Borna66
05-02-2009, 11:51 PM
مقدمه:
در تمام ملت‌ها و دولتها نوعي مديريت و سياست براي اداره کشور و مردم وجود داشته و دارد و گرچه مباحث مديريتي را بسياري به دوران پديد آمدن کارخانه‌ها و مجتمع‌هاي کارگري و اقتصادي نسبت مي‌دهند و نوع روشهاي برخوردي کارفرمايان با کارگران را به نقد و بررسي و ارزيابي مي‌گذارند و هم اکنون مبحث چگونگي اداره انسانها و مراکز گوناگون اقتصادي و نظامي، سياسي، اجتماعي، بهداشتي نوعي با مباحث مديريت در ارتباط است که هر يک از دولتها و ملت‌ها و حکومت‌هاي کنوني جهان تلاش مي‌کنند تا با راه رسم و آداب و رسوم و نوآوريهاي خاص خودشان مديريت را تعريف نمايند و فرد و جامعه را اداره نمايند در حقيقت به تعداد کتب مديريتي براي مديريت تعريف انجام داده‌اند ما ضمن ارائه چند تعريف از مديريت به مبحث اصلي خودمان يعني مبادي مديريت اسلامي مي‌پردازيم.
تعريف مديريت: عبارتست از انجام کار باو بوسيله ديگران براي رسيدن به اهداف سازماني
عبارتست از علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن رهبري و کنترل فعاليتهاي دسته جمعي براي نيل به هدف‌هاي مطلوب با حداکثر کارايي.
مديريت اسلامي: علم و هنر به کارگيري صحيح افراد و امکانات در جهت وصول اهداف سازماني است بنحوي که با موازين شرع مغايرت نداشته باشد.
با توجه به اينکه مديريت را به زمان بوجود آمدن کارخانجات نسبت داده‌اند ولي بايد اين مبحث را مد نظر داشت که مديريت از زندگي اجتماعي انسانهاي اوليه بصورت مديريت خانواده شروع گرديده وسابقه مديريت اسلامي به زمان پيامبر (ص) و امامات بر مي‌گردد و در زمان حال نيز مديريت اسلامي در کشور خودمان پس از پيروزي انقلاب شکوهمند اسلامي به رهبري مقام عظماي ولايت معمار بزرگ انقلاب حضرت امام خميني (ره) شکل گرفته است در خصوص مديريت خانواده حضرت علي (ع) در نهج‌البلاغه چنين فرموده است:
تا مديريت خانواده با اصالت و سلامت و ارزشهاي اخلاقي سامان نگيرد استحکام و قوام پيدا نکند و فرزندان تربيت نشود و راه و رسم زندگي را نياموزند و با ارزشهاي اخلاقي آشنا نگردد در فرداي نزديک نخواهند توانست انواع مديريت‌ها را بخوبي اداره کند و از آينده سازان کشور باشد يعني اينکه وقتي که فردا مديريت کشور را به دست چنين افرادي بدهند نمي‌تواند به ارزشها توجه نمايد.
با توجه به اينگونه واقعيت‌ها حضرت علي (ع) در دستورالعمل‌هاي سياسي و مديريتي به مديران ارشد خود رهنمود مي‌دادند که مديران کشورهاي اسلامي را از خانواده‌هاي پاک و نيکوکار انتخاب نماييد.
اصول مديريت اسلامي:
1 ـ حکومت و مديريت اسلامي 2 ـ برنامه ريزي 3 ـ سازماندهي 4 ـ انگيزش 5 ـ رهبري 6 ـ سلوک مديريت 7 ـ کنترل 8 ـ پيگيري 9 ـ تصميم گيري
با توضيح مختصري در خصوص هر يک از اصول مديريت اسلامي مي‌پردازيم.
1 ـ ضرورت تشکيل حکومت و مديريت اسلامي:
حضرت علی (ع) نهج‌البلاغه خطبه 40)
مردم به زمامدار نیازمندند خواه نیکو کار باشد یا بدکار تا مومنان در سایه حکومتش به کار خویش مشغول و کافران هم بهره‌مند شوند.
پس از اثبات لزوم حکومت از نظر روایات اسلامی باید توجه داشت که اجزا و پیکره نظام و حکومت را مدیریتها تشکیل می‌دهد از این رو باید گفت هنگامی که گفته می‌شود حکومت باید عادلانه باشد به معنای آن است که باید مدیریتها براساس عدل، از راس حکومت تا پایین‌ترین اجزای آن بوجود آید.
2 ـ برنامه‌ریزی:
الف) عبارتست از تفکر در کلیات و جزئیات برنامه
ب) برنامه‌ریزی متضمن تعیین هدف‌ها و مقاصد سازمان و تهیه نقشه و برنامه کار است و برنامه‌ها نشان می‌دهد که هدف‌ها چگونه باید تحقق یابد.
همانطوریکه از تعريف برنامه‌ریزی مشخص است از مهمترین ارکان مدیریت بوده و هیچ مدیری نباید اهداف سازمان را بدون برنامه تعقیب کند.
