى ابتدا به خط پهلوى ساسانى و در حدود قرن 6 ميلادي به خط «دين دبيره» نگاشته شد. البته بخش «گاهان» منسوب به خود زرتشت است که مجموعه ای از سروردهای مناجات گونه خودس زرتشت است که در بخش یسنه 17فصل را به خود اختصاص می دهد. به نظر می آید بقیه متون اوستا سالها پس از او نوشته شده است.
در قرن چهارم ق.م در حمله اسکندر مقدونی (331 ق.م) و حکومت 65 ساله سلوکیان، اوستا عملاً (به فرض وجود داشتن) نابود شد. در طول حکومت اشکانیان تاحدی احیا شد و در دوران ساسانیان باز نویسی شده اما بخش های زیادی به آن اضافه شد و به 21 نسک (فصل) رسید. در قرن سه قمری، و پس از ورود اسلام به ایران با مهاجرت گسترده زرتشتیان به هند و آسیای میانه اوستا ناپدید گردید. در قرن 16م در اروپا باز شناسی شده و یکی از قدیمی ترین نسخه آن در دانمارک است
- اصالت اوستا
دقیقاً معلوم نیست که اوستا از چه تاریخی وجود داشته است! اما قطعاً غیر از بخش «گاهان» که به خود زرتشت منسوب است و تنها 17فصل نسک یسنه را در بر می گیرد، بقیه متون اوستا سالها پس از او نوشته شده است. زرتشتیان معتقدند که اوستا نخستنین آنقدر مفصل بوده که در زمان گشتاسپ پادشاه کیانی روی12000پوست گاو نوشته شده بود. متن اوستا در دوران ساسانی و پس از بازسازی با اضافه نمودن به 21 نسک (فصل) رسیده اما در حال حاضر تنها مشتمل بر 5 فصل است (یک چهارم آن باقی مانده).
تفاوت موجود درنگرش نسکهای اوستا اصالت آن را مخدوش میسازد (اهوره مزدا، که درگاهان یگانه، در یسنه خدای نیکی در مقابل اهریمن و در خردک اوستا پدر آذر قلمداد میگردد) اثر برخی از تعالیم آیین های مانوی (در یسنه و یشتها)، مهرگان (دریشتها و ویسپرد)، مغان (در وندیداد)، آیین مسحیت (در خردک اوستا) به چشم می خورد. لذا نمیتوان گفت آنچه در او موجود است تماماً از تعالیم زرتشت میباشد. تغییر متن اوستا از زبان اوستائى به پهلوى اشكانى و سپس به خط پهلوى ساسانى و بعد به خط «دين دبيره»، تغییراتی در محتوی پدید آورد. چون ترجمه هیچگاه با زبان اصلی یکی نخواهد شد.
از این توضیحات مشخص است که:
1- قدمت آخرین تدوین متون مقدس اوستا2000 سال بعد از پیامبر آن است
2- دخالت انسان میزان تغییرات در متن مقدس آن بسیار بوده است(باز نوسی و ترجمه) بخش زیادی از آن (سه چهام) نیز نابود شده است.
3- متن اوستا غیر از بخش وندیداد قابل استناد به وحی نیست. اما وندیداد نیز 2000 سال پس از رزتشت نوشته شده است لذا نمی تواند وحی باشد.
لذا اوستای کنونی از اصالت الهی چندانی برخوردار نیست
- تاریخچه عهد قدیم
متن عهد قدیم در طول بیش از 1000 سال نگاشته شده است قدیمیتر متون آن مربوط به 350 سال بعد از موسی (ع) است. تدوين بخش تورات كه به عنوان قانون شريعت موسوي در كتاب مقدس (عهد عتيق) ميباشد از قرن 11 ق.م آغاز و حدود قرن 4 ق . م به انتها رسيده است. تدوين بخش نبواييم در حدود قرن 7 ق.م آغاز و در قرن دوم ق . م تكميل شده اند. تدوين بخش كتوبيم در حدود قرن 5 ق.م آغاز و در قرن اول م پايان يافته است. متون عبری متعددی در جامعه یهود مطرح بود تا اینکه اولین بار در سال 90 م در شورای جابنه متن نهایی عهد قدیم تصویب شد که مجموعه ای بالغ بر 39 کتاب (سفر) در سه مجموعه می باشد. تورات و بخشهای عهدقدیم بارها نابود شده و دوباره توسط خاخام ها باز نویسی شده است. مشهور ترین این نسخ عبارتند از :
نسخه «حَلقياي كاهن» كه در دوران حكومت «يُوشيا»،پادشاه با ايمان «يَهودا» پديد آمد.
نسخه «عُزراء كاهن» که پس از اسارات بابلی در اوسط قرن 4 ق.م در دوران نحمیا، در اوشیلم بازسازی شده تدوین و معرفی گردید.
در اواسط قرن 2 ق.م و در سال 70 میلادی رومیان به اورشلیم حمله کرده آن را ویران نمودند سپس عهد قدیم را نابود و داشتن آن را ممنوع کردند. حتي براي اطمينان از نابودي تورات در هر ماه يك بار ، به تفتيش عمومي نيز مي پرداخت»
نسخه سبعينه عهد قدیم (سِپتانت) که ترجمه یونانی تورات در زمان اسکندر است. این نسخه دارای 7 کتاب مقدس یه زبان یونانی است که معادل عبری ندارند.
نسخه مَسُورِيه (تقليديان) یهودیان وادی فرات (قرن 6-12م) تدوین شده قدیمی تریم نسخه متعلق به قرن 10 الی 12 است. در سال 1564م شوراى «ترانت» هرگونه شك در آسماني بودن تورات و انجيل را ممنوع اعلام كرد.
