مقاله درباره هورمون ها

[shima_glk]

اطلاعات جامع در مورد هورمون ها


هورمون
هورمون ماده‌ای است که از سلول ترشحی خارج ، و از طریق خون یا مایع بین سلولی به سلول هدف می‌رسد و فعالیت آنرا تغییر می‌دهد.

انواع هورمون‌ها
هورمونها از نظر ترکیب شیمیایی به سه دسته تقسیم می‌شوند :
هورمونهای پپتیدی : که می‌توانند پپتید ساده باشند یا گلیکوپپتید. یک هورمون پپتیدی ساده در بدن انسان مثل انسولین و هورمون گلیکوپپتیدی مثل FSH و LH
هورمون‌های استروئیدی : که از کلسترول منشا می‌گیرند مثل هورمون‌های جنسی (استروژن ، تستسترون)
هورمونهای آمینی : که فقط از یک اسیدآمینه یکروزین تشکیل یافته‌اند که شامل هورمونهای تیروییدی و هورمونهایی می‌باشند که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند و عبارتند از دوپامین ، آدرنالین و نورآدرنالین

نحوه حمل و انتقال هورمون در خون
آن دسته از هورمونهایی که در آب محلولند در خون حل شده و آزادانه در خون می‌گردند. مثلا هورمون انسولین که آزادانه در خون حل شده و انتقال می‌یابد. ولی هورمونهایی که در آب محلول نیستند، مثل هورمونهای تیروئیدی و استروئیدی به یکی از پروتئینهای خون باند شده و به کمک آن حمل می‌گردد. در کبد ، پروتئینی ساخته می‌شود به نام SBG (پروتئین باند شونده به هورمونهای جنسی) که این پروتئین به هورمونهای جنسی چسبیده و آنها را حمل می‌کند.
این عمل باعث می‌شود که این هورمونها از طریق کلیه دفع نگردند. زیرا جنس این هورمونهای استروئیدی بوده و فسفولیپیدهای غشای سلولهای کلیه حل شده و به نفرون ریخته شده و به نفرون ریخته شده و از طریق ادرار دفع می‌گردند. ولی وقتی که یک پروتئین به این هورمونها باند شود، دیگر قادر به عبور از غشای سلولهای کلیه نبوده و دفع نمی‌گردند. همچنین در اثر باند شدن پروتئین به این هورمونها ، هورمون اثر دراز مدتی می‌تواند دربدن داشته باشد. البته چسبندگی هورمون به پروتئین کریر خود یک ترکیب ناپایدار است و در مواقع لازم هورمون از پروتئین کریر جدا می‌شود.

نحوه تاثیر هورمونها
لازمه تاثیر هورمون به سلول هدف وجود گیرنده یا رسپتور در سلول هدف است. این گیرنده‌ها در سلول هدف می‌توانند غشایی باشند یا داخل سلولی. هورمونهایی که می‌توانند از غشا عبور کنند (هورمونهای تیروییدی و استروییدی) گیرنده‌شان در داخل سلول است ولی هورمونهای پپتیدی و هورمونهایی که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند، قادر به عبور از غشای سلول نیستند. در نتیجه گیرنده آنها در غشای سلول قرار دارد.

عوامل موثر در تنظیم ترشح هورمون

سیستم کنترل فیدبکی (Feed back)
در این نوع تنظیم مخصوص کار هورمون بر روی ترشح هورمون اثر می‌گذارد. مثل هورمون انسولین و اثرش روی قند خون. انسولین قند خون را کم می‌کند. با کم شدن قند خون ترشح هورمون انسولین کاهش می‌یابد.

سیستم کنترلی فیدفوروارد (Feed for ward)
عاملی که روی ترشح هورمون اثر می‌کنند اثرش را به صورت یک طرفه دیکته می‌کند مثل هورمون تیروکسین و اثر سرما روی آن. با سرد شدن هوا میزان ترشح هورمون تیروکسین افزایش می‌یابد. ولی سرمای هوا و هورمون تیروکسین با هم حلقه فیزیکی تشکیل نمی‌دهند.