اهمیت برنامه‌ریزی از نظر آیات و روایات:
امارات الدول انشاء الحیل علی (ع)
بقای مناسب دولتها مربوط به برنامه‌ریزی و چاره اندیشی در امور می‌باشد.
هرگاه کاری را انجام دادی از روی علم و عقل انجام بده و برحذر باش از اینکه کاری را بدون آینده نگری و آگاهی انجام دهی (بحار النوار پیامبر اسلام)
برنامه‌ریزی باعث می‌گردد که انسان دچار ندامت بعلت بی‌برنامه‌گی نگردد و در حل مشکلات و مسائل کمک نماید و از امکانات بهترین استفاده را بنماییم.
انواع برنامه‌ریزی: الف) برنامه‌ریزی استراتژیک (جامع) ب) برنامه‌ریزی عملیاتی (اجرایی)
3 ـ سازماندهی:
سازماندهی مستلزم آن است که منابع یعنی افراد ـ سرمایه و تجهیزات به موثرترین شیوه برای حصول هدف‌ها فراهم شود بنابراین سازماندهی شامل ترکیب و یگان سازی منابع است.
عملیات سازماندهی:
1 ـ شناسایی و دسته‌بندی کارها
2 ـ واگذاری اختیارات و مسئولیت‌ها پس از تعريف
3 ـ ایجاد و برقراری ارتباط
1 ـ در سازماندهی یک اداره سازمان یا حکومت مبانی مختلفی چون هدف، وظيفه، نوع تولید، عملیات و ارباب رجوع وجود دارد برای دسته‌بندی کارها با توجه به اهداف مجموعه و برنامه‌ها و فعالیتها می‌بایستی که تقسیم کار صورت پذیرد.
واجعل لکل انسان من خدمک عملاً تاخذ به فانه احری الا یتواکلو فی خدمتک
برای هر یک از زیردستان و کارکنان خود کاری تعیین کند تا او را نسبت به همان کار مواخذه و بازپرسی کنی زیرا این روش سزاوارتر است تا این که کارهایت را به یکدیگر وانگذارید علی (ع)
2 ـ تعريف و واگذاری اختیارات و مسئولیت‌ها
پس از دسته‌بندی کارها باید برای هر قسمت مسئولی انتخاب نمود وحدود اختیارات او را مشخص نمود.
ای مالک باید به هر نوع کاری از کارهایت یک رئیس انتخاب کنی رئیس که کارهای مهم وی را مغلوب نسازد و کثرت کارها او را پریشان و خسته نکند. علی (ع)
3 ـ ایجاد روابط بین قسمتهای درون سازمانی و بیرون سازمانی می‌باشد اگر ارتباط و روابط بصورت صحیح برقرار شود بسیاری از مشکلات حل می‌گردد.
بدان قسمتی از کارهاست که باید شخصاً آنها را انجام دهی از جمله پاسخ دادن به کارگزاران دولت، در آنجا که منشیان و دفتر داران از پاسخ عاجزند و دیگری برآوردن نیازهای مردم است.
در همان روزی که احتیاجات گزارش می‌شود و پاسخ آنها برای همکارانت مشکل و دردسر می‌آفریند.
4 ـ انگیزش:
بطور کلی شیوه‌های بسیج بکارگیری و حرکت دادن انسانها برای انجام دادن کارها
الف) براساس میل و رغبت
ب) براساس شغل سازمانی برای رسیدن به نیازها
تعريف انگیزه: عبارتست از یک محرک درونی که انسان را به انجام کار بر می‌انگیزد.
افراد (مدیرانی) که بتوانند برای نیل به اهداف سازمانی به خوبی در انسانها انگیزه کار و فعالیت به وجود آورد به پویایی و تحرک لازم در سازمان خواهد رسید.
«تو ای سعدخرابت را پرداخت کرده‌ای از پروردگارت اطاعت نموده‌ای و رهبر و امامت را خشنود کرده‌ای مانند کار مرد ضابط و نیکوکار پرهیزگار و نجیب پس خداوند گناهان تو را بیامورزد کوشش تو را قبول کند و عاقبت تو را نیکو گرداند. علی (ع)
هدف حضرت علی (ع) از این نامه به سعر تشویق و تمجید از مدیر لایق بوده است.
5 ـ رهبری:
هدایت و رهبری از مباحث بسیار اساسی در مدیریت می‌باشد. زیرا مهمترین حرکت مدیر آنست که با بکارگیری صحیح نیروهای انسانی با بهترین مشکل سینه حوادث و مشکلات را بشکافد و برنامه‌های سازمان را اجراء و رسیدن به اهداف را سهل الوصول نماید.
تعريف رهبری:
1 ـ عبارتست از تاثیر گذاری بر افراد در انجام وظايفشان با میل و علاقه
2 ـ عبارتست از هنر یا علم نفوذ در اشخاص به طوری که با میل و خواسته خود در جهت حصول هدفهای تعیین شده گام بردارد.