- اصالت عهد قدیم
آنچه به موسی (ع) مربوط است در متن تورات می باشد که تنها 5 بخش از 39 بخش عهد قدیم می باشد. بخش نخست تورات (پیدایش) نیز نه راجع به موسی و نه توسط او نگاشته شده است، بیان روایی متن تورات، مخصوصاً در انتهای سفر تثنیه نشان می دهد که این کتاب سالها پس از موسی نگاشته شده است. برخی از عبارتهای تورات، مخصوصاً ده فرمان و احکام لاویان، می تواند وحی تلقی شده یا ریشه های الهی داشته باشد اما برخی از متن عهد قدیم، دارای مسائل اخلاقی، نژاد پرستانه، نا امید کننده و حتی گاه وحشیانه ای است که از شأن یک متن مقدس دور می باشد
اکثر بخشهای عهد قدیم در سبک نگارش و ادبیات متفاوت هستند. در شورای «جابنه»، اصلي كه در انتخاب و درج كتابهای عبری موجود در مجموعه كتب مقدس مورد نظر بوده، ملاحظه نيازها و احتياجات فرهنگي و ديني مردم و ملت يهود بوده است، نه فقط قداست و الوهيت آنها، چنانكه دست نوشتههايي مانند «اَستَر» و «رُوت»وجه قداستي خاصي ندارند، بلكه جهت حفظ يك ديدگاه اخلاقي، ضميمه عهد عتيق شدهاند. از این توضیحات مشخص است که:
1- قدمت آخرین تدوین متون مقدس عهد قدیم به حدود 14قرن بعد از پیامبر آن نی رسد.
2- در تدوین متن مقدس آن انسان های مختلفی که وجه الهی نداشته اند دخالت داشته اند لذا میزان تغییرات در متن آن از زمان پیامبر آن تا تثبیت، بسیار بوده است. حتی بارها تجدید تدوین شده است
3- بخش هایی از عهد قدیم (مثل برخی بخشهای تورات و بخشهایی از نبیوم) ریشه الهی دارند اما جز بخش اندکی، کاملاً قابل استناد به وحی نیست. لذا عهد قدیم کنونی از اصالت دینی چندانی برخوردار نیست .
- تاريخچه عهد جديد
متون عهد جدید مربوط به قرن اول میلادی یعنی حدود ۲۰۰۰ سال بیش است. مستندات تاریخیِ زمان نگارش فصول عهد قدیم را به قرار ذیل ذکر کرده اند:
اناجيل چهار گانه : نوشته شده در نيمه دوم قرن اول ميلادي
انجيل مرقس : نوشته شده در سالهاي 70-65 ميلادي
انجيل متي : نوشته شده 75-80 ميلادي
انجيل لوقا : نوشته شده 95-90 ميلادي
انجيل يوحنا: نوشته شده در سالهاي 97-96 يا 110 - 100ميلادي
اعمال رسولان مسيح : نوشته شده در سالهاي 75-60 ميلادي
نوشته هاي رسولان مسيح : (غالباً) نوشته شده در سالهاي 75-65 م
مكاشفات يوحنا : نوشته شده در سالهاي 97-96 ميلادي (مشهور130 م)
(ر.ک : قاموس كتاب مقدس، و در كتاب جهان مذهبي،ص675)
حدود سالهاي 170-130 ميلادي، تعداد زيادي از اناجيل گوناگون وگاه مغاير، ظاهر گرديد تا اینکه حدود عهد جدید اولین بار در سال 381 م در شورای روم تعیین و تصویب شد.
- اصالت عهد جدید
اساساً در مسیحیت، کسی انجیل را منسوب به عیسی مسیح (ع) نمیداند. بلکه آن را نقلی از تجربیات معنوی عسیی میدانند. در بین نویسندگان انجیل (ترتیب قدمت مرقوس، لوقا، متی و یوحنا) تنها متی جزء حواریون (شاگردان خاص) مسیح است و بقیه عیسی(ع) را ندیدهاند.
بقیه قسمتهای عهد جدید نیز سالها پس از عیس نوشته شده است. همگی نویسندگان متن عهد جدید، آن را به زبان لاتین نگاشته اند در حالی که زبان پیامبر آن (عیسی ناصری) عبری بوده است. بخش مهمی از شریعت مسیحی در نامه رسولان متعلق به پولوس است که عیسی را ندیده و مدتی دشمن مسیحیت بوده است (17 نامه از 21 نامه) و معلوم نیست احاکم خود را از کجا دریافت نموده است؟!
به تصریح عیسی (ع)، او تنها برای اصلاح دین موسی و برای بنی اسرائیل آمده بود اما پولوس دین او را به نظر خود جهان شمول نموده و برای مقبولیت آن متون مقدس مسیحیت را با فرهنگ میتراگرایی رومی در آمیخت. (مثل انجیل یوحنا و مکاشفات و برخی نامه های پولوس). از این توضیحات مشخص است که:
1- قدمت آخرین تدوین متون مقدس عهد جدید به حدود 350 سال بعد از پیامبر آن نی رسد.
2- در تدوین متن مقدس آن انسان های مختلفی که وجه الهی نداشته اند دخالت داشته اند. لذا میزان تغییرات در متن آن از زمان پیامبر آن تا تثبیت، بسیار بوده است. حتی زبان نگارش متن آن (لاتین) با زبان گویش پیامبر آن (عبری) مغایر است. یعنی تنها ترجمه کلام عیسی (ع) موجود می باشد
3- «اب» خدای مسیحی صامت است و جزء در یک مورد بسیار جزئی (در انجیل متی)، بیانی از وحی در متن عهدجدید دیده نمی شود.
لذا عهد جدید کنونی از اصالت دینی چندانی برخوردار نیست .
- تاریخچه قرآن
آیات قرآن در طول 20 سال توسط پیامبر (ص) از سوی خداوند به بشریت ارائه شد. (10 سال در مکه و 10 سال در مدینه). هر قسمت از متن قرآن در پی وقایع یا حوادث خاصی نازل می شده که به آن شأن نزول می گویند. همزمان با نزول آیات قرآن حفظ و نگارش آن در بین مسلمانان متداول بوده است. در زمانی که سوره کامل نازل نمی شد، هر گروه از آیات به ارشاد خود پیامبر(ص) در کنار آیات دیگر قرار می گرفت. در زمان رحلت پیامبر (ص) مجموعه ای کامل از متن مکتوب ایشان در دسترس بوده است. یک سال پس از رحلت ایشان، در زمان ابوبکر، با نظارت صحابه متن آن جمع آوری و در دو جلد به نام «مصحف» تدوین شده است.
