نقش حمل و نقل و شبکه های ارتباطی در توسعه کشاورزی

[Borna66]

بسمه تعالی پیشگفتار کشاورزی به عنوان یکی از بخشهای مهم اقتصادی هر کشور مطرح است چرا که مواد غذایی و کالاهای تولیدی در آن برای رفع نیازهای اولیه انسانها مورد استفاده قرار می گیرد برای رساندن مواد اولیه برای تولید محصولات کشاورزی از یکطرف و رساندن کالاهای تولید شده در بخش کشاورزی به دست مصرف کنندگان احتیاج به شبکه های ارتباطی و راهها نی باشد که در این مبحث بر آنیم تا مسائلی را در رابطه با تاثیر حمل و نقل در توسعه کشاورزی مطرح کنیم برای پرداختن به موضوع لازم است مفاهیم توسعه وتوسعه کشاورزی را تعریف کرده و پس از آن زیر ساختهای اقتصادی مورد نیاز برای توسعه کشاورزی از جمله تسهیلات بازاریابی و حمل و نقل را مورد بررسی قرار می دهیم . مقدمه حمل و نقل و ارتباطات به عنوان یکی از شاخه های اقتصاد نقش مهمی در کشاورزی یک منطقه دارد اغلب کشاورزان مجبورند مزرعه و تصمیمات اداره کارهایشان را برپایه حجم آمد و شد و محدودیتهای حمل و نقل تنظیم کنند(w.w.w.P.D.F may 2000-34) (reams.may 2000-34)در گذشته رابطه بین کشاورزی و حمل و نقل کاملا ساده بود و راههای آهن و شاهراهها حمل و نقل عمده کالاها را از مزارع به بازار ها انجام می دادند ولی در آینده این نسبت افزایش خواهد یافت و سیستمی لازم است که کالاهای تولید شده در مزارع بزرگتر با نیروی انسانی کمتر در واحد مایل را برای بازارهای بزرگ تأمین کند و در حین این کار بایستی رابطه تولید کنندگان به ویژه غلات را با مکان و بازارهای ناحیه ای برقرار کند (w.w.w.ngplains.org.may2002) به عبارت دیگر فعالیت های اقتصادی در پی وجود شبکه متکامل و گسترده حمل و نقل مکان گزینی می کنند به این ترتیب توسعه شبکه حمل و نقل موجب تغییرات اساسی در خصوص فعالیت های اقتصادی و در نهایت تخصص گرایی ناحیه ای می گردد مثلا احداث جاده جدید در به زیر کشت در آوردن اراضی کشاورزی بیشتر نقش دارد و این به نوبه خود باعث توسعه کشاورزی می گردد .(دکتر تولایی- 1384 - 148 ) اندازه گیری ارزش کشاورزی برای یک ملت غیر ممکن است چون کشاورزی از یک طرف مواد غذایی لازم برا ی ادامه حیات انسان ها را فراهم می سازد و نیز الیاف ، چرم و بسیاری از مواد لازم برای ساختن کالاهای ضروری زندگی از طریق کشاورزی به دست می آید و از طرف دیگر کشاورزی در اغلب کشورها هنوز هم بزرگترین سهم را در اشتغال دارد از این رو کشاورزی را اولین بخش اقتصادی تلقی می کنند.(کوپاهی -1373-11) و این امر به دلایل زیر است : 1- وابستگی شدید کشور به مواد غذایی 2- فراهم بودن بخش عمده ای از عوامل تولید که تاکنون بلا استفاده مانده است 3- فراهم بودن بازار مصرف پر جمعیت 4- قدرت فراوان رقابت تولید در بازارهای جهانی محصولات کشاورزی 5- ا......... بسیار کم 6- بازده بیشتر در مقابل سرمایه گذاری کم طبق آمار ، عملکرد 18 ساله (62-1344) ضریب سرمایه به تولید در بخش کشاورزی 36/2 و در سایر بخشها 23/4 است (ایروانی - 885) با توجه به این مطلب که عمده بهره برداری ها در کشور ما به صورت نظام سنتی و بهره برداری خانوادگی است . بنابراین وجود رابطه منطقی و اقتصادی بین تعداد اعضای خانواده و مقدار زمین در رابطه با وجود یا عدم و جود منابع دیگر فعالیت است سطح تقاضا در جامعه و موضوع قیمت محصولات نیز کشاورز بهره بردار را به تولید بیشتر وا می دارد و تولید بیشتر یا از طریق افزایش سطح زیر کشت واحد بهره برداری فراهم می آید و یا از طریق توسعه کشت عمقی و به خدمت گرفتن دانش و نهاده های جدید کشاورزی و تعیین حد مطلوب در حد قابل قبول زندگی میسر است .