تنظیم گیرنده‌های هورمون
اهمیت تنظیم گیرنده‌های هورمون به همان اندازه تنظیم خود هورمون می‌باشد. مثلا نوعی بیماری دیابت وجود دارد به نام دیابت غیر وابسته به انسولین که در آن کمبود هورمون انسولین وجود ندارد بلکه کمبود گیرنده‌های انسولین مطرح است. جنس گیرنده‌ها هم از پروتئین است و گیرنده‌ها هم نیاز به تنظیم دارند. بطوری که اگر در بدن قسمتی وجود داشته باشد که نیاز به هورمون خاص بیشتری دراد آن قسمت گیرنده‌های هورمونش افزایش می‌یابد.

چگونگي اندازه‌گيري مقدار هورمون‌ها
در بيماري‌هاي مختلف مقدار هورمون‌ها در خون افزايش يا كاهش مي‌يابد و پزشك مي‌تواند اين گونه بيماري‌ها را با دانستن مقدار يك هورمون تشخيص دهد. از اين رو، پس از معاينه‌ي بيمار اگر برخي از نشانه‌هاي بيماري هورموني را در او تشخيص دهد، بررسي هورموني را به بيمار پيشنهاد مي‌كند . در بخش هورمون‌شناسي از او مقداري خون مي‌گيرند و با كمك ابزارها و روش‌هاي زيست‌شيميايي ميزان هورمون‌ها در خونش اندازه‌گيري مي‌شود.

اندازه‌گيري هورمون‌ها
به طور معمول مقدار هورمون‌ها در خون بسيار پايين است. بنابراين، براي اندازه‌گيري هورمون‌ها بايد از ابزارهاي بسيار حساسي استفاده كرد تا بتوان بين مقدار عادي و غير عادي تفاوت گذاشت. در همه‌ي روش‌هاي اندازه‌گيري هورمون‌ها، پادتن‌ها(آنتي‌بادي‌ها) نقش بنيادي دارند. از آن‌جا كه هر نوع پادتن فقط به يك نوع مولكول خارجي متصل مي‌شود، مي‌توان با تزريق تك تك هورمون‌ها به جانوراني مانند خرگوش دستگاه ايمني آن‌ها را به ساختن پادتن‌هاي ويژه‌ي آن هورمون‌ها وادار كرد. براي مثال، با تزريق انسولين انساني به خرگوش، دستگاه ايمني جانور كه اين مولكول را بيگانه مي‌پندارد، به توليد پادتني مي‌پردازد كه فقط به انسولين انساني متصل مي‌شود. اين پادتن‌ها را مي توان از خون جانور جدا و براي اندازه گيري هورمون‌ها به كار برد.

سنجش راديو ايمني
اصول سنجش راديو ايمني اين گونه است:
1. مقدار زيادي پادتن براي هورمون مورد نظر فراهم مي‌شود.
2. مقداري هورمون خالص با ايزوتوپ راديواكتيو، نشان‌دار مي‌شود.
3. مقداري از پلاسماي خون فرد مورد نظر را با پادتن آماده شده و مقدار مشخصي هورمون نشان‌دار، مخلوط مي‌كنند. در اين مخلوط، هورمون پلاسما با هورمون نشاندار بر سر اتصال به پادتن با هم رقابت مي‌كنند. در اين رقابت مقدار هر كدام از هورمون‌هاي غير نشاندار و نشاندار، با غلظت آن‌ها متناسب است. البته مقدار پادتن بايد كمتر از آن باشد كه همه‌ي هورمون نشاندار و هورمون غير نشاندار به آن متصل شوند.
4. پس از آن كه رقابت به پايان رسيد، مجتمع هورمون- پادتن از مخلوط جدا و مقدار هورمون راديو اكتيو با دستگاه راديو اكتيوسنج، اندازه‌گيري مي‌شود.
اگر مقدار راديواكتيو سنجش شده بالا باشد، نشان مي‌دهد مقدار زيادي هورمون نشاندار به پادتن‌ها متصل شده است. بنابراين مقدار اندكي هورمون غير نشاندار با هورمون نشان‌دار رقابت كرده، زيرا غلظت هورمون غير نشان‌دار در پلاسماي مورد سنجش كم بوده است.
اگر مقدار راديواكتيو سنجش شده پايين باشد، نشان مي‌دهد مقدار اندكي هورمون نشان‌دار به پادتن‌ها متصل شده است. بنابراين، مقدار زيادي هورمون غير نشان‌دار با هورمون نشان‌دار رقابت كرده، زيرا غلظت هورمون غير نشان‌دار در پلاسماي مورد سنجش زياد بوده است.
5. براي اين كه اندازه‌گيري از حالت كيفي به حالت كمي(مقداري) تبديل شود، راديوايمني با غلظت‌هاي مختلف اما مشخصي از هورمون غير نشان‌دار انجام مي‌شود. آنگاه منحني استانداردي تهيه مي‌شود كه با داشتن آن مي‌توان غلظت يك هورمون را به طور دقيق مشخص كرد.
امروزه همه‌ي مواد لازم براي انجام راديوايمني جهت سنجش هورمون‌ها در بسته‌بندي‌هاي ويژه‌اي به نام كيت در اختيار آزمايشگاه‌ها مي‌گذارند. چگونگي كار با كيت و در واقع چگونگي انجام راديو ايمني در دفترچه‌ي راهنماي آن آمده است.
پادتن هورمون مورد نظر به ته لوله‌هاي ويژه متصل است.
هورمون نشان‌دار و هورمون غير نشان‌دار به لوله‌ها افزوده مي‌شوند.
دو هورمون براي اتصال به پادتن رقابت مي‌كنند. هورمون‌هايي كه متصل نشده‌اند شسته مي‌شوند.
مقدار هورمون نشان‌دار با دستگاه تعيين و غلظت هورمون غير نشان‌دار بر پايه‌ي آن محاسبه مي‌شود.