15 سال بعد در زمان عثمان، جمع آوری و تدوین آن بازنگرش شد و تا حال ثابت مانده است. تعداد سوره ها و آیات آن در طول زمان ثابت مانده و از زمان تدوین آن تغییری نکرده است. قرآن به همان زبان عربی که نازل شده بود و با خط كوفي كه خط قالب عرب بود نوشته شد. این خط هيچ نقطه و اعرابی نداشت تا اینکه «اَبوُ اَلاسوَد دئُلِي» (م 69 ق) شاگرد علی(ع) آن را نقطه و اعراب گذاری نمود. بعد از او دو شاگرد وي «يَحيَي بنِ يَعمَز عَدُوَانِي» (م129ق) و «نَصرِ بنِ عَاصِم لِيثِي» (م79ق)كار او را تكميل نمودند
- اصالت قرآن
خود قرآن بسیار تأکید دارد که ماهیتی الهی داشته و تماماً وحی آسمانی است به گونه ای که با جدیت تحدی و حریف طلبی می نماید. در تاریخ هیچ نسخه دیگری از قرآن وجود نداشته است و در بین مسلمانان هیچ اختلاف نظری در خصوص متن مقدس قرآن وجود ندارد. قداست، عظمت، صلابت و والایی آیات قرآن باعث شده مسلمانان آن را از معرض هر تهدیدی دور نگاه دارند. لذا:
1- آخرین تدوین متن مقدس قرآن پیامبر آن فاصله چندانی نداشته است.
2- در متن مقدس آن انسانی های خالت نداشته، حتی تدوین آن به راهنمای پیامبر آن بوده است. لذا متن آن از زمان پیامبر آن (ص) تغییری نکرده و تا حال ثابت مانده است.
3- کل متن قرآن کلام الهی است و این از نوع گویش، اعجاز بیان و عظمت محتوای آن مشهود بوده و قابل اثبات می باشد.
لذا قرآن کنونی از اصالت دینی بالایی برخوردار نیست .
بخش سوم: بررسی تطبیقی محتوایی قرآن، اوستا و عهدین
* وجه ایجازی متون مقدس
آنچه از واژه «کتاب مقدس» به ذهن تداعی می شود، این است که متن آن ماهیتی الهی و مافق بشری دارد. لذا باید وجه ای از ایجاز و شگفته در خود داشته باشد. اساساً مقدس باقی ماندن این متون به نوعی با این وجه ایجازی آن قابل توجیه می باشد. از آنجا که مقدس ترین ارزش های اعتقادی ادیان در متون مقدس آنها ضبط شده است، در حقیقت، ادیان اصالت خود را از کتب مقدسشان می گیرند. لذا پیشوایان ادیان برای قداست بخشیدن به اعتقادات دینی خود به نوعی متون مقدس خویش را به وجوه ماورایی منتسب می کنند.
- وجه ایجازی اوستا
بخش عمده «اوستا» ماهیتی نیایشی دارد یعنی وجه صعودی دارد نه نزولی، بدین معنا که اکثر آن آسمانی نیست بلکه زمینی و نیایش انسان بر موجودات مینوی است. تنها بخش وندیداد آن که از سندیت چندانی برخوردار نیست، حالتی نزولی داشته و احکام خاصی را دیکته میکند. این بخش که به معنی قانون دوری از دیوان است تنها به آن دلیل که از سوی اهوره مزدا هست قداست دارد و به عنوان دست هدایت او محسوب می گردد، با این وجود مطالب آن نه از لحاظ علمی و از لحاظ علمی قابل نقد است.
- وجه ایجازی عهد قدیم
بخش عمده «عهد قدیم» ماهیتی توصیفی و تاریخی دارد یعنی اکثر آن آسمانی و بیان یهوه نیست، بلکه در بسیار از موارد به سیر تکاملی قوم بنی اسرائیل و آیین یهود پرداخته است. البته بخش تورات و مخصوصاً ده فرمان که از ریشه های الهی برخوردار هستند از ماهیت مارایی بیشتری برخورددار هستند اما غیر از نقل معجزات الهی در آزادی بنی اسرائیل از چنگ فراعنه، اعجازی در آن دیده نمی شود. در بخش های دیگر عهد قدیم مانند کتاب داوران، سوئیل، ارمیا، دانیال و ...، نیز از معجزات الهی سخن رفته اما وجه ایجازی برای خود متون نمی توان قائل شد.
- وجه ایجازی عهد جدید
«عهد جديد» به عنوان یک کتاب مقدس، کتاب ناقصی است زیرا نه جهان بینی مشخصی بیان می کند و نه شریعت (شیوه زندگی) خاصی را ارائه می دهد. قسمتی از متن آن نیز تنها نقل حکایت حرکت های تبلیغی عیسی ناصری (ع) و برخی معجزات ایشان است. خود اناجیل وجه ایجازی ندارند. تنها مورد ماورایی قابل توجه عهد قدیم بخش مکاشفات یوحنا می باشد که از ملکوت و از آینده جهان خبر می دهد. البته مطالب آن رمزگونه و استعاره ای بوده و تبیین شفافی ندارد. موارد خلاف واقع و قابل انتقاد یا نقد متعددی نیز در آن وجود دارد که برخی را تا سرحد نفی حقانیت آن سوق داده است.
- وجوه ایجازی قرآن
قرآن از سه وجه یک معجزه بزرگ الهی است:
الف - اعجاز طريقي:
1- توسط يک فرد عامي ارائه شده.
2- علم و دانش در آن روزگار رواجي داشته است
ب- اعجاز لفظي:
1- قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است.
2- نه شعر است و نه نثر ، اما بسيار موزون مي باشد.
ج- اعجاز معنايي:
1- بيان حقايق از طبيعت و ماوراءالطبيعه
2- ترسيم جهان شناسي وسيع و عميق که در رأس حقايق آن خدا وجود دارد.
* مطابقت متون کتب مقدس با علم
يک از زمينه هاي مناسب بررسي کتب مقدس، ميزان مطابق آنها با يافته هاي علمي جديدی است که عقل ابزاري بشر با روش هاي تجربي و کاملاً فيزيکي بدست آورده است. زيرا اگر متون اين کتب وحي الهي بوده باشد و از جانب خداوند، يعني خالق اين عالم، نازل (بيان) شده باشد، حتماً بايد با يافته هاي مسلّم علمي، مطابقت داشته باشد. چون هيچ کس از خالق به مخلوق خويش آگاه تر نيست؛ و اين موضوع قابل قبول نخواهد بود که وحي الهي با مسائل مسلم علمي و يافته هاي متقن پژوهش هاي انساني مغايرت داشته باشد.
اگر این مغایرت وجود داشته باشد بايد قائل شويم که يا ماهيت دنيا دگرگون شده است و يا خالق جهان در شناخت آنچه خلق نموده، دچار اشتباه گرديده است که هر دو غیر قابل قبول هستند.