(دکتر طالب -652) آنچه مسلم است برای انجام تمام این امور چه در نظام بهره برداری خانوادگی و چه به صورت کشت تجاری احتیاج به شبکه ارتباطی و حمل و نقل مناسب است و هرچه شبکه حمل و نقل پیشرفته تر باشد . مسلماً بازده اقتصادی در بخشهای مختلف به خصوص کشاورزی خواهد بود بنابراین در این مقاله بر آنیم تا مسائل مربوط به حمل و نقل و عوامل وابسته به آن و نیز تعریف اجزاء تشکیل دهنده موضوع یعنی توسعه و توسعه کشاورزی را مورد بررسی قرار دهیم . مفاهیم توسعه و توسعه کشاورزی در باب اصطلاح توسعه تعاریف متعددی وجود دارد و بنابراین تعریفی ، توسعه کوششی است برای تعادلی تحقق نیافته یا راه حلی است در جهت رفع فشارها و مشکلاتی که پیوسته بین بخشهای مختلف زندگی اجتماعی و انسانی وجود دارد بروکفیلد در تعریف توسعه می گوید «فرآیند عمومی موجود در این زمینه این است که توسعه را برحسب پیشرفت به سوی اهداف رفاهی نظیر کاهش فقر ، بیکاری و نابرابری » تعریف کنیم به طور کلی توسعه جریانی است که در خود تجدید سازمان و سمت گیری متفاوت کل نظام اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارد توسعه علاوه بر بهبود میزان تولید و در آمد شامل دگرگونی اساسی در ساختهای نهادی ، اجتماعی ، اداری و همچنین وجهه نظرهای عمومی مردم است توسعه در بسیاری موارد حتی عادات و رسوم عقاید مردم را نیز در بر می گیرد .(دکتر ازکیا – 1370-7 و8) بطور کلی تغییرات مثبتی که موجب بهبود وضع زندگی مردم گردد توسعه نامیده می شود . اما در مورد توسعه ، کشاورزی ، توسعه کشاورز ی در چارچوب توسعه ملی یک کشور مورد بررسی قرار می گیرد و به عنوان یک بخش اقتصادی مهم نقش حیاتی در توسعه ملی ایفا می کند مفهوم توسعه کشاورزی بعد از جنگ جهانی دوم تغییرات و تحولاتی یافته است توسعه کشاورزی هم به معنی مدرنیزه کردن بخش کشاورزی و رسیدن به هدف رشد کشاورزی تلقی می شد .(دکتر زمانی پور -59) عوامل موثر در توسعه کشاورزی برای رسیدن به یک ترکیب مورد نیاز برای توسعه کشاورزی باید به عوامل زیر توجه نمود : 1- تحقیقات کشاورزی 2- حصول اطمینان از عمده فروشی مناسب ، تدارکات مربوط به نهادها 3- پی ریزی یک زیر ساخت روستایی از خدمات پشتیبانی شامل کشاورزی از طریق آبیاری و سایر وسایل مناسب 4- برنامه ریزی برای تربیت و آموزش نیروی انسانی کشاورزی برای آنکه عناصر موجود در ترکیب توسعه کشاورزی بتواند نقش خود را ایفا کند عوامل دیگری مورد نیاز است که عبارتند از راهها ، نظام حمل و نقل ، برق ، مخابرات و غیره ( فروزش - 220) برای رسیدن به توسعه کشاورزی علاوه بر عوامل ذکر شده در بالا به خدمات زیر بنایی کشاورزی نیز نیازمندیم که مجموعه سیستم موسسات خدماتی و آموزشی را که توسط دولت و سازمان های دولتی و خصوصی فراهم می شوند شامل می گردد این خدمات از ضروریات عملیات کشاورزی نوین می باشند چارچوب خدمات زیر بنایی کشاورزی در بر دارنده تسهیلات بازاریابی ، هزینه ها ی حمل و نقل ، دسترسی به راهها و جاده ها ، محرک های قیمت سازمانهای اعتباری ، فدراسیون