[shima_glk]

سنجش ايمني‌آنزيم: ELISA
اين روش تفاوت بنيادي با سنجش راديوايمني ندارد. فقط در اين روش به جاي ماده‌ي راديواكتيو از فعاليت آنزيمي بهره گرفته مي‌شود. به عبارت ديگر، به جاي هورمون نشان‌دار، هورموني به كار مي‌رود كه به آنزيم پراكسيداز متصل است. در صورتي كه سوبستراي(ماده واكنشگر) اين آنزيم در محيط باشد، آنزيم آن را به فرآورده رنگيني تبديل مي‌كند. با روش رنگ سنجي مي‌توان مقدار فرآورده‌ي توليد شده و به عبارتي ميزان هورمون نشان‌دار را تعيين كرد. در سنجش ايمني‌آنزيم نيز تعيين مقدار هورمون در نمونه پلاسما به كمك منحني استاندارد انجام مي‌شود .
در اين جا اصول كلي سنجش هورمون‌ها بيان شد. جزپيات اين كار بر پايه‌ي نوع هورمون يا شيوه ابداعي شركت خاصي كه كيت توليد مي‌كند، ممكن است اندكي تفاوت داشته باشد.
اكنون با يك مثال ببينيم دانستن مقدار هورمون‌ها چگونه به ‍‍پزشك در تشخيص بيماري كمك مي‌كند.

مقدار هورمون ها و علت شناسي بيماري ها
همان طور كه مي دانيد غده هيپوفيز فعاليت بيشتر غده هاي هورموني را تنظيم مي كند . اين غده با رهايي هورمون هايي موسوم به هورمون هاي تحريك كننده به درون خون باعث ترشح هورمون هاي ديگري از از ساير غده ها مي شود. براي مثال هورمون تيروئيدي TSH با اثر بر غده تيروئيد باعث افزايش ترشح هورمون هاي تيروييدي ( T3 و T4 ) از اين غده مي شو د. از طرف ديگر فعاليت ترشحي خود غده هيپوفيز تحت نظارت بخشي از مغز به نام هيپوتالاموس است . هيپوتالاموس با رهايي هورمونهايي موسوم به هورمون هاي آزاد كننده يا بازدارنده باعث ترشح يا مانع ترشح هورمون هاي تحريك كننده از هيپيوفيز مي شود . براي مثال هورمون هيپوتالاموسي TRH باعث رهايي TSH از هيپوفيز مي شود. سپس TSH با اثر بر غده تيروئيد بر ترشح T 3 و T 4 از اين غده مي افزايد . در ح الت عادي وقتي ميزان T 3 و T 4 در خون افزايش مي يابد اين هورمون ها با اثر روي هيپوفيز و هيپوتالاموس از ميزان ترشح TSH و TRH از غده ها ي مربوط ، مي كاهند و به طور غير مستقيم مانع افزايش بيش از حد خود مي شوند.