-مطابقت متون اوستا با علم
از بررسي اجمالي اوستا مي توان در يافت که متون اوستايي در اين تقابل چندان موفق نيست. مخصوصاً در مورد احکامي که در نسک «ونديداد» از زبان اهورامزدا (که سرور خرد ناميده شده) بيان گرديده است.
الف- دوگانگي موجودات در جهان شناسي زرتشت:
مخلوقات اهورا مزدا و مخلوقات اهریمن موجودات دنیا را به دو گروه متخاصم تقسیم کرده اند. این خلاف یافته های علمی و اکوسیستم است.
ب- کارگذاری مستقیم و مستقل موجودات مینوی اهورایی و گاه اهریمنی در جهان:
1- عوامل طبيعي جاي خود را به کارکرد موجودات مينو مانند امشاسپندان و ايزدان (در امور خير)، و ديوان اهريمني (در امور شر)، داده است. در حالي که این امر با اصول مسلم فلسفي مانند «سنخيت علت و معلول» و «ضرورت علي و معلولي» کاملاً مغاير است.
2- تداخل مسئولیت و تعارض کارکرد آنان، عرصه حيات را به صحنه مبارزه دائمي و مستمر بدل خواه کردکه با يافته هاي علمي کنوني قابل تصور نيست.
البته شايد در يک ديد عوامانه، برخي پديده ها شر و برخي خير لحاظ گردند، ليکن علم تجربي متقن، اذعان دارد که همه رويدادها طبيعي ساختاري يک سوي و وجودي ضروري دارند
ج - اطلاعات ناصحيح از عالم هستي و طبيعت:
1- تاريخ جهان تنها بر دوازده هزار سال محدود مي گردد! اما اين درحالي است که يافته هاي علمي ثابت ساخته که حداقل 5/4 ميليارد سال از تولد منظومه شمسي و زمين مي گذرد،
2- نخستين کوهي که از زمين بر کشيده شد، «البرز» بلند است (زامياد يشت:1)! این در حالی است که کوهایی بسيار کهنتر و قديميتر از کوه «البرز» هستند
د- احکام غيرمعقول و مغاير با علم:
کسی که سگ آبی را بکشد چنان خشکسالی پدید می آورد که چراگاه ها را می خشکاند - ادرار گاو نر از مطهرات است - كسى كه مُرده حيوانى را نزديك آتش ببرد، براى هميشه نجس باشد - اگر كسى در ميان جمع خوابيده باشد و بميرد ، بقيه افراد نجس مى باشند - زنى كه بچه مرده بزايد، چند قطره ادرار گاو نر و مقدار كمى خاكستر در رحم او بريزند و با ادرار گاو او را بشويند تا پاك شود
- مطابقت متون عهد قدیم با علم
از آنجا که عهد قدیم جز در موارد اندکی به بیان حقیقت جهان و چگونگی پدیده های نه پرداخته، اصولاً زمینه مطابقت آن با یافته های علمی بسیار اندک است اما می توان تعداد قابل ملاحظه اي از تضادها و دوري از حقایق را در آن مشاهده کرد
1ـ تغایرمراحل آفرينش جهان که در سفر پیدایش بیان شده با ترتیب پیدایش تکاملی موجودات مشهود است.
2ـ مطابق با داده هاي عهد قديم و تقویم یهود، سال 1975 م = 5736 سال پيدايش جهان است! با وجودی که تنها 4/6 میلیاری از عمرکره زمین می گذرد.
3ـ داستان طوفان نوح که در سفر پیدایش ذکر شده با یافته های باستان شناسی قابل تطبیق نیست
4 ـ برتري نژاد بنی اسرائیل بر ديگر مردمان عالم! از لحاظ علمی غیر قابل اثبات و تصور است
5- این امر غیر معقول است که قدرت سحر آمیز «ساسون» با زدن موهایش از بین می رود؟! و ... !!!
- مطابقت متون عهد جدید با علم
عهد جدید نیز جز در موارد بسیار اندکی به بیان حقیقت جهان و چگونگی پدیده های نه پرداخته، لذا اصولاً زمینه مطابقت آن با یافته های علمی بسیار اندک است اما می توان تضادهایی با حقيقت را در آن مشاهده کرد،
۱- در دیدگاه برآمده از عهدین، زمین مرکز کائنات و هستی متصور می گردد، و اسرار برآن تا حد محکومیت گالیه پیش رفت!
۲- فقط 20 نسل بين انسان نخستين و ابراهيم قائل است که غیر معقول است
۳- نسب شاسی مردانه برای عیسی که پدر ندارد بی معنا است.
4- در دیوانگان ارواح خبیث و شیاطین حلول نموده اند!
5- تضادهای زیادی در حکايات اناجيل وجود دارد مانند، روايات در باره مصائب مسيح، ظهور متعدد عيسي پس از مرگ و برخواستن او از قبر و... کدامیک صحیح است؟
باید توجه داشت که در مسیحیت عرصه دین از علم کاملاً جدا می باشد.
- مطابقت متن قرآن با علم
قرآن برخلاف کتب مقدس دیگر بخش مهمی از آموزه هایش به جهان شناسی تعلق دارد چنانکه در آيات متعددي به جزئيات عالم هستي پرداخته و اطلاعات علمي خاصي درباره آنها بيان داشته است لذا قابلیت آن را دارد تا در عرصه های مختلفی با یافته های علمی مورد تطابق قرار گیرد. مواردی مانند: عدم خلل در آسمان ها (سوره ق:6) خلقت آسمان، بدون ستون (سوره لقمان:10) گرانش و نظم حرکت ماه و خورشيد (الرحمن:5) و (ابراهيم:33) تکامل جهان و حرکت کل منظومه شمسي (يس:38) انبساط جهان (ذاريات:47) تعدد جهان ها، (الفرقان:61) حرکت زمين و بستر زندگي (طه:53و34) بيان اکوسيستم آب رساني در دنيا (ق:9ـ11) و (فاطر:9) اثر ارتفاع بر تنفس (انعام:125) الکتريسيته جوّي (رعد:12و13) و ...، که هیچیک با یافته های مسلم علمی در تعارض نیست!
بسياري از اين پديدهها و حقايقي که آيات قرآن به آن اشاره نموده در زمان نزولش شناخته شده نبودند و هستند مسائلي مانند موجودت فضایی، گنجنه های آسمان، شعور عمومی موجودات و ...، که قرآن آنها را بیان کرده، در حالي که علم هنوزدرباره آنها سخني ندارد یا درآن عرصه ها کاملاً نوپا است.