صفات رهبری:
1 ـ سعه صدر:
در نسبت «سعه» به معنای طاقت و قدرت و «صدر» به معنای سینه می‌باشد.
از سعه صدر بعنوان شرح صدر نیز یاد می‌کنند یعنی گشادگی در سینه
آله الرتاسه الصدر ابزار ریاست سعه صدر است علی (ع)
و علایم سعه صدر نیز حلم (بردباری) و متانت در شادیها و مقاومت در برابر مشکلات می‌باشد.
2 ـ هوش:
هوشیاری در رهبری دارای تأثیر بسیار زیادی است کسی که از نیروی ارزشمند هوش بهره بیشتری داشته باشد در شناخت نیروها آگاهی به امور فهم مشکلات، یافتن راه حلها و شناخت نقاط ضعف و برنامه‌ها پیش‌بینی دشواریهای آینده ایجاد انگیزش در نیروها و به کارگیری فنون مدیریت موفق‌تر خواهد بود.
من امارات الدوله القظه لحراسه الامور
از دلایل بقای دولت بیداری (آگاهی و هوشیاری) در حفظ و حراست امور می‌باشد.
3 ـ توانمندیهای علمی و فنی
کسانی که در امور واگذاشته به ایشان از دانش و تجربیات بیشتری برخوردارند بهتر می‌توانند از بین نیروها مورد پذیرش واقع شوند.
قرآن مجید: خداوند (طالوت) را بر شما برگزید و علم و جمارت (قدرت) او را وسعت بخشید خداوند ملکش را به هر کس بخواهد می‌بخشد و احسان خداوند وسیع و آگاه (از لیاقت افراد برای ضعيف‌ها) است.
4 ـ ابتکار نوآوری
کسانی که دارای خلاقیت و نوآوری هستند مورد احترام کارکنان واقع می‌شوند و زمینه ایجاد قدرت شخصی و نفوذ آن در بین نیروها به وجود می‌آید.
5 ـ سعی و کوشش:
یکی دیگر از ویژگیهای که موجب موفقیت و تاثیر رهبران در پیروان می‌شود سعی و کوشش و تلاش می‌باشد کسانی که در کارها جدی پرتلاش و فعال باشند اعتماد و علاقه نیروها را به خود جذب می‌کند این حالت زمینه ساز نفوذ رهبران در پیروان می‌گردد.
ما ادراک المجد من کاته الجد عزرالحکم
کسی که کوشش نکرد به مجدد عظمت نرسد
من اعمل اجتهاده بلغ مراده
کسی که کوشش کرد به مراد خود رسید
6 ـ پشتکار: یکی دیگر از ویژگیهای نفوذ رهبرذان پشتکار آنها می‌باشد.
الامور بتمامها و الاعمال بخوا تیمها
ارزش و اهمیت امور به تمام کردن آن و اعمال به خاتمه آن است
7 ـ شجاعت:
شجاعت و دیوار بودن یکی دیگر از صفات رهبران است
الشجاعه زین یعنی شجاعت زینت است
8 ـ شهرت:
سوابق روشن و افتخار آمیز بودن رهبران یکی دیگر از ویژگیهای آنها است.
حسن الشهره حصن القدره خوبی شهرت نگهدارنده قدرت است.
9 ـ سخنرانی
یکی دیگر از ویژگیهای رهبران سخنرانی می‌باشد توان سخن گفتن و تبیین مسائل برای پیروان یکی از امور مهم در رهبری می‌باشد با سخنرانی خوب در تبیین برنامه‌ها و مشکلات و راه‌حلهای موفق، نیروها را دلگرم، کدورتها را مرتفع ساخته وجود و ستی و محبت را در بین نیروها بوجود می‌آورند.
اصوب الرمی القول المصیب صحیح ترین تیراندازی گفتار درست است
6 ـ سلوک مدیریت :
سبک و شیوه برخورد رهبر و مدیر با زیر دستان از مسائل بسیار مهم مدیریت است
مهارتهای که در فرا کرد مدیریت ضرورت دارد بر سه نوع است
1 ـ فنی مدیر ارشد
2 ـ انسانی مدیران میانی
3 ـ اداکی مدیریت سرپرستی
سبک رهبری در منابع اسلامی:
الف ) محبت به مومنان
و احفض جناحک المومنین بال و پر خود را بر مومنان فرود آر
ب ) مهر و محبت به انسانها
و اما اخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق
رعیت یا برادر دینی و یادر آفرینش مثل تواند
ج ) لزوم مدارا و دوستی با زیر دستان
مداراه الرجال من الفضل الاعمال
مدارا کردن با مردم از بهترین اعمال است
د ) اصل شدت عمل بر دونوع زیر تقسیم می شود :
1 ـ لزوم فرمانبرداری
الخلاف یهدم الرای یعنی اینکه مخالفت تصمیم گیری را نابود می کند
2 ـ شدت عمل در برابر افراد متمرد و نافرمان
شدت و سختگیری را با کمی نرمش در هم آمیز و آن جاکه مدارا کردن بهتر است مدارا کن اما آن جایی که جز با شدت عمل، کار از پیش نمی‌رود شدت را بکار ببندد.