ها ، خط مشی های سیاسی و احیاء اراضی بایر می باشند اینها عواملی هستند که در اغلب موارد به بهبود وضعیت مزارع کمک می نمایند و از برخی جهات آنها برروی عملیات کشاورزی و فعالیت اقتصادی مزرعه تاثیر می گذارند (دکتر دهقانیان – دکتر کوچکی – مهندس کلاهی اهری – 1374-268) نمونه بارز این امر جمهوری خلق چین است که از سال 1978 به این طرف جهش شدیدی در رشد تولیدات کشاورزی این کشور پدید آمده است که عامل اصلی این جهش در رشد کشاورزی را باید مدیون سرمایه گذاریهای زیر بنایی به ویژه در ساختمان راهها ، آبیاری و کارهای عمومی دیگر است (دیوید کلمن – فرد ریک نیکسون - 158) تسهیلات بازار یابی و شبکه راهها بازار یابی را می توان به مجموعه خدمات تجارتی تعریف کرد که جریان کالاها و خدمات را از جانب تولید کننده به سمت مصرف کننده هدایت می کند به گونه ای که کالاها در زمان، مکان و شکلی که مورد در خواست مصرف کننده و یا قیمتی که وی توان پرداختش را دارد به دست مصرف کننده برسد (کولس 1958) (جانبر سینگ اس. اس دیلون . 1374-268) به عبارت دیگر بازاریابی رابطه بین مصرف کننده و کشاورز را برقرار می کند و اطلاعات نواحی مجاور در مورد تقاضا برای محصولات کشاورزی را در اختیار کشاورزان قرار داده و نقطه نظرات مصرف کننده را در مورد وسایل مورد نیاز آنها تهیه می کند (sadnu.singh.1991.253) بطوریکه بیشتر مردم نواحی روستایی ، برای تأمین بخش عمده در آمد نقدی خود (به طور مستقیم و غیر مستقیم ) به بازاریابی مازاد کشاورزی وابسته اند . کسانی که محصولات کشاورزی را می کارند یا می فروشند آشکارا به بازار های کشاورزی وابسته اند (آورم بن دیوید – وال -1374-26) به طور کلی نظام بازاریابی در مناطق کشت تجاری و بالاخره رساندن مواد تولیدی به دست مصرف کننده شکل پیچیده ای به خود گرفته است در این پیچیدگی فعالیت های جنبی دیگری چون داد و ستد های خرد و کلان ، انبار کردن ، استاندارد کردن و مراحلی چون حمل و نقل و تبلیغ که در فعالیت های صنعتی نیز بیرون از نظام مصرف قرار دارند به وجود آمده زمینه های کاری وسیعی که توده های عظیمی از انسانها در آنها فعالیت می کنند ایجاد کرده است (بدری فر -103-104) بنابراین امروزه کشاورزان تولید محصولاتی را در اولویت قرار میدهند که از بازار فروش برخوردار باشد هنگامیکه عرضه محصول بیش از تقاضا باشد قیمت پائین می آید و این موضوع نشان می د هد که پیشرفت و ترقی کشاورزی در یک فصل بستگی به تقاضای آن دارد در کشوری مانند هندوستان که مراکز جدید صنعتی در حال تکوین است و جمعیت رو به افزایش می باشد تنها زمانی که نیاز ضروری باش اقدام به وارد کردن مواد غذایی می شود و چنین سیاستی باعث پیشرفت جوامع کشاورزی می گردد . (سنیگ – دیلون -1374-269) با توجه به مسائلی که گذشت برای ایجاد سهولت جهت عرضه محصولات کشاورزی احتیاج به سیستم حمل و نقل کار آمد موثری است تا کالاها هر چه سریعتر از تولید کننده به مصرف کننده برسد بنابراین حمل و نقل را نه تنها از لحاظ ظرفیت بلکه با در نظر گرفتن هزینه ها باید ارزیابی کرد « در جغرافیای کشاورزی ما با هزینه های حمل و نقلی سروکار داریم که در جابجایی و انتقال محصولات کشاورزی از مزرعه به بازار یا کارخانه های تبدیل محصولات نقش دارند اما مجموعه هزینه های حمل و نقل شامل کرایه حمل و نقل ، بار ، بیمه ، هزینه های گمرک ، مخارج انتقال کالا به وسیله نقلیه دیگر ، هزینه های بسته بندی و حمل کالا و مخارج انبار داری می گردد به علاوه وسعت بازار نیز در هزینه های حمل نقل موثر است زیرا یک بازار بزرگ معمولا هزینه های حمل و نقل را کاهش می دهد (سنیگ – دیلون -1374-273-271) جاده ها برای دستیابی به بازار از اهمیت خاصی برخوردار است بدون دسترسی به بازار سایر نواحی اقتصادی کشاورزان نه وسایل و نه انگیزه افزایش تولید دارند جانسون معتقد است که سه نوع جاده برای رفع نیاز های مختلف لازم است جاده ها ی مسافرتی که رفت و آمد روزانه را به محل کار و بالعکس تامین می کند ، جاده های مزرعه به بازار که به یک بازار پخش متصل است بازار پخش باعث تجمع و تمرکز خریداران و فروشندگان شده و نتیجتاً شرایط انحصاری را از بین خواهد برد بالاخره این بازار ها به وسیله جاده های کامیون رو به هم متصل شده است که به هر ناحیه اقتصادی اجازه می دهد که کالاها و خدمات سایر نواحی را به دست آورد برای مثال کشاورزانی که گوجه فرنگی پرورش می دهند می توانند در ناحیه ای که کشاورزان غله می کارند بازاریابی کنند اما این موضوع فقط از طریق دسترسی به بازاریابی میسر است . البته لازم به ذکر است که حمل و نقل ضمن مثبت بودن و ایجاد ارتباط گاهی در روستاها پیامد های منفی نیز به دنبال دارد از جمله در کشورهای غنا و پرو برون کوچی از روستا با ورود کامیون به روستاها برای حمل مردم و اجناس به خارج از روستا افزایش یافت .(سلی قنیدلی -1372-186)یا زمانی که راه آهن دایر شد بسیاری از متفکران آن را وسیله ای برای کاهش جدایی میان شهرو روستا می دیدند به این دلیل که راه آهن تبادل انسان و کالا را آسان می کرد با رشد تجمعات شهری کم کم مسئولیت مهاجرت ها به گردن راه آهن انداخته شد به طوریکه در بلژیکم طرفداران کشاورزی تابدانجا پیش رفتند که برچیدن راه آهن کارگری را خواستار شدند چون آن را یکی از دلایل بحران کشاورزی شناخته بودند (ژان پنتیه -1369-36) در فرانسه جغرافیدانی به نام «رنه موسسه» تصور می کرد که در بن سفلا رابطه ای بین گشایش راه آهن و آغاز مهاجرت یافته است این سخن از دانشمند جغرافیای دیگری به نام کپو – ری است که در این رابطه جبهه گیری سختی کرد و بیان کرد راه آهن بایستی به عنوان عمل اصلی مهاجرت شناخته شود «1946» (ژان پنیته -1369-36) ولی آنچه مسلم است گسترش راهها می تواند علاوه بر بازارهای داخلی ، جهت بازار صادرات نیز افزایش تولید ایجاد کند ، زیرا تمایل مربوط به پیوستن کشورهای در حال توسعه کنونی به بازار جهانی همچنان به قوت خود باقی است از طرف دیگر درهای این کشورها به روی واردات کالاهای مصرفی که تولید انبوهی دارند باز شد امروزه بسیاری از دولت ها همان قدر که در پی افزایش تولید مواد غذایی داخلی هستند که در اندیشه هر چه بیشتر تشویق صادرات محصولات کشاورزی . پیشرفتهایی که در زمینه تکنولوژی کشاورزی پدید آمده است نیاز به افزایش تولید محصولات غذایی داخلی را جهت داده و بر حمل و رفع مشکلات کمک کرده است این پیشرفته ها هم ماشینی کردن فعالیت هایی نظیر آماده سازی زمین – خرمن کوبی و آبیاری و هم استفاده از کود های شیمیایی را در بر می گیرد تمامی این فعالیت ها به حمل و نقل گسترده ای نیازمند است عامل دیگر یعنی بهبود ذخیره سازی بذر نیز به حمل و نقل وابسته است اما