عرصههای دانش آموزی قرآن را می توان به سه محور تفکیک کرد
1- توجه به عظمت مظاهر طبیعی که انسان با آن ارتباط مستمری دارد
2- بیان حقایقی که هنوز علم بشری به یافتن آن نائل نه شده است
3- توصیف قابل فهمی از جهان ماوری الطبیعه ای که هرگز انشان با ابزارهای شناخت دنیاییش (حس و عقل) توان دریافت آنها را نخواهد داشت.
شاید در مواردی موارد جزئی از بیانات قرآن با برخی یافته های علمی کنونی در تغایر جلوه کند. مانند حرکت خورشید (يس:38) که مدتی مستمسکی برای مخالفان قرآن شده بود، چون تصور می کردند با یافته های گالیه ای در تعارض است تا اینکه کشف گردید که خورشید و کل منظمه شمسی که در لایه های بیرونی کهکشان راه شیری هستند با سرعتی زیاد بر دور آن در حال حرکت هستند. در حقیقت اینگونه تغایرات از ضعف علم بشری است نه ازضصعف قرآن!
* میزان کاربردی بودن تعالیم متون مقدس
هر مکتبي، ترکيبي از دو دسته تعاليم است.
الف- مجموعه اي از آموزه هاي هستي شناسانه، که جهان بيني آن مکتب را ترسيم مي کند،
ب- مجموعه اي از تعاليم اخلاقي که شريعت آن مکتب را تشکيل مي دهند.
هر مکتبي مدعي شریعت آن (بخش ب) شیوه صحيحی از زندگي به انسان ارائه می دهد که اگر او از آن پیروی کند به سعادت خواهد رسید. يکي از معيارهاي تعيين کننده حيات فرهنگي کتب مقدس در بين پيروان خويش، و ميزان تأثيرگذاري آن در زندگي آنان، ميزان کاربردي بودن شريعت آنها مي باشد. يعني آنگاه، آیینی اثر بخش است که شيوة زندگي که شريعت آن کتب مقدس ارائه مي دهند در اين زمان، مفید اثر بخش باشد.
این تعالیم باید رفتار انسان با خداوند، خویش، دیگران و محیط زیست را کاملاً تبیین کند تا زندگی بتواند صحیح و اثربخشی را برای نیل به سعادت ارائه دهد
- میزان کاربردی بودن تعالیم اوستا
در نسک هاي مختلف اوستا، نوعي دستورالعمل هاي عبادي که ارتباط «انسان» با «اهورامزدا» و موجودات مينوي را مشخص مي نمايد، بيان شده است. شالوده تعالیم آن جهت دهی مثبت به زندگي انسان و نزديکي او به «اَشََه» (نيکي) و دوري از «دُرُوج» (پليدي) و اهريمن صفتي است.
محورهای اصلی آن نیز بر سه اصل است :
1- پندار نیک : تفکر صحیح، خیر حواهانه و مثبت
2- گفتار نیک : سخن نیکو، حقیقی و صحیح
3- کردار نیک : اعمال صحیح، مفید و شرعی
جزئیات قوانين ديني (شريعت) زرتشتي در نسک «ونديداد»، بيان شده است. از بررسی اوستا و مخصوصاً این نسک می توان دریافت که :
1- جامعه مخاطب و آرامانی زرتشتي، ساختار «كشاورزي ـ دامداري» دارد و طبعاً احکامي که در شريعت زرتشتي، تبيين شده، متناسب با نيازهاي اقوام کشاورز و دامدار بوده نه همه جوامع،
2- علاوه بر اين، برخي از اين احکام، امروزه حتي در جوامع کشاورز و دمدار نيز قابل قبول و پذيرش نيست مثل: ادرار گاو نر از مطهرات است - كسى كه مُرده حيوانى را نزديك آتش ببرد، براى هميشه نجس باشد - اگر كسى در ميان جمع خوابيده باشد و بميرد ، بقيه افراد نجس مى باشند
3- تعالیم موجود در اوستای کنونی نیاز امروزه انسان را در تمام عرصه های رفتاریش با خداوند، خویش، دیگران و محیط زیست کاملاً تبیین نمی کند و زوایای بسیاری از آن ناقص و دارای خلل است.
اين نظام اخلاقي و احکام اجرايي در بسياري از جوامع انساني کنوني قابل اعتماد و اجرا نيست تا بتواند بر اساس آن زندگی صحیح و اثربخشی را برای نیل به سعادت طراحی نمود
- میزان کاربردی بودن تعالیم عهد قدیم
در بخش های از عهد قدیم مخصوصاً در ده فرمان و سفرلاویان، احکامی برای یهودیان ذکر شده که قابل توجه است اما :
1- در تورات تأکید شده که «بني اسرایيل» تنها قوم برگزيده خداوند است، و «يهوه» خداي مخصوص آنهاست. تعاليمي نيز که تورات براي آنها آورده انحصاراً تنها برای آنان ارائه شده و برای دیگر انسان ها مجاز نیست.
2- شریعت عهد قدیم در مواردی یک سوی و بر خلاف منافع دیگر انسانها است
3- تعالیم موجود در عهد قدیم نیاز امروزه انسان را در تمام عرصه های رفتاریش با خداوند، خویش، دیگران و محیط زیست کاملاً تبیین نمی کند و زوایای بسیاری از آن ناقص و دارای خلل است.
لذا شریعت عهد قدیم و احکام اجرايي آن اولاً مجاز برای استفاده عموم نیست و ثانیا در بسياري از جوامع انساني کنوني قابل اعتماد، اجرا نمی باشد تا بتواند بر اساس آن زندگی صحیح و اثربخشی را برای نیل به سعادت طراحی نمود
- میزان کاربردی بودن تعالیم عهد جدید
بايد توجه داشت که مسيحيت از بطن يهوديت پديد آمد و مسیح خود را پایبند به آن و یک مصلحگر می خواند (انجيل متي،5:17). بنابراين، شريعت عيسوي را بايد ادامه شريعت موسوي دانست اما اين در صورتي است که شريعتي در اناجيل بيان شده باشد! در حالي که در اناجيل شريعت و احکام ديني مشخصي بيان نشده است، حتي در متن آن، احکامي در خصوص چگونگي عبادت خداوند، وجود ندارد
البته در «نامه رسولان» و تنها در لابهلاي نامههاي پولُس، چند عبارت وجود دارد که به احکام شريعتي شباهت دارد اما کاملاً مجمل و بدون استناد است. معلوم نيست که مرجع اين احکام چيست؟! يعني جناب پولس اين احکام را از کجا و به چه استنادي بيان نموده است زیرا او عیسی(ع) را ندیده است. احکام و مسائلی که او مطرح می کند از شرعیت موسی و عهد قدیم نیست. لذا شريعت در عهد جديد امري نامفهوم است.
