PDA

توجه ! این یک نسخه آرشیو شده می باشد و در این حالت شما عکسی را مشاهده نمی کنید برای مشاهده کامل متن و عکسها بر روی لینک مقابل کلیک کنید : تحولات تاريخي بنيادهاي حقوق جزا در جامعه ي ايران



tania
07-08-2011, 09:45 PM
بدون شک تبیین و تدقیق بیشتر در نظام جزای یک کشور یا یک منطقه بدون مطالعه­ ی تاریخ آن کشور و منطقه میسر نمی­ باشد. اگرچه سیستم جزایی ایران در ادوار مختلف تحولات گوناگونی و زیادی را پشت سر نهاده اما به هر حال سیستم کنونی جزایی مهم از سوابق تاریخی آن می‌باشد. دیگر فایده ­ی مطالعه در این زمینه نگاهی فرا زاویه ­ای به حقوق جزای کنونی و مطالعه­ ی پیش­رفت­ها و پس­رفت­های آن می­باشد. نظام جزایی ایران در سه دوره تحولات عمیقی را پشت سر گذاشته که در سطور بعدی به مطالعه­ ی آنها می­پردازیم.


1. ایران باستان:
پادشاهان ایران خود را برگزیده­ ی اهورامزدا و خواست خود را خواست خدا می­دانستند، به همین جهت قوه­ ی مقننه و قوه­ ی قضائیه و مجریه را از آن خود می­دانستند. ایشان خود به قانونگذاری و اجرای قوانین می ­پرداختند. داریوش در یکی از کتیبه­ هایش می­نویسد: «به خواست اهورامزدا تمام سرزمین­هایی را که گشودم از عدالت من برخوردار شدند.»[/URL]


الف. جرایم
اگر چه ضابطه­ی درستی در این رابطه در دست نیست اما با توجه به متن نامه ­ی «تنسر» که به پادشاه طبرستان نوشته شده می­توان جرایم را به این سه دسته تقسیم کرد:

1. جرایم علیه دین، مثل توهین به اشیا یا اماکن مقدسه؛
2. جرایم علیه پادشاه، مثل توهین یا سوء قصد به پادشاه؛
3. جرایم علیه خانواده­ ی شاه ؛

4. جرایم علیه افراد، مثل رابطه با زن شوهردار. (http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn2)

با توجه به شباهت­هایی که بین قوانین ایران و قوانین حمورابی پادشاه بابل وجود دارد برخی از پژوهشگران قوانین ایرانی را برگرفته از قوانین حمورابی می­دانند؛اما برخی دیگر این شباهت را دلیلی بر نوشتن قوانین از روی قوانین حمورابی نمی­دانند. (http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn4)


ب. مجازاتها
مجازات­ها در این دوران عموما شدید بوده و از قاعده و ضابطه ­­ای تبعیت نمی­کردند، پادشاه و قضات پادشاهی به طور مطلق درباره­ ی مجازاتها تصمیم­ گیری می­کردند و عدم تناسب بین فعل انجام شده و کیفر آنها برقرار بود. با وجود این نباید فراموش کرد که پادشاه خود را حامی مردم می­دانسته تا حرمی که نظارت لازم بر امور داشته و با توجه به اینکه تصمیم نهایی با او بوده، بر حسب اعتنای او به اجرای عدالت یا بی‌توجهی به آن از اختیارات خود استفاده می­کرده است.


ج. انواع مجازاتها
1. اعدام: این مجازات هنگام ارتکاب جرم علیه جان و مال و بستگان پادشاه و توطئه و طغیان وخیانت به کشور و... اجرا می­شده است. ویل دورات در این رابطه می­نویسد: «... در این قبیل موارد گنهکار مجبور بود که زهر بنوشد یا او را به چهارمیخ می­کشیدند یا به دار می­ آویختند.» هرودوت هم می­نویسد: « پارسها محکومین را زنده و در حالی که سرآنها به پایین معلق بود در قبر مدفون می­کردند...» (http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn6)

2. زندان: این مجازات بسیار به ندرت اعمال می­شد که علت آن اولاً وفور مجازات اعدام و ثانیاً عدم شناسایی زندان به عنوان محل مجازات بوده است.
3. مجازات­های ترهیبی و ترذیلی: مثلاً اردشیر دوم کسی را که به خاطر ترس از جنگ فرار کرده بود مجبورکرد که زن فاحشه­ ی برهنه­ ای را تمام روز در شهر بر دوش خود حمل کند.