7 ـ کنترل و پیگیری:
پس از برنامه‌ریزی و ابلاغ برنامه‌های عملیاتی جهت اجرا و ابلاغ دستورات لازم کنترل یکی از مهمترین وظايف مدیران است مطرح می‌شود.
کنترل عبارتست از توجه به نتایج کار و پیگیری برای مقایسه فعایتهای انجام یافته با برنامه‌های و اعمال اصلاحات مقتضی در مواردی که از انتظارات انحرافی صورت گرفته است.
یکی از مسائل اساسی و محوری در کنترل نظارت و ارزیابی و پیگیری در مورد ارزیابی‌های بعمل آمده و انجام دادن اصلاحات لازم.
کنترل بیشتر در روند اجرایی و پس از رویت نقطه ضعف و قوتهااست که بکار برده می‌شود.
کنترل بر سه نوع می‌باشد.
1 ـ کنترل یا نظارت آشکارا
مدیر مستقیماً وارد عمل می‌شود و بر امور نظارت می‌کند
2 ـ نظارت یا کنترل درونی
یا همان خود کنترلی است این حالتی است که در وجود فرد که او را به انجام وظايفش ترغیب می‌نماید بدون آنکه عامل خارجی او را تحت کنترل آورد.
3 ـ نظارت پنهان:
یعنی اینکه افرادی ناشناس عملکرد کارگزاران را تحت نظر قرار دهند و به مدیر گزارش نمایند در ارزیابی و کنترل لازم نیست که ما به بررسی جزء به جزء کار بپردازیم بلکه باید نقاط مهم و کلیدی را به درستی مشخص و معین گردد و مورد ارزیابی قرار گیرد.
9 ـ تصمیم گیری:
یکی از مهمترین مسائل در کلیه فعالیتها و مراحل تصمیم گیری است در مورد هر چیزی در زندگانی و سازمان خود تصیماتی در خصوص برنامه‌ریزی، انتخاب هدف و طراحی برنامه، قبول برنامه و ابلاغ آن جهت اجرا و ترسیم سازمانی مناسب سازماندهی، رهبری و کنترل اتخاذ می‌نمایم و یکی از مهمترین عوامل بشمار می‌رود حتی یکی از مهمترین عوامل شکست و موفقیت یک مدیر تصمیم‌گیری آن می‌باشد.
تصمیم‌گیری یعنی اینکه انتخاب یک راه حل مناسب و بهتر از بین راه‌حلهای مختلف
رای الرجال میزان عقله میزان عقل مرد، اندیشه اوست
مراحل تصمیم‌گیری:
الف) شامل تشخیص و تعیین مشکل و شناخت مساله‌ای که در راه تحقق اخداف مانع ایجاد کرده است در این مرحله سعی می‌شود مشکل اصلی و واقعی شناسایی شده و معلوم گردد که علل مشکل چیست این مرحله مهمترین مراحل تصمیم‌گیری است.
ب) یافتن راه حلهای ممکن برای رفع مشکل می‌باشد.
لکل ضیق مخرج برای هر تنگنایی راه خروجی است
ج) انتخاب معیار برای سنجش و ارزیابی راه حلهاست.
5) کلیه راه حلها با یکدیگر مقایسه و ارزیابی قرار می‌گیرد.
هـ) سنجش راه حلها نسبت به همه با توجه به معیار پیش بینی شده در مراحل سوم و برآورد نتیجه در مرحله چهارم
افکار مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید، راه صحیح آن به دست خواهد آمد.
و) انتخاب یک راه حل از میان راه حلهای مختلف
مسائلی که باید در تصمیم‌گیری لحاظ شود یا احتمال خطا در تصمیم‌گیری کاهش یابد.