- میزان کاربردی بودن تعالیم قرآن
بخش وسیعی از آیات قرآن به تعلیم شریعت و تبیین نظام اخلاقی اسلامی اختصاص دارد. شریعت ارائه شده از سوی قرآن چند ویژگی منحصر به فرد دارد:
1- فراگیر است : مخاطب آن همه انسان های تاریخ در تمام سرزمین ها می باشد
2- دائمی است : خود را تا آخر حیات بشر کار آمد می داند
3- واقع گرایانه است : هر حکمی در زمان وقع حادثه یا واقعه ای بیان شده تا راهگشا باشد. (شأن نزول)
4- گسترده است: تمام شئونات زندگي انسان را در برمي گيرد
- ساختار نظام اخلاقی (شیوه زندگی) اسلامی
شریعت اسلامی بر اساس یک نظام اخلاقی متقن تبیین شده است عرصه این شریعت (عمل صالح) در چهار محور تجلی می کند
خداوند بر اساس تقوی
رفتار انسان خویشتن بر اساس عزت نفس
دیگران بر اساس انصاف
محیط زیست بر اساس امانتداری
- نتیجه گیری
با اين بيان مختصر، به خوبي آشکار است که قرآن کتابي بسيار پر محتوي و سرشار از حقايق الهي می باشد. هم از لحاظ وجه ایجازی و هم از لحاظ تبیین واقعیت و هم به لحاظ شریعت راهگشا و هدایت بخش بسیار برتر از اوستا و عهدین است. بدین معنا که: ذات قرآن ماهیتی ماورایی داشته و دارای تاثیرات متافیزیکی است. آيات آن بيان کننده رُمُوزي از عالم هستي است که بسياري از آنها از دسترس علم بشر دور بوده و مي باشد. آيات آن سرشار از تعاليمي کاربردی است که در جهت راهنمايي بشر نازل شده اند و ماهيتي هدايت بخش و سعادتزا دارد. لذا عقلاً پیروی از قرآن نسبت به دیگر کتب ارجهیت دارد.
بخش چهارم : بررسی جایگاه قرآن، اوستا و عهدین نزد پیروان خود
* توصیف متون مقدس از خویش
شاید یکی از بهترین توصیفاتی که از کتب مقدس وجود دارد وصفی است که در خود آنها در خصوص ماهیت آنها وجود دارد. این توصیفات علاوه بر تبیین کننده وجوه قداست آنها می تواند جایگاه معنوی مورد توقع آنها را نیز تعیین کند. البته این توصیفات در همه کتب به یک اندازه و در یک سطح نیست اما در ما بررسی می توان بسیار حائز اهمیت باشد.
- توصیف اوستا از خویش
واقعیت آن است که در اوستای کنونی نامی از خود آن ذکر نشده است تا توصیفی از آن بیان شده باشد. با این وجود در خردک اوستا و در یشتها به خواندن متون مقدس نیایشی که در اوستا ذکر به عنوان اوراد مناسب دعا و ستایش، تأکید شده و توسل به آنها را رهگشا قلمداد شده است. در مواردی نیز پیروی از احکام و دستورات اوستا واجب و تخطی از آن موجب تباهی و اسارت اهریمنی قلمداد شده است. با این بیان اوستا تلویحاً (نه صریحاً) خود را نجات بخش قلمداد نموده و تأسی از خود را راهی برای دوری از دروج و نزدیکی به اشه میداند
- توصیف عهد قدیم از خویش
در مجموعه عهد قدیم جز از تورات توصیفی از این کتاب مقدس نیامده است و از آن به عهدنامه یهوه تعبیر شده است. خداوند به موسی امر می کند که صندوقچه ای برای طومار عهد (تورات) و برخی اشیاء مقدس تهیه کند که به تابوت عهد معروف گردید. ضرورت حفظ، روخوانی و تکرار عهد نامه الهی (ده فرمان) در برخی از دستورات موسی و پبامبران و کاهن های (مثل (عزرا) ذکر شده است. توصیفات عهد قدیم از خود بیشتر ناظر بر هویت شناسی قوم بنی اسرائیل و تقویت آیین یهود است (عام و ابزار).
- مجموعه فرامین عهد قدیم در خصوص تورات
1- هر يهودي بايد هر صبح و شام «شِمَع» (بشنو اي اسرائيل) راکه يکي از دعاهاي اصلي يهودي (شامل آياتي از تورات) را ذکر کند (تثنيه، 6:7)
2- تورات را بخواند و به ديگران بياموزد(تثنيه، 6:7).
3- وي بايد «تفيلين» (پيشاني بند و بازوبند حاوي آياتي از تورات)را برسر و دست خود ببندد. (تثنيه، 6:8)
4- بر چهارچوب در خانه يک «مزوزا» (متن پوستي دستنوشته شامل آياتي از تورات نصب کند. (تثنيه، 6:9)
5- قوم بايد هر هفت سال يک بار جمع شوند تا قرائت تورات را بشنوند (تثنيه، 31:12)
6- پادشاه بايد يک نسخه خاص از تورات براي خود بنويسد. (تثنيه، 17:18)
7- هر يهودي بايد يک طومار تورات داشته باشد. (تثنيه، 31:19)
- توصیف عهد جدید از خویش
در عهد جدید نیز توصیف بسیار مختصری از انجیل آمده است و آن را تنها به عنوان یک مژده (خبر خوش) از ظهور مسیح نگریسته است. در این توصیفات محدود وجه قداستی یا الهی برای خود انجیل بیان نشده است تنها به ظهور فرزند خداوند (اب) با کالبدی انسانی برای نجات انسان ذکر شده است. تأکیدی بر قرائت روزانه یا اذکار عهد جدید در آن دیده نمی شود. اما ایمان به حقیقت مسیح (به عنوان خدای پسر) و رعایت از احکام خاصی که در بخش نامه های رسولان ذکر شده از زبان پولش تنها راه نجات بیان شده است.