وابستگی آن کمتر است شبکه راهها و حمل و نقل می تواند بر عوامل زیر تأثیر گذار باشد : 1- تغییرات توزیع در آمد(در بخش کشاورزی به علت آنکه قدرت خرید متعلق به یک واحد از یک عامل تولید (زمین / نیروی کار)نسبت به قدرت خرید یک واحد از عامل تولید دیگر تغییر کرده است ) 2- تغییرات نسبی در قدرت خرید که به افراد خاصی در هر طبقه مربوط می شود این تغییرات بر اساس مالکیت عوامل تولید تعیین می شود ( کشاورزان بزرگ و خرده پا ) 3- تغییر در کل محصول خالص بخشی در حالی که در توزیع داخلی تغییر ایجاد نشود. 4- افزایش یا کاهش میزان تسلط بر کالا یا خدمات تولیدی در بخش های دیگر یعنی تغییر شرایط مبادله میان بخشهای کشاورزی و صنعت ( هاو – ریچارد رز-9و12) با توجه به مطالب مطرح شده می توان نتیجه گرفت که برای توسعه کشاورزی احتیاج به آشنایی عرضه کننده به عنوان تولید کننده و تقاضا کننده به عنوان مصرف کننده وجود دارد و برای رسیدن به این مهم بایستی از بازاریابی و تسهیلات ارائه شده توسط آن استفاده کرد و پر واضح است که انجام این کار بدون دسترسی به شبکه حمل و نقل کار آمد و گسترده میسر نیست . نقش حمل و نقل در توسعه کشاورزی تشخیص رابطه میان گسترش شبکه حمل و نقل و بازتاب آن در روند توسعه اقتصادی از نظر آنکه کدام یک علت یا معلول محسوب می شوند چندان آسان نیست در حقیقت طرح این دو پیش فرض که گسترش کمی و کیفی حمل و نقل باعث توسعه اقتصادی می شود و یا برعکس و اینکه موقعیت تولیدی روستا های منجر به جذب امکانات حمل ونقل بیشتری می شود هر دو منطقی به نظر می رسد ولی آنچه مسلم است رشد کشاورزی در هر ناحیه جغرافیایی وابسته به موقعیت سیستم حمل و نقل درآن ناحیه است راه مناسب سهولت عرضه تولیدات کشاورزی را به بازار فراهم آورده و همچنین موقعیت مناسبی را برا ی حمل نهاده های مورد نیاز کشاورزی از شهرها و مراکز تولید ی آنها به سطح مزرعه سبب می گردد ( دکتر مطیعی لنگرودی -1381-202) در برنامه ریزی برای توسعه کشاورزی توجه به الگوهای سکونت گاه ها ی روستایی ضروری به نظر می رسد در این رابطه باید به الگوهای فضایی سکونت نیز توجه نمود که راهها تا حدود زیادی متأثر از محیط جغرافیایی است ولی در بسیاری از موارد با توجه به تسلط انسان بر طبیعت انسان می تواند از تاثیر آن رهایی یابد با حمل مصالح ساختمانی به وسیله راههایی و شبکه ارتباطی به محل دلخواه می توان مصالحی را در ساخت مساکن به کار برد که کاملا با محیط جغرافیایی اطراف متفاوت است ( تولون -1374-60) قابل ذکر است که عاملی که روستائیان را قادر به استفاده از مصالحی خارج از محل کرده است توسعه کشاورزی و دسترسی به بازارهای مصرف پرجمعیت و مطمئن خارج از روستا است که در آمد روستایی را افزایش داده و همه این امور به مدد استفاده از راهها و شبکه های ارتباطی میسر گردیده است در نتیجه هر زارع محصولی را که برتری نسبی در تولید آن دارد به عمل می آورد این پیوند مراکز تولید با مصرف ترس از قحطی را در نقاطی که مواجه با خشکسالی می شوند تقلیل داده است در گذشته که وسایل حمل و نقل به بازار خیلی ابتدائی بود بسیاری از زمان ها ی مستعد بدون استفاده می ماند و یا زارعین هر محل مجبور بودند محصولات خود را به قیمت ارزانتری بفروشند و یا محصولاتی را تولید کنند که فساد پذیر نباشد مثل (پنبه ، گندم و....)