1 ـ عاقبت اندیشی 2 ـ استفاده از تجارب 3 ـ مشورت 4 ـ رعایت خطوط کلی برنامه جامع و برنامه عملیاتی
موانع قاطعیت در تصمیم گیری
1 ـ تردید و دودلی 2 ـ ترس 3 ـ هوسهای مردم 4 ـ خویشان و نزدیکان 5 ـ استهزاء 6 ـ حرف مردم
لغزشهای تصمیم‌گیری
1 ـ پیروی از هواسهای نفسانی 2 ـ تصمیم‌گیری بدون تمرکز 3 ـ ناپختگی 4 ـ فریب
منابع:
1 ـ مدیریت اسلامی محمد حسن نبوی ناشر بوستان کتاب قم
2 ـ امام علی (ع) و مدیریت اسلامی محمد دشتی ناشر موسسه فرهنگی تحقیقاتی حضرت علی (ع)
3 ـ مدیریت رفتار سازمانی ترجمه دکتر قاسم کبیری ناشر دانشگاه آزاد اسلامی
در تمام ملت‌ها و دولتها نوعي مديريت و سياست براي اداره کشور و مردم وجود داشته و دارد و گرچه مباحث مديريتي را بسياري به دوران پديد آمدن کارخانه‌ها و مجتمع‌هاي کارگري و اقتصادي نسبت مي‌دهند و نوع روشهاي برخوردي کارفرمايان با کارگران را به نقد و بررسي و ارزيابي مي‌گذارند و هم اکنون مبحث چگونگي اداره انسانها و مراکز گوناگون اقتصادي و نظامي، سياسي، اجتماعي، بهداشتي نوعي با مباحث مديريت در ارتباط است که هر يک از دولتها و ملت‌ها و حکومت‌هاي کنوني جهان تلاش مي‌کنند تا با راه رسم و آداب و رسوم و نوآوريهاي خاص خودشان مديريت را تعريف نمايند و فرد و جامعه را اداره نمايند در حقيقت به تعداد کتب مديريتي براي مديريت تعريف انجام داده‌اند ما ضمن ارائه چند تعريف از مديريت به مبحث اصلي خودمان يعني مبادي مديريت اسلامي مي‌پردازيم.
تعريف مديريت: عبارتست از انجام کار باو بوسيله ديگران براي رسيدن به اهداف سازماني
عبارتست از علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن رهبري و کنترل فعاليتهاي دسته جمعي براي نيل به هدف‌هاي مطلوب با حداکثر کارايي.
مديريت اسلامي: علم و هنر به کارگيري صحيح افراد و امکانات در جهت وصول اهداف سازماني است بنحوي که با موازين شرع مغايرت نداشته باشد.
با توجه به اينکه مديريت را به زمان بوجود آمدن کارخانجات نسبت داده‌اند ولي بايد اين مبحث را مد نظر داشت که مديريت از زندگي اجتماعي انسانهاي اوليه بصورت مديريت خانواده شروع گرديده وسابقه مديريت اسلامي به زمان پيامبر (ص) و امامات بر مي‌گردد و در زمان حال نيز مديريت اسلامي در کشور خودمان پس از پيروزي انقلاب شکوهمند اسلامي به رهبري مقام عظماي ولايت معمار بزرگ انقلاب حضرت امام خميني (ره) شکل گرفته است در خصوص مديريت خانواده حضرت علي (ع) در نهج‌البلاغه چنين فرموده است:
تا مديريت خانواده با اصالت و سلامت و ارزشهاي اخلاقي سامان نگيرد استحکام و قوام پيدا نکند و فرزندان تربيت نشود و راه و رسم زندگي را نياموزند و با ارزشهاي اخلاقي آشنا نگردد در فرداي نزديک نخواهند توانست انواع مديريت‌ها را بخوبي اداره کند و از آينده سازان کشور باشد يعني اينکه وقتي که فردا مديريت کشور را به دست چنين افرادي بدهند نمي‌تواند به ارزشها توجه نمايد.
با توجه به اينگونه واقعيت‌ها حضرت علي (ع) در دستورالعمل‌هاي سياسي و مديريتي به مديران ارشد خود رهنمود مي‌دادند که مديران کشورهاي اسلامي را از خانواده‌هاي پاک و نيکوکار انتخاب نماييد.
اصول مديريت اسلامي:
1 ـ حکومت و مديريت اسلامي 2 ـ برنامه ريزي 3 ـ سازماندهي 4 ـ انگيزش 5 ـ رهبري 6 ـ سلوک مديريت 7 ـ کنترل 8 ـ پيگيري 9 ـ تصميم گيري
با توضيح مختصري در خصوص هر يک از اصول مديريت اسلامي مي‌پردازيم.
1 ـ ضرورت تشکيل حکومت و مديريت اسلامي:
حضرت علی (ع) نهج‌البلاغه خطبه 40)
مردم به زمامدار نیازمندند خواه نیکو کار باشد یا بدکار تا مومنان در سایه حکومتش به کار خویش مشغول و کافران هم بهره‌مند شوند.
پس از اثبات لزوم حکومت از نظر روایات اسلامی باید توجه داشت که اجزا و پیکره نظام و حکومت را مدیریتها تشکیل می‌دهد از این رو باید گفت هنگامی که گفته می‌شود حکومت باید عادلانه باشد به معنای آن است که باید مدیریتها براساس عدل، از راس حکومت تا پایین‌ترین اجزای آن بوجود آید.
2 ـ برنامه‌ریزی:
الف) عبارتست از تفکر در کلیات و جزئیات برنامه
ب) برنامه‌ریزی متضمن تعیین هدف‌ها و مقاصد سازمان و تهیه نقشه و برنامه کار است و برنامه‌ها نشان می‌دهد که هدف‌ها چگونه باید تحقق یابد.
همانطوریکه از تعريف برنامه‌ریزی مشخص است از مهمترین ارکان مدیریت بوده و هیچ مدیری نباید اهداف سازمان را بدون برنامه تعقیب کند.