- توصیف قرآن از خویش
واژه قرآن حدود 58 بار در آيات آن ذکر شده است. علاوه بر اين قرآن با تأکید بر ماهیت الهی و ماورائیش خود را با القاب و صفاتي مانند «نور»، «حَبلُ الله» (ريسمان خداوند)، «مَجيد» (بسیار با شکوه)، «عزيز» (کتاب محترم) «مُبين» (روشنگر)، شفا، هدایت بخش و امثال آن توصیف نموده بر نعمت بودن خود برای انسانها تأکید دارد. توصیف قرآن از خویش بر چهار محوراستوار است:
1. قرآن هدایت کامل و قوی الهی(اسراء:9)
2. قرآن وحی مستقیم خدوند(سجده:2)
3. قرآن پیام محبت خداوند (اسراء:82)
4. قرآن شفای قلوب انسان ها(اسراء:82)
5. قرآن جامع حقایق قطعی هستی(نحل:89)
در یک جمع بندی می توان از جمع آیات متعدد توصیف کننده قرآن به آیات ذیل توجه نمود:
ـ قرآن هدايت کننده مردم مي باشد (بقره:185) و اين هدايت با بهترين و پايدارترين شيوه ارائه شده است. (اسراء:9)
ـ قرآن نازل شده از (خداوند) حکيم و ستوده است. (فصلت:42)
ـ قرآن تبيين کننده همه چيزهاست (نحل:89) چون از علم خدا نازل شده است (هود:14) آن کتاب پرحکمت است. (يس:2)
ـ قرآن يادآوري کننده فطريات انسان ها است. (تکوير:27)
ـ قرآن شفاء دهند قلوب مؤمنين است. (اسراء:82)
ـ قرآن رحمت الهي و تجلي از لطف خداوند است. (اسراء:82)
ـ قرآن کتابي منحصر به فرد و بي مانند است. (اسراء:88)
ـ قرآن کتاب با کرامت است. (واقعه:77)
ـ قرآن يک دست و بدون اختلاف و اعوجاج است. (نساء:82)
- توصیف قرآن از کتب مقدس دیگر
از ديگر ويژگي هاي خاص قرآن، توجه وافر آن به كتب اديان الهي پيش از خود، تأکيد دارد که آنچه او مي گويد ادامه تعاليم هدايت بخش کتب آسماني پيشين مي باشد (انعام:92)، اما در يک سطح بالاتر و برتر (يونس:37). چنانکه در آن 18 بار نام «تُورات» و 12 بار نام «انجيل» و چند بار نیز از «صُحف اِبراهيم»، «زَبور داود» و «کتب انبیا» ذکر شده است اما نزول خویش را ضروی می خواند چون آنها یا نابود شده اند یا آنچه که موجود است (مخصوصاً تورات و انجیل) :
1. مقداري از متن آنها اصلي است. (آل عمران:93)
2. قسمتي از مطالب اصيل آن از بين رفته است. (آل عمران:23)
3. مقداري متون غيرالهي، به آن اضافه شده است. (بقره 78ـ79)
4. در کليت آن تغيير و تبدل رخ داده است. (مائده 13و41)
* تصور پیروان از متون مقدسشان
بخش مهمی از تبیین جایگاه کتب مقدس، در گرو درک تصور پیروان از متون مقدس شان میباشد. اینکه پیروان و ایمان آورندگان به متن مقدس نسبت به آن چه باور و دارند و برای آن چه شأنیتی قائل هستند می تواند میزانی برای قابلیت اثر گذاری و جاذبه آن در جوامع انسانی باشد. نوع تصور پیروان هر یک از کتب مقدس از کتاب مقدسشان نقش مهمی درتعیین چگونگی رفتار آنان با آنها دارد. این امر میتواند ملاک خوبی برای ارزیابی تداوم حیات کتب مقدس محسوت گردد.
- تصور زرتشتیان از اوستا
اوستا در نظر زرتشتیان در بر دارنده مبانی و شالوده اعتقادات کیش زرتشت است. البته همه آنها به ناقص بودن اوستا کنونی (لااقل نسبت به دوران ساسانی) اذعان دارد و تقلیل 75% آن واقف هستند. به نسک خوردک اوستا به عنوان راهنمای عبادت و ارتباط با اهورا مزدا می نگرند و آن را وجه کاربردی اوستا می دانند. البته برای نسک وندیداد که مجموعه ای از پرسشها زدتشت و پسخهای اهورامزدا است وجه ماورایی و هویتی وحی گونه قائل هستند اما برای بقیه نسکها که ماهیتی نیایشی دارند اصولاً این تصور امکان پذیر نیست بلکه به دلیل قدمت برای آن احترام و ارزش معنوی قائل هستند. زرتشتیان سنتی و موبدان نگهداری و خواندن اوستا را موجب ثواب و دوری از اهریمن می دانند.
- تصور یهودیان از عهد قدیم
بنابر حکم شورای یهود و حتی آبا کلیسا تمام عهدین وحی الهی بوده و مخصوصاً تورات تماماً نازل شده بر موسی است. طبق این حکم متن تورات همان است که در زمان موسی بوده است. لذا اعتبار رسمي کتب عهد قديم در بين يهويان يک امر قراردادي است که تنها برای یهودیان سنتی قابل قبول است و اکثر یهودیان کنونی به اصالت عهد قدیم با دید نقادانه ای می نگرند. البته تورات بین یهودیان از دیگر کتب عهد قدیم (34 کتاب عبری دیگر) جایگاه بهتری دارد و بیشتر مورد توجه است اما بقیه کتب در حکم تاریخنامه قومیت یهود قلمداد می گردد و جز بخش زبور که گاه در نیایش ها استفاده می شود بقیه وجه مطالعاتی دارد.
- تصور مسیحیان از عهد جدید
در دیدگاه مسیحیان انجیل ماهیت آسمانی (آنچنانکه بر قرآن اطلاق می گردد) ندارد و متن آن از وجه نزولی برخوردار نیست، بلکه گذارشی از ظهور و اعمال اسطوره مانند عیسی مسیح به عنوان پسر خداوند در 2000 سال پیش است. البته آنان چون به عیسی (ع) وجه الوهی می دهند کلامی که به ایشان منصوب است را کلام خدا (پسرخدا) قلمداد کرده و متن مربوط به وی در اناجیل را به نوعی ماورایی می دانند. انجیل یا حتی کل عهد جدید برای مسیحیان بیان کننده شریعت آیین مسیحی نیز قلمداد نمی گردد چون اساساً احکام شرعی چندانی در کل عهد جدید وجود ندارد. تنها شالوده برخی از اعتقادات خویش را در آن جستجو می کنند. البته آنان (مخصوصاً سنتی) برای عهد قدیم احترام خاصی قائل بود و برای نگهداری و خواندن آن ارزش معنوی و اثرات ماورایی قائل هستند.