http://up.pnu-club.com/images/p1c6hwwojx18na5hdzio.jpg (http://up.pnu-club.com/)



حال بيماري را در نظر بگيريد كه علائم پركاري تيروئيد را نشان مي دهد . اين بيمار ممكن است به علت اختلال در عملكرد غده تيروئيد به اين عارضه دچار شده باشد يا بيماري او به علت افزايش ترشح TSH از غده هيپوفيز باشد. اندازه گيري هورمون هاي تيروئيد ي ( T 3 و T 4 ) و TSH مي تواند به علت شناسي بيماري كمك كند .

• اگر مقدار هورمون هاي تيروئيد ي ( T 3 و T 4 ) در خون بالا باشد و مقدار TSH پايين باشد ، نشان دهنده اين است كه پركاري تيروئيد به علت اختلال در خود تيروئيد رخ داده است . براي مثال در بيماري گريوز ( Graves ) كه مهم ترين عامل پركاري تيروئيد است ، به علت واكنشهاي خود ايمني پادتني عليه گيرنده TSH ( واقع در سطح سلول هاي غده تيروئيد ) ساخته مي شود. اين پادتن باعث تحريك اين گيرنده و افزايش توليد و ترشح هورمون هاي تيروئيد مي شوند . با افزايش هورمون هاي تيروئيد ي مقدار TSH كاهش مي يابد . از اين رو ، در اين بيماران مقدار T 3 و T 4 بالا و مقدار TSH پايين است. تعيين مقدار پادتن ضد گيرنده TSH علت شناسي را مطمئن تر مي كند.

• اگر مقدار هورمون هاي تيروئيد ي و مقدار TSH نيز بالا باشد ، ممكن است پركاري تيروئيد به علت اختلال در هيپوفيز رخ داده باشد . سرطاني شدن هيپوفيز يا مقاومت آن به هورمون هاي تيروئيد ي باعث افزايش ترشح TSH مي شود . TSH با تحريك غده تيروئيد مقدار ترشح T 3 و T 4 را افزايش مي دهد . ( منظور از مقاومت هيپوفيز به هورمون هاي تيروئيد اين است كه اين غده در پاسخ به افزايش T 3 و T 4 مقدار ترشح TSH را كاهش نمي دهد. )
به يك مثال واقعي توجه كنيد :
خانمي 16 ساله به علت پوسته پوسته شدن پوست ، ركود رشد موها ، خستگي و خواب آلودگي شديد و اندكي گرفتگي صدا به پزشك مراجعه كرده است .

معاينه پزشك:
1- كاهش تعداد ضربان قلب واضح است.
2- هميشه احساس سرما دارد.
3- زير چشم ها پف آلود است.
4-برون ده قلبي و حجم خون كاهش يافته است .
بررسي آزمايشگاهي :
1- T 3 و T 4 : بالا
2- TSH : بالا
3- TRH : پايين
4- بررسي هيپوفيز : طبيعي

چون مقدار هورمون هاي تيروئيد در اين بيمار بالاست ، وي بايد نشانه هاي پركاري تيروئيد ( از جمله افزايش ضربان و برون ده قلب و احساس گرما و تعرق زياد) را نشان دهد ، اما برعكس نشانه هاي كاهش فعاليت تيروئيد را نشان مي دهد.
به نظر مي رسد در اين بيمار سلول هاي بدن به دلايل ژنتيكي يا عارضه اي به هورمون هاي تيروئيد ي پاسخ نمي دهند. در نتيجه در اين بيمار با وجود بالا بودن T 3 و T 4 نشانه هاي كم كاري تيروئيد ديده مي شود . چون مقدار هورمون هاي تيروئيد ي بالاست ، انتظار مي رود مقدار TSH پايين باشد اما به نظر مي رسد مقدار TSH به علت مقاومت هيپوفيز به هورمون هاي تيروئيد ي افزايش يافته است .