اهمیت برنامه‌ریزی از نظر آیات و روایات:
امارات الدول انشاء الحیل علی (ع)
بقای مناسب دولتها مربوط به برنامه‌ریزی و چاره اندیشی در امور می‌باشد.
هرگاه کاری را انجام دادی از روی علم و عقل انجام بده و برحذر باش از اینکه کاری را بدون آینده نگری و آگاهی انجام دهی (بحار النوار پیامبر اسلام)
برنامه‌ریزی باعث می‌گردد که انسان دچار ندامت بعلت بی‌برنامه‌گی نگردد و در حل مشکلات و مسائل کمک نماید و از امکانات بهترین استفاده را بنماییم.
انواع برنامه‌ریزی: الف) برنامه‌ریزی استراتژیک (جامع) ب) برنامه‌ریزی عملیاتی (اجرایی)
3 ـ سازماندهی:
سازماندهی مستلزم آن است که منابع یعنی افراد ـ سرمایه و تجهیزات به موثرترین شیوه برای حصول هدف‌ها فراهم شود بنابراین سازماندهی شامل ترکیب و یگان سازی منابع است.
عملیات سازماندهی:
1 ـ شناسایی و دسته‌بندی کارها
2 ـ واگذاری اختیارات و مسئولیت‌ها پس از تعريف
3 ـ ایجاد و برقراری ارتباط
1 ـ در سازماندهی یک اداره سازمان یا حکومت مبانی مختلفی چون هدف، وظيفه، نوع تولید، عملیات و ارباب رجوع وجود دارد برای دسته‌بندی کارها با توجه به اهداف مجموعه و برنامه‌ها و فعالیتها می‌بایستی که تقسیم کار صورت پذیرد.
واجعل لکل انسان من خدمک عملاً تاخذ به فانه احری الا یتواکلو فی خدمتک
برای هر یک از زیردستان و کارکنان خود کاری تعیین کند تا او را نسبت به همان کار مواخذه و بازپرسی کنی زیرا این روش سزاوارتر است تا این که کارهایت را به یکدیگر وانگذارید علی (ع)
2 ـ تعريف و واگذاری اختیارات و مسئولیت‌ها
پس از دسته‌بندی کارها باید برای هر قسمت مسئولی انتخاب نمود وحدود اختیارات او را مشخص نمود.
ای مالک باید به هر نوع کاری از کارهایت یک رئیس انتخاب کنی رئیس که کارهای مهم وی را مغلوب نسازد و کثرت کارها او را پریشان و خسته نکند. علی (ع)
3 ـ ایجاد روابط بین قسمتهای درون سازمانی و بیرون سازمانی می‌باشد اگر ارتباط و روابط بصورت صحیح برقرار شود بسیاری از مشکلات حل می‌گردد.
بدان قسمتی از کارهاست که باید شخصاً آنها را انجام دهی از جمله پاسخ دادن به کارگزاران دولت، در آنجا که منشیان و دفتر داران از پاسخ عاجزند و دیگری برآوردن نیازهای مردم است.
در همان روزی که احتیاجات گزارش می‌شود و پاسخ آنها برای همکارانت مشکل و دردسر می‌آفریند.
4 ـ انگیزش:
بطور کلی شیوه‌های بسیج بکارگیری و حرکت دادن انسانها برای انجام دادن کارها
الف) براساس میل و رغبت
ب) براساس شغل سازمانی برای رسیدن به نیازها
تعريف انگیزه: عبارتست از یک محرک درونی که انسان را به انجام کار بر می‌انگیزد.
افراد (مدیرانی) که بتوانند برای نیل به اهداف سازمانی به خوبی در انسانها انگیزه کار و فعالیت به وجود آورد به پویایی و تحرک لازم در سازمان خواهد رسید.
«تو ای سعدخرابت را پرداخت کرده‌ای از پروردگارت اطاعت نموده‌ای و رهبر و امامت را خشنود کرده‌ای مانند کار مرد ضابط و نیکوکار پرهیزگار و نجیب پس خداوند گناهان تو را بیامورزد کوشش تو را قبول کند و عاقبت تو را نیکو گرداند. علی (ع)
هدف حضرت علی (ع) از این نامه به سعر تشویق و تمجید از مدیر لایق بوده است.
5 ـ رهبری:
هدایت و رهبری از مباحث بسیار اساسی در مدیریت می‌باشد. زیرا مهمترین حرکت مدیر آنست که با بکارگیری صحیح نیروهای انسانی با بهترین مشکل سینه حوادث و مشکلات را بشکافد و برنامه‌های سازمان را اجراء و رسیدن به اهداف را سهل الوصول نماید.
تعريف رهبری:
1 ـ عبارتست از تاثیر گذاری بر افراد در انجام وظايفشان با میل و علاقه
2 ـ عبارتست از هنر یا علم نفوذ در اشخاص به طوری که با میل و خواسته خود در جهت حصول هدفهای تعیین شده گام بردارد.