- تصورمسلمانان از قرآن
قرآن به عنوان يک کتاب مقدس پیروانش از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. آنچنانکه درهيچ يک از پيروان اديان الهي ديگر نسبت به کتب مقدسشان، این احترام به چشم نمي خورد. این امر بدان خاطر است که در دیدگاه مسلمانان قرآن تنها یک کتاب اعتقادی نیست بلکه :
1- قرآن کلام حقیقی خداوند و کتابی آسمانی
2- قرآن بارقه اي از منبع اصلي حقيقت
3- قرآن نعمتي پر خير و برکتي الهي
4- قرآن قانون اساسي جامعه اسلامي
لذا به آن به عنوان نشانه لطف الهی و بیان قدسی عشق ورزیده و تمامی آیات آن را رحمت و برکتی می دانند که زندگی آنان را به سعادت رهنمون می سازد. مسلمانان برای نگهداری، خواندن و حفظ قرآن اثر ماورایی قائلند.
* جایگاه کنونی کتب مقدس نزد پیروانشان
یکی از شاخصه های تعیین شأنیت بالفعل کتب مقدس، جایگاه کنونی آنها نزد پیروانشان است.
باید بررسی شود که در دوران کنونی که افکار و رفتار بشریت تحت تأثیر رشد علم و عقلگرایی از یک سو و گسترش تعاملات اجتماعی و فرهنگی از سوی دیگر، دچار دگرگونی شده است، کتب مقدس چه جایگاهی در زندگی پیروانشان دارند. به تعبیر دیگر آیا کتب مقدس هنوز از کارایی و قداست لازم در زندگی پیروانشان برخوردار هستند یا خیر؟! بررسی این امر و پاسخ به این سئوال، نقش و میزان اثر گذاری این متون مقدس در شکل گیری زندگی کنونی جوامع بشری را تبیین میسازد
– وضعیت اوستا نزد زرتشتیان
زرتشتیان عموماً برای اوستا نوعی قداست و احترام قائل هستند. تقریباً در خانه هر زرتشتی یک اوستا یا لااقل نسک خردک اوستا وجود دارد. متن های مشخصی از اوستا توسط زرتشتیان در عبارات روزانه خود (نمازهای منفردانه پنجگانه یا گروهی) مکرراً مورد استفاده قرار می گیرد، البته این اوراد بیشتر از بخش خردک اوستا است. مخصوصاً در خواندن نماز و نیایشی گروهی (همازور)، موبـد یا گروهی از زرتشتیان قسمت هایی از اوستا را خوانده و دیگران آن را تکرار کرده یا زمزمه میکنند. البته اکثر احکام وندیداد چون قابلیت مطابعت ندارند تا حد زیادی مطرود است. اما احکام مناسکی مثل کشتی بند، سده پوشی وگاهانبار، اوستا خوانی و ...، متداول است.
- وضعیت عهد قدیم نزد یهودیان
یهودیان عموماً برای عهد قدیم نوعی قداست و احترام قائل هستند. تقریباً در خانه هر یهودی عهد قدیم یا لااقل تورات وجود دارد. حجم نسبتاً زیاد عهد قدیم باعث شده که بیشتر یهودیان به مطالعه تورات بسنده اند و بقیه کتب را که در حکم تاریخنامه قومیت یهود قلمداد می گردد در مرتبه دوم اهمیت قرار دهند. طبق آیین یهود، آنان باید سه وعده نماز گذاشته و در نمازهایشان اذکار و اورادی را از تورات تلاوت کنند. لذا یهودیان مقید و سنتی با عهد قدیم و مخصوصاً تورات رابطه نسبتاً مستمری دارنداما محدود. هر چند خواندن تورات و آموزش آن به ديگران عهد قدیم آمده است (تثنيه، 6:7) اما آداب ویژه ای مانند آنچه مسلمانان برای قرآئت قرآن دارند، برای آنها وجود ندارد.
- وضعیت عهد جدید نزد مسیحیان
مسیحیان عموماً برای عهدین و مخصوصاً برای عهد جدید نوعی قداست و احترام قائل هستند اما نه به حدی که یهودیان برای تورات قائل هستند. تقریباً در خانه هر مسیحی عهدین یا لااقل عهد جدید وجود دارد.
حتی مسیحیان سنتی برای قرائت عهد جدید (حتی اناجیل) برنامه خاصی ندارند و اگر هم مطالعه کنند، برای آن نظم و آداب خاصی قائل نیستند و مانند دیگر کتاب ها آن را مطالعه می کنند. از آنجا که عبادت قانونمند (نماز) در مسیحیان متداول نیست، متون عهد جدید مورد استفاده روزانه مسیحیان نمی باشد. حتی در یک آیین کلیسایی شنبه های در سرودهای نیایشی بیشتر از ترجمه لاتین مزامیر (زبور داود) استفاده می شود. تنها کشیشان جهت تبرک چند سطری از عهدجدید را برای حضار خوانده و سپس سخنرانی می کنند.
- وضعیت قرآن نزد مسلمانان
قرآن به عنوان يک کتاب مقدس از جايگاه ممتازي در بين پيروانش برخوردار است. علاوه بر اینکه در هر خانه مسلمانی قرآنی وجود بسیار آن را همراه خود و حتی در اتومبیل خویش دارند. آنان قرآن را بدون طهارت بدست نمیگیرند، بر روی زمین نمیگذارند، با حالتی محترمانه و رسمی آن را مطالعه میکنند، از دسترس کودکان و نادانان دور نگه می دارند. برای آن اثرات ماوایی قائل هستند و آن را بر بالای سر بیماران خود قرار داده امید شفا دارند. مسلمانان در نمازهای پنجگانه خود مکرر از متن قرآن استفاده مینمایند. عشقي که مسلمانان نسبت به رو خوانی، حفظ و اُنس با قرآن، از خود نشان ميدهند، در بين هيچ يک از پيروان اديان الهي ديگر نسبت به کتب مقدسشان، بچشم نمي خورد. چون متن قرآن از نوعی موزونی شگرفی برخوردار است تلاش برتبحر در قرائت آن و شرکت در مراسم قرائت قرآن از متداول ترین سنتهای اسلامی محسوب میگردد.