ولی باظهور وسایل حمل و نقل بهتر امروز ه همه محصولات در تمام فصول سال در دسترس مصرف کنندگان قرار می گیرد این امر در حالیکه به نفع لایه های بالای در آمدی جامعه بوده است وی به زیان طبقات خیلی پائین در آمدی تمام می شد چون در نقاطی که به علت عدم دسترسی به بازارهای بزرگ ، تولید کنندگان در اثر کمی تقاضا مجبور بودند محصولات خود را به خصوص در مورد میوه ها در زمان رسیدن محصول به قیمت های ارزانی بفروشند و تقریبا تمامی اهالی محل می توانستند آنها را بخرند ولی با گسترش وسایل حمل و نقل بهتر ، تقاضا برای این محصولات زیاد و در نتیجه قیمت آنها افزایش یافته است و لایه های خیلی پائین در آمدی دیگر می توانند از این محصولات بخرند . در سابق وسایل حمل و نقل محصولات کشاورزی چهار پایان یا خود زارع بود ولی امروزه مهمترین وسایل حمل و نقل کشاورزی عبارتند از : 1- کامیون 2- ترن 3- کشتی 4- هواپیما 5- وسایل ارتباط جمعی 1- کامیون : کامیون ها به علت سرعت زیاد و ظرفیت های مختلف و انعطاف پذیری نقش بسیار مهمی را در حمل و نقل مواد کشاورزی دارند یکی از امتیازات کامیون ها این است که در یک تخلیه و بارگیری محصول را مستقیما از مزرعه به مغازه حمل می کنند به علاوه کامیون ها در تمام ساعات روز می توانند محصولات را حمل کنند بعلاوه برای حمل هر محصول می توان به راحتی کامیونی متناسب با آن در بازار پیدا کرد (کامیون حمل جو و....) 2- ترن : عموما در تمام دنیا وسیله ارزان ترن برای حمل و نقل محصولاتی که زود فاسد نمی شوند (گندم و جو ) به خصوص برای مسافات دور می باشد . 3- کشتی : وسیله ارزان قیمتی برای حمل و نقل محصولات کشاورزی به خصوص در تجارت بین المللی است کشتی برای حمل و نقل انبوه محصولات خیلی مناسب می باشد . 4- هواپیما : اخیرا در امر حمل و نقل محصولات کشاورزی وارد نشده است چون اکثریت مردم مناطق معتدله ساکن هستند و محصولات آنها تقریبا در یک موقع زمانی مشابه به دست می آیند بنابراین بعضی از مالک که می توانند چند روزی زودتر از سایرین محصولات خود را تولید کنند اگر بتوانند این محصولات را سریعتر به بازار برسانند نفع زیادی به دست می آورند . 5- وسایل ارتباط جمعی : مثل تلویزیون ، رادیو ، نشریات ، تلفن ، بی سیم ، تلکس ، خدمات پستی ، فاکس ، اینترنت گرچه در حمل و نقل محصولات کشاورزی مستقیما دخالتی ندارند ولی به علت انتقال اطلاعات (که خود از مهم ترین عوامل تصمیم گیری است )به بازاریابی محصولات کشاورزی کمک موثری می کند .(کوپاهی -1373-402-401) در توسعه روستایی شرط اصلی به حرکت در آوردن مکانیسم ها ی توسعه ایجاد راههای روستایی مناسب است در سایه وجود سیستم حمل و نقلی مناسب ، حمل آسان فرآورده های کشاورزی به مراکز مصرف ، امکان پذیر گشته و کشاورزی را از سود آوری کافی برخوردار می سازد چه بسیارند روستاهایی که از موقعیت بسیار مناسب تولیدی برخوردار می باشند ولی به دلیل عدم وجود امکانات ارتباطی و حمل و نقل در انزوا به سر می برند و از موقعیت تولید مناسب بهره وری کافی ندارند (دکتر مطیعی لنگرودی -1373-292-291) پس می توان گفت که جاده ها خطوط زندگی و شریانهای حیاتی یک منطقه اقتصادی می باشند این گذرگاههای حیاتی باعث ارتقاء توسعه کشاورزی شده و بخش مهمی از شهرها و نواحی مربوط را تشکیل می دهند جادهها خطوط مهم ارتباطی در توسعه کشاورزی یک ناحیه