صفات رهبری:
1 ـ سعه صدر:
در نسبت «سعه» به معنای طاقت و قدرت و «صدر» به معنای سینه می‌باشد.
از سعه صدر بعنوان شرح صدر نیز یاد می‌کنند یعنی گشادگی در سینه
آله الرتاسه الصدر ابزار ریاست سعه صدر است علی (ع)
و علایم سعه صدر نیز حلم (بردباری) و متانت در شادیها و مقاومت در برابر مشکلات می‌باشد.
2 ـ هوش:
هوشیاری در رهبری دارای تأثیر بسیار زیادی است کسی که از نیروی ارزشمند هوش بهره بیشتری داشته باشد در شناخت نیروها آگاهی به امور فهم مشکلات، یافتن راه حلها و شناخت نقاط ضعف و برنامه‌ها پیش‌بینی دشواریهای آینده ایجاد انگیزش در نیروها و به کارگیری فنون مدیریت موفق‌تر خواهد بود.
من امارات الدوله القظه لحراسه الامور
از دلایل بقای دولت بیداری (آگاهی و هوشیاری) در حفظ و حراست امور می‌باشد.
3 ـ توانمندیهای علمی و فنی
کسانی که در امور واگذاشته به ایشان از دانش و تجربیات بیشتری برخوردارند بهتر می‌توانند از بین نیروها مورد پذیرش واقع شوند.
قرآن مجید: خداوند (طالوت) را بر شما برگزید و علم و جمارت (قدرت) او را وسعت بخشید خداوند ملکش را به هر کس بخواهد می‌بخشد و احسان خداوند وسیع و آگاه (از لیاقت افراد برای ضعيف‌ها) است.
4 ـ ابتکار نوآوری
کسانی که دارای خلاقیت و نوآوری هستند مورد احترام کارکنان واقع می‌شوند و زمینه ایجاد قدرت شخصی و نفوذ آن در بین نیروها به وجود می‌آید.
5 ـ سعی و کوشش:
یکی دیگر از ویژگیهای که موجب موفقیت و تاثیر رهبران در پیروان می‌شود سعی و کوشش و تلاش می‌باشد کسانی که در کارها جدی پرتلاش و فعال باشند اعتماد و علاقه نیروها را به خود جذب می‌کند این حالت زمینه ساز نفوذ رهبران در پیروان می‌گردد.
ما ادراک المجد من کاته الجد عزرالحکم
کسی که کوشش نکرد به مجدد عظمت نرسد
من اعمل اجتهاده بلغ مراده
کسی که کوشش کرد به مراد خود رسید
6 ـ پشتکار: یکی دیگر از ویژگیهای نفوذ رهبرذان پشتکار آنها می‌باشد.
الامور بتمامها و الاعمال بخوا تیمها
ارزش و اهمیت امور به تمام کردن آن و اعمال به خاتمه آن است
7 ـ شجاعت:
شجاعت و دیوار بودن یکی دیگر از صفات رهبران است
الشجاعه زین یعنی شجاعت زینت است
8 ـ شهرت:
سوابق روشن و افتخار آمیز بودن رهبران یکی دیگر از ویژگیهای آنها است.
حسن الشهره حصن القدره خوبی شهرت نگهدارنده قدرت است.
9 ـ سخنرانی
یکی دیگر از ویژگیهای رهبران سخنرانی می‌باشد توان سخن گفتن و تبیین مسائل برای پیروان یکی از امور مهم در رهبری می‌باشد با سخنرانی خوب در تبیین برنامه‌ها و مشکلات و راه‌حلهای موفق، نیروها را دلگرم، کدورتها را مرتفع ساخته وجود و ستی و محبت را در بین نیروها بوجود می‌آورند.
اصوب الرمی القول المصیب صحیح ترین تیراندازی گفتار درست است
6 ـ سلوک مدیریت :
سبک و شیوه برخورد رهبر و مدیر با زیر دستان از مسائل بسیار مهم مدیریت است
مهارتهای که در فرا کرد مدیریت ضرورت دارد بر سه نوع است
1 ـ فنی مدیر ارشد
2 ـ انسانی مدیران میانی
3 ـ اداکی مدیریت سرپرستی
سبک رهبری در منابع اسلامی:
الف ) محبت به مومنان
و احفض جناحک المومنین بال و پر خود را بر مومنان فرود آر
ب ) مهر و محبت به انسانها
و اما اخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق
رعیت یا برادر دینی و یادر آفرینش مثل تواند
ج ) لزوم مدارا و دوستی با زیر دستان
مداراه الرجال من الفضل الاعمال
مدارا کردن با مردم از بهترین اعمال است
د ) اصل شدت عمل بر دونوع زیر تقسیم می شود :
1 ـ لزوم فرمانبرداری
الخلاف یهدم الرای یعنی اینکه مخالفت تصمیم گیری را نابود می کند
2 ـ شدت عمل در برابر افراد متمرد و نافرمان
شدت و سختگیری را با کمی نرمش در هم آمیز و آن جاکه مدارا کردن بهتر است مدارا کن اما آن جایی که جز با شدت عمل، کار از پیش نمی‌رود شدت را بکار ببندد.
