آثار و نتايج ارزشمند عزت نفس از ديدگاه اسلام

[Borna66]

- پست بودن دنيا در نظر انسان با عزت و عزيز بودن خود در جهان هستي: حضرت علي (ع) در اين زمينه مي فرمايد: " من كرمت عليه نفسه هانت عليه الدنيا[1]" كسي كه داراي عزت و كرامت باشد دنيا در نظرش پست و لايق اهانت است. اين امر حاصل نمي شود مگر او دنيا را بشناسد و بينش خود را مختص با حيات مادي صرف, نكند بلكه اساس خلقت و جايگاه دنيا را در صحنه گيتي بشناسد و پس از آن مقام عالي انسانيت را كه مي تواند كسب نمايد را بفهمد.

[Borna66]

2- عدم ارتكاب معصيت: يكي از پيامدهاي عزت نفس در آدمي عدم انجام معصيت است. "من كرمت نفسه لا يهنها بالمعصيه[2]". آن كس كه بزرگي و كرامت نفس خود را باور دارد هرگز با پليدي گناه, پست و موهونش نمي سازد. انسان اگر احساس شخصيت كرد, احساس عزت در او بود, اگر اين احساس با معرفت قلبي و يقيني بودد, خود را از اطاعت خدا دور نمي كند و به سرپيچي از فمان خدا دست نمي زند. اصولاً يكي از علت هاي انجام گناه, احساس بي ارزشي, پوچي و ذلت نفس مي باشد از زمينه هاي رواني گناه, تحقير, حقارت و كوچكي نفس انسان است و انسان مكرم با شناخت شان خود, دست به گناه نمي زند.
حضرت علي (ع) در اين مورد مي فرمايد: " من شرفت نفسه نزهها عن زله المطالب[3]" كسانيكه شرافت نفساني دارند دامن خود را به خواهش هاي پست آلوده نمي كنند.

[Borna66]

3- خوار و موهن بودن شهوات نزد انسان هاي با كرامت: در نهج البلاغه علي (ع) مي فرمايد:
" من كرمت عليه نفسه هانت عليه شهوته[4]" كسي كه شخصيت و كرامت نفس داشته باشد يعني نفسش برايش عزت و شرف داشته باشد, شهوات و ميل هاي نفساني در نظرش خوار و پست و كوچك است اين بدان معني نيست كه انسان با عزت اصلاً شهوات نداشته باشد بلكه شهوات در تملك و كنترل او بايد باشد و از شرعي به ارضاي آنها بپردازد به عبارت ديگر ميل ها در كف انسان اسير باشند نه اينكه انسان اسير و بندي آنها باشد.
امام هادي (ع) مي فرمايد: "من هانت عليه نفسه فلا تامن شره[5]" بترس از آدمي كه خودش براي خودش قيمت ندارد. آدمي كه احساس شرافت و كرامت در خود نمي كند از شر او ايمن مباش (مطهري, 1367, ص 202).

[Borna66]

4- انجام اعمال نيك: انسان با كرامت انجام اعمال نيك را بر خود واجب مي داند: "الكريم مري مكارم افعاله دنيا عليه يقضيه[6]". علي (ع) مي فرمايد: در نظر انسان شريف نيكوكاري و حسن عمل ديني است كه بر ذمه او ست و خود را به اداء آن موظف مي داند.
5- عدم تزلزل در برابر سختي ها: انسان با عزت از روح و نفس مطمئنه اي برخوردار است كه مسايل و مشكلات نمي تواند آنها را دچار تزلزل و ناراحتي روحي و رواني گرداند و در اصطلاح روان شناسي آستانه تحمل آنها بالا است و با كوچكترين مشكل از جا در نمي روند و لذا حلم و سعه صدر در قبال مشكلات و بالا بردن آستانه تحمل در برابر مشكلات در سايه عزت نفس حاصل مي شود.

[Borna66]

عزت نفس و خود پنداره از ديدگاه هاي ديگر :

روش‌هاي مختلفي براي انديشيدن دربارة «خود» وجود دارند. دو اصطلاح مهم كه بيشتر از بقيه درباره «خود» افراد مورد استفاده قرار مي‌گيرند خودپنداره و عزت نفس هستند.

خودپنداره ازديدگاه، محققق معروف پيوركي (Purkey) به شرح زير است.

خود پنداره به مجموعه‌اي از يك سيستم پويا، سازماندهي شده (organazed) و پيچيده درباره باورها (beliefs)، نگرش‌‌ها (attitudes) و ديدگاه‌هايي گفته مي‌‌شود كه هر فردبه منظور دست‌يابي به يك قالب حقيقي در رابطه با موجوديت شخصي خويش ارايه مي‌دهد»

از طرف ديگر:

«عزت نفس» معمولاً به احساس ما و چگونگي ارج نهادن به خودمان اطلاق مي‌شود.

همچنين معني ديگر خودپنداره ايده‌هاي عمومي ما درباره خودمان اطلاق است وعزت نفس مي‌تواند به معيارهاي خاص از اجزاي متفاوت خودپنداره درمااطلاق شود.

[Borna66]

فرانكن (1994) مي‌گويد:

تحقيقات بسياري وجود دارند كه نشان مي‌دهد خودپنداره به عنوان اساس همه رفتارهاي برانگيخته شده مي‌باشد.

اين خودپنداره است كه به «خود»هاي ممكنه در شخصيت هر فرد اشاره كرده و آنها را شناسايي مي‌كند و اين «خود»هاي ممكنه مي‌توانند انگيزش‌هاي لازم براي اعمال رفتارهاي مورد نياز در افرادرا خلق نمايند.

از ديدگاه فرانكن خودپنداره از اين طريق به عزت نقس مرتبط مي‌‌شود.

افرادي كه داراي عزت نفس خوبي هستند، داراي يك خودپنداره به خوبي متمايز نيز مي‌باشند.

زماني که مردم خودشان را مي‌شناسند ميتوانند به حداكثر نتايج ممكنه دست يابند چونكه مي‌دانند چه كارهايي را مي‌توانند انجام دهند و از عدم توانايي خويش در انجام برخي از كارهاي ديگر آگاه هستند

[Borna66]

ما از طريق عمل كردن و سپس با مشاهده آنچه كه انجام داده‌ايم و با مشاهده ديدگاههاي ديگران درباره علمكرد خود. خودپنداره خويش را گسترش داده و تثبيت مي‌نماييم.

ما آنچه را كه انجام داده‌ايم و مي‌توانيم انجام دهيم را در مقايسه با انتظارات خود و انتظارات ديگران و مشخصات و كارآيي‌هاي ديگران مشاهده مي‌كنيم (جيمز 1890، بريگام 1986).

معني اين حرف اين است كه خودپنداره امري تجريدي نمي‌باشد. بلكه در واكنش وتعامل با محيط و با مشاهده پي‌آمدهاي اين واكنش پايه‌ريزي مي‌شود. اين جنبه پويايي خود پنداره امري بسيار مهم است، چرا كه مي‌گويد "من مي‌توانم تغيير يافته و تطابق پيدا نمايم."

فرانكن مي‌گويد:

تحقيقات گسترده‌اي اذعان مي‌كنند كه تغيير خودپنداره امري امكان‌پذير است.....

...... افزايش عزت نفس زماني رخ مي‌دهد كه موقعيت‌ها بر طبق انتظارات فرد حاصل شوند....