می باشند این خطوط ارتباطی نقش مهمی را در جابجایی منابع و کاهش فاصله بین مناطق شهری و روستایی ایفا می کند به منظور بهره برداری از پتانسیل کشاورزی یک ناحیه جاده ها را باید بر مبنای اولویت قراردادن ایجاد تغییرات کلی در سیمای کشاورزان منطقه توسعه بخشید ایالت های پنجاب و هاریانا را می توان به عنوان نمونه های شاخصی در این رابطه ذکر کرد زیرا توسعه اقتصادی این ایالت ها مستقیما نتیجه حاصل از شبکه های ارتباطی مناسب پیرامونشان است . در پنجاب در طول سال مالی 69-1968 برنامه فشرده ای برای احداث جاده های روستایی به اجرا در آمد که به میزان قابل ملاحظه ای قابلیت دسترسی به راههای ارتباطی را افزایش داد قابلیت دسترسی روستاها به راههای ارتباطی نقش کلیدی را در گسترش سطح زیر کشت برای تولید انواع پر محصول و در بازاریابی و فروش مازاد تولید محصولات کشاورزی ایفا نمود(سینگ – دیلون -1374-276-275)موفقیت یا شکست برنامه های توسعه اقتصادی تا حدود نسبتا زیادی بستگی به وجود یا فقدان راههای ارتباطی دارد از این روست که تسهیلات ارتباطی را زیر بنای اقتصادی می گویند تا جائیکه حتی برخی از اقتصاد دانان برنامه ها و طرح های ارتباطی را مکمل یکدیگر می دانند و فرم و اصلاح وضع کشاورزی جامه عمل نمی پو شد مگر آنکه راههای ارتباطی سالم بین مراکز تولید یعنی روستاها و مصرف به وجود آید در کشورهای پیشرفته همزمان با توسعه اقتصادی وسایل ارتباطی راهها گسترش می یابد و همین مسئله موجب موفقیت در رشد سریع تولیدات کشاورزی در آن کشورها گردید در مقابل در کشور های در حال توسعه یا عقب افتاده که چنین تسهیلاتی وجود نداشت توسعه کشاورزی با موفقیت همراه نبود به عنوان مثال دو قاره افریقا و امریکای لاتین که هر دو از قاره های در حال توسعه هستند و مجموعا 34% مساحت جهان را تشکیل می دهند فقط 7% راههای جهان را دارا هستند و آسیا که 53% جمعیت را داراست فقط 3% از وسایل حمل و نقل موتوری را در اختیار دارد از مشاهده تسهیلات ارتباطی کشور های مختلف به این نتیجه می رسیم که درجه پیشرفت و توسعه اقتصادی هر کشور رابطه مستقیم با امکانات و تسهیلات ارتباطی آن کشور دارد و دیده شده کشور هایی که سطح زندگی آنها پائین و در حال توسعه اند سیستم ارتباطی منظم ندارند یا آنکه ارتباطات موجود در آن کشورها موثر و کافی نمی باشد (دکتر بدیعی -1367-231) حمل و نقل جزء اصلی همه سیستم های غذایی به ویژه در کشورهای صنعتی مانند ایالت متحده می باشد این قبیل کشورها هم صنعت بسیار پیشرفته و پیچیده و هم برنامه های فشرده کشاورزی دارند بطوریکه در امریکا سالانه حدود 6 10*160 هکتار زیر کشت بوده و متوسط محصول در هر هکتار 3360 کیلو گرم می باشد این بدان معناست که حدود 6 10 *518 تن تولیدات شامل مواد غذایی و الیاف از مزرعه به محل های مختلف برای مصرف بعدی حمل می شود (منتل – 1373-179) و این آمار به تنهایی نقش اصلی حمل و نقل پیشرفته و سریع را در توسعه کشاورزی تا حدود زیادی نشان می دهد. نتیجه گیری با توجه به مطالبی که در صفحات پیش گذشت می توان نتیجه گرفت حمل و نقل و شبکه های ارتباطی به عنوان یکی از فاکتورهای مهم در توسعه کشاورزی و همچنین توسعه روستا(رفاه) می باشد زیرا قرار گرفتن روستاها در مسیر جاده های اصلی و استفاده و دسترسی به وسایل حمل و نقل سریع از طرفی ارتباط آنها را با نواحی پیرامون فراهم ساخته و موجب تبادل اطلاعات ، افکار و استفاده یا دسترسی کشاورز به مواد اولیه (بذر ،کود ،سم ،...)