مجازاتهای دیگری مثل کور­کردن، تازیانه، تبعید و... نیز در این دوران اجرا می­شد؛ هدف از اجرای این مجازات­های سخت این بود که سلاطین معتقد بودند که شدت مجازات مجرمین احتمالی و خاصه خائنین به مملکت را وادار می­کند از ترس مجازات از ارتکاب جرم خودداری کنند. (http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn8)


د. روش دادرسی و راه­های اثبات جرم
پادشاهان هخامنشی امر قضاوت را به قضات شاهی که برای تمام عمر انتخاب می­شدند واگذار می­کردند ولی شاه عالی­ترین مقام قضایی بود و حتی حق داشت به دعاوی مختومه رسیدگی کند و مجازات­ها را کم یا زیاد کنند.

در رسیدگی به جرایم نیز از سوگند یا آزمایش ایزدی استفاده می­شد، اطفال تا سن 7- 8 سالگی مسؤلیت نداشتند و تا سن 16 سالگی از مجازات خفیف ­­تر برخوردار می­شدند. تکرار و تعدد جرم از موارد تشدید بوده و رسیدگی غالباً بیش از یک مرحله نداشت. (http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn10)


2. ورود اسلام به ایران
آمدن اسلام به ایران موجب تحولاتی شگرف در ایران شد نظام حقوقی اسلام تأثیری عمیق بر جامعه­ی ایرانی که با توجه به پیشینه­ ی خود آماده­ی پذیرش این تحول بودند، شد. محاکم مذهبی در این میان نقش بسزایی در حل اختلافات و دعاوی و رسیدگی به جرایم اجتماعی داشتند.

اما بفاصله ­ی نسبتاً کوتاهی پس از استقرار اسلام خلفای اموی و عباسی برای از بین بردن مخالفان خود اصول حقوقی اسلام را ندیده گرفتند، مثل آنچه در قتل خانواده­ی برامکه یا به شهادت رساندن ائمه(ع) رخ داد. در این هنگام قضات را خود خلفا منصوب می­کردند تا اوامر ایشان را اجرا کنند،حکام محلی و سلاطین ایرانی و محلی نیز به همین نحو به عمل می­ پرداختند. پس از روی کار آمدن مغول­ها و تیموریان نیز در کنار محاکم مذهبی نوعی محاکم عرفی که قوانین مغول­ها وتیموریان را اجرا می­کردند به وجود آمد. (http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn12)این قوانین و احکام به قدری سخت­گیرانه بود که برخی خود به سراغ محاکم برای اجرای مجازات می­رفتند.

البته صلاحیت و قلمرو اجرایی قوانین موضوعه­ی اسلامی و محاکم شرع از قواعد عرفی و صلاحیت محاکم عرفی بخوبی مشخص نبود و این خود عاملی برای افزایش قدرت سلاطین در صدور فرامین شده بود. (http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn14)

در عهد قاجار بعضاً مجازات و شکنجه­ هایی مثل مصلوب­ کردن، جلوی دهانه­ ی توپ­ گذاشتن، زنده بگور کردن، نعل­ کوبیدن به پا و شمع­ آجین­ کردن و... اعمال می­شد که نشان ­دهنده­ ی این است که در این دوران مجازاتها، تنها به میل حاکم و افراد با نفوذ بستگی داشته و تابع هیچ اصل و قاعده­ای نیست.

اولین اقدامات برای ازبین ­بردن هرج و مرج و سیستم قضایی در سال 1275 ه.ق با تشکیل هیئت وزیران آغاز شد. در سال 1277 ه.ق ناصرالدین شاه به تقلید از شاهان گذشته ایران محاکمی به نام دیوان مظالم تشکیل داد که در آنجا مردم می­ توانستند به طور مستقیم دعاوی را به شاه ارجاع کنند.[URL="http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn17"] (http://pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=40707#_ftn16)

پس از انقلاب مشروطیت، آمادگی ذهنی و مادی برای پذیرش بنیادهای جدید به وجود آمد که در ابتدا مخالفت­هایی را به­ خصوص از طرف روحانیون درباره­ی وضع قوانین عرفی و محاکم عرفی درپی داشت.

ولی کم­کم مجلس شورایی اسلامی با تصویب قوانین جزایی راه خود را باز کرد و گامی مهم در تحول قانونگذاری ایران پیمود هرچند این قوانین در برخی مواقع با شرع سازگاری نداشت و یا صرفا ً ترجمه­ هایی بود از قوانین خارجی، پس از انقلاب اسلامی ایران سعی بر این شد که نه ­تنها قوانین جزایی مخالفتی با شرع نداشته باشد بلکه مطابق و برگرفته از شرع مقدس باشد برخی از این قوانین عبارتند از: قانون مجازات اسلامی، قانون تشکیل دادگاه­های عمومی و انقلاب، قانون نحوه­ ی اجرای محکومیت­های مالی و قانون آیین دادرسی دادگاه­های عمومی و انقلاب در امور کیفری.


ميثم مراديان