7 ـ کنترل و پیگیری:
پس از برنامه‌ریزی و ابلاغ برنامه‌های عملیاتی جهت اجرا و ابلاغ دستورات لازم کنترل یکی از مهمترین وظايف مدیران است مطرح می‌شود.
کنترل عبارتست از توجه به نتایج کار و پیگیری برای مقایسه فعایتهای انجام یافته با برنامه‌های و اعمال اصلاحات مقتضی در مواردی که از انتظارات انحرافی صورت گرفته است.
یکی از مسائل اساسی و محوری در کنترل نظارت و ارزیابی و پیگیری در مورد ارزیابی‌های بعمل آمده و انجام دادن اصلاحات لازم.
کنترل بیشتر در روند اجرایی و پس از رویت نقطه ضعف و قوتهااست که بکار برده می‌شود.
کنترل بر سه نوع می‌باشد.
1 ـ کنترل یا نظارت آشکارا
مدیر مستقیماً وارد عمل می‌شود و بر امور نظارت می‌کند
2 ـ نظارت یا کنترل درونی
یا همان خود کنترلی است این حالتی است که در وجود فرد که او را به انجام وظايفش ترغیب می‌نماید بدون آنکه عامل خارجی او را تحت کنترل آورد.
3 ـ نظارت پنهان:
یعنی اینکه افرادی ناشناس عملکرد کارگزاران را تحت نظر قرار دهند و به مدیر گزارش نمایند در ارزیابی و کنترل لازم نیست که ما به بررسی جزء به جزء کار بپردازیم بلکه باید نقاط مهم و کلیدی را به درستی مشخص و معین گردد و مورد ارزیابی قرار گیرد.
9 ـ تصمیم گیری:
یکی از مهمترین مسائل در کلیه فعالیتها و مراحل تصمیم گیری است در مورد هر چیزی در زندگانی و سازمان خود تصیماتی در خصوص برنامه‌ریزی، انتخاب هدف و طراحی برنامه، قبول برنامه و ابلاغ آن جهت اجرا و ترسیم سازمانی مناسب سازماندهی، رهبری و کنترل اتخاذ می‌نمایم و یکی از مهمترین عوامل بشمار می‌رود حتی یکی از مهمترین عوامل شکست و موفقیت یک مدیر تصمیم‌گیری آن می‌باشد.
تصمیم‌گیری یعنی اینکه انتخاب یک راه حل مناسب و بهتر از بین راه‌حلهای مختلف
رای الرجال میزان عقله میزان عقل مرد، اندیشه اوست
مراحل تصمیم‌گیری:
الف) شامل تشخیص و تعیین مشکل و شناخت مساله‌ای که در راه تحقق اخداف مانع ایجاد کرده است در این مرحله سعی می‌شود مشکل اصلی و واقعی شناسایی شده و معلوم گردد که علل مشکل چیست این مرحله مهمترین مراحل تصمیم‌گیری است.
ب) یافتن راه حلهای ممکن برای رفع مشکل می‌باشد.
لکل ضیق مخرج برای هر تنگنایی راه خروجی است
ج) انتخاب معیار برای سنجش و ارزیابی راه حلهاست.
5) کلیه راه حلها با یکدیگر مقایسه و ارزیابی قرار می‌گیرد.
هـ) سنجش راه حلها نسبت به همه با توجه به معیار پیش بینی شده در مراحل سوم و برآورد نتیجه در مرحله چهارم
افکار مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید، راه صحیح آن به دست خواهد آمد.
و) انتخاب یک راه حل از میان راه حلهای مختلف
مسائلی که باید در تصمیم‌گیری لحاظ شود یا احتمال خطا در تصمیم‌گیری کاهش یابد.
1 ـ عاقبت اندیشی 2 ـ استفاده از تجارب 3 ـ مشورت 4 ـ رعایت خطوط کلی برنامه جامع و برنامه عملیاتی
موانع قاطعیت در تصمیم گیری
1 ـ تردید و دودلی 2 ـ ترس 3 ـ هوسهای مردم 4 ـ خویشان و نزدیکان 5 ـ استهزاء 6 ـ حرف مردم
لغزشهای تصمیم‌گیری
1 ـ پیروی از هواسهای نفسانی 2 ـ تصمیم‌گیری بدون تمرکز 3 ـ ناپختگی 4 ـ فریب
منابع:
1 ـ مدیریت اسلامی محمد حسن نبوی ناشر بوستان کتاب قم
2 ـ امام علی (ع) و مدیریت اسلامی محمد دشتی ناشر موسسه فرهنگی تحقیقاتی حضرت علی (ع)
3 ـ مدیریت رفتار سازمانی ترجمه دکتر قاسم کبیری ناشر دانشگاه آزاد اسلامی