می شود و از طرف دیگر آرامش و اطمینان خاطر برای تولید بهتر و بیشتر به روستایی می بخشد چرا که مطمئن است که به وسیله شبکه راهها در کوتاهترین زمان ممکن می تواند محصولات خود را به مصرف کنندگان برساند و سود مناسبی را از طریق فروش محصولات به دست آورد و این امر باعث بالا رفتن استانداردهای زندگی در نواحی روستایی می گردد. منابع و مآخذ 1- آورم ، سن ، دیوید وال ، نظام های اقتصادی نواحی روستایی و توسعه آنها ، عباس حکیمی جهاد سازندگی مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی ، 1374 2- ازکیا ، مصطفی ، جامعه شناسی توسعه و توسعه نیافتگی روستایی ایران – اطلاعات – 1370 3- ایروانی ، محمد جواد ، اولین کنگره ملی بررسی مسائل توسعه کشاورزی ایران ، سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی 4- بدری فر ، منصور ، جغرافیای اقتصادی (عمومی ، کشاورزی )، پیام نور 5- بدیعی ، ربیع ، جغرافیای مفصل ایران ، اقبال ، 1367 ، جلد سوم 6- پنتیه ، ژان ، مهاجرت روستائیان ، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی «دکتر محمد مؤمنی کاشی»، 1369 7- پنتل ، پنتل ، وی – ام ، کشاورزی و انرژی «نگرشی اکولوژیک » دکتر عوض کوچکی دانشگاه فردوسی مشهد ، 1373 8- تولایی ، سیمین ، در آمدی برمبنای جغرافیای اقتصادی (صنعت ، حمل و نقل ، انرژی ) جهاد دانشگاهی دانشگاه تربیت معلم تهران ، 1375 9- زمانی پور ، اسد الله ، ترویج کشاورزی در فرآیند توسعه ، دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند 10- سینگ ، دیلون ، جانسر ، اس اس ، جغرافیای کشاورزی ، دانشگاه فردوسی مشهد ، دکتر سیاوش دهقانیان ، دکتر عوض کوچکی ، مهندس علی کلاهی اهری ، 1374 11- طالب ، مهدی ، مجموعه مقالات اولین کنگره ملی بررسی مسائل توسعه کشاورزی ایران سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی 12- فروزش ، غلام رضا ، مجموعه مقالات اولین کنگره ملی بررسی مسائل توسعه کشاورزی ایران ، سازمان تحقیقات و منابع طبیعی 13- فنیدلی ، سلی ، برنامه ریزی مهاجرت های داخلی ، نوید شیراز ، دکتر عبدالعلی لهسائی زاده ، 1372 14- کلمن – نیکسون ، دیوید – فدریک ، تحول بخشی کشاورزی و توسعه اقتصادی ، مرکز مطالعات برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی ، دکتر سیاوش مریدی 15- کوپاهی ، مجید ، اصول اقتصاد کشاورزی ، دانشگاه تهران ، 1373 16- محمودی ، علی ، جغرافیای حمل و نقل ، نشر دانشگاهی ، 1362 17- مطیعی لنگرودی ، سید حسن ، جغرافیای اقتصادی ایران (کشاورزی)، جهاد دانشگاهی مشهد ، 1381 18- مطیعی لنگرودی ، سید حسن ، جغرافیای اقتصادی خراسان ، آستان قدس ، 1373 19- هاو – ریچاردوز ، جان – پیتر ، راههای روستایی و کاهش فقر ، روستا و توسعه ، سید جواد میر ، محمد رضا متوسلی 20- Sadnu and singh – fundamentals of Agricural Economics Himalaya poblishing Hoose – 1991 21- Reams – jack , The future of Agriculture , Agri-Business consulting site P.D.F , May 2000 22- Glassheim – Nagel –be-Helmstetter , Eliot –jerry –joe – Fred Toward New Horizons , Northem Great plains Ins W.W.W.ngplains.org – may 2002