amir26arak
05-02-2011, 08:32 PM
محمد زکریای رازی
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C
http://pnu-club.com/up/images/c7xxhbc4feskc7nde36.gif (http://pnu-club.com/up/)
متولد
شعبان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86) ۲۵۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B 1%DB%8C) – ۲۷ اوت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B7_%D8%A7%D9%88%D8%AA) ۸۶۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B8%DB%B6%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29)
ری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C)
مرگ
۳۰۴ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B0%DB%B4) ه.خ. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B 1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C) – ۵ شعبان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B5_%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86) ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B 1%DB%8C)
۱۵ اکتبر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B5_%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%A8%D8%B1) ۹۲۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B9%DB%B2%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29)
ری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C)
ملیت
ایرانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C)
رشته فعالیت
دانشمند (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF) و فیلسوف (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87)
محمّد زَکَریای رازی (۲۵۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B 1%DB%8C) – ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.)[۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-0) پزشک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9)، فیلسوف (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81) و شیمی‌دان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C) ایرانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C) که آثار ماندگاری در زمینهٔ پزشکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C) و شیمی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C) و فلسفه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87) نوشته است و به‌عنوان کاشف الکل (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%84) و جوهر گوگرد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%87%D8%B1_%DA%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1% D8%AF) (اسید سولفوریک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%81% D9%88%D8%B1%DB%8C%DA%A9)) مشهور است.
به گفته جرج سارتن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D8%AC_%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86) ، پدر تاریخ علم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B9%D9%84%D9%85) ، رازی «بزرگ‌ترین پزشک اسلام و قرون وسطی بود.» این دانشمند ایرانی از آن‌جا که کتاب‌های خود را به زبان عربی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C) می‌نوشت، نزد غربیان به جالینوس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B3) عرب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8)[۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-autogenerated1-1) نیز مشهور بوده‌است.
محتویات
۱ زندگی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.B2.D9.86. D8.AF.DA.AF.DB.8C)
۱.۱ در مورد تاریخ تولد و مرگ رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AF.D8.B1_ .D9.85.D9.88.D8.B1.D8.AF_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C. D8.AE_.D8.AA.D9.88.D9.84.D8.AF_.D9.88_.D9.85.D8.B1 .DA.AF_.D8.B1.D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۲ استادان و شاگردان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.A7.D8.B3. D8.AA.D8.A7.D8.AF.D8.A7.D9.86_.D9.88_.D8.B4.D8.A7. DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D9.86)
۳ اخلاق و صفات رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.A7.D8.AE. D9.84.D8.A7.D9.82_.D9.88_.D8.B5.D9.81.D8.A7.D8.AA_ .D8.B1.D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۴ پزشکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.BE.D8.B2. D8.B4.DA.A9.DB.8C)
۴.۱ آبله و سرخک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.A2.D8.A8. D9.84.D9.87_.D9.88_.D8.B3.D8.B1.D8.AE.DA.A9)
۴.۲ تشریح (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AA.D8.B4. D8.B1.DB.8C.D8.AD)
۴.۳ درمان بیماری‌های داخلی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AF.D8.B1. D9.85.D8.A7.D9.86_.D8.A8.DB.8C.D9.85.D8.A7.D8.B1.D B.8C.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.AF.D8.A7.D8.AE .D9.84.DB.8C)
۴.۴ جراحی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AC.D8.B1. D8.A7.D8.AD.DB.8C)
۴.۵ تغذیه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AA.D8.BA. D8.B0.DB.8C.D9.87)
۵ شیمی و داروسازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.B4.DB.8C. D9.85.DB.8C_.D9.88_.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D9.88.D8.B3. D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۶ فلسفه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.81.D9.84. D8.B3.D9.81.D9.87)
۷ آثار رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.A2.D8.AB. D8.A7.D8.B1_.D8.B1.D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۸ یادبود (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.DB.8C.D8.A7. D8.AF.D8.A8.D9.88.D8.AF)
۹ دربارهٔ رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AF.D8.B1. D8.A8.D8.A7.D8.B1.D9.87.D9.94_.D8.B1.D8.A7.D8.B2.D B.8C)
۱۰ گفتارهایی از رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.DA.AF.D9.81. D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C.DB.8C_.D8.A7.D 8.B2_.D8.B1.D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۱۱ مطالعه بیشتر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.85.D8.B7. D8.A7.D9.84.D8.B9.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B4.D8.AA.D 8.B1)
۱۱.۱ فارسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.81.D8.A7. D8.B1.D8.B3.DB.8C)
۱۱.۲ عربی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.B9.D8.B1. D8.A8.DB.8C)
۱۱.۳ زبان‌های اروپایی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.B2.D8.A8. D8.A7.D9.86.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.A7.D8.B 1.D9.88.D9.BE.D8.A7.DB.8C.DB.8C)
۱۲ پانویس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.BE.D8.A7. D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3)
۱۳ جستارهای وابسته (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AC.D8.B3. D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.88.D8.A7.D 8.A8.D8.B3.D8.AA.D9.87)
۱۴ منابع (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.85.D9.86. D8.A7.D8.A8.D8.B9)
۱۵ پیوند به بیرون (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.BE.DB.8C. D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1. D9.88.D9.86)
زندگی
نام وی محمد و نام پدرش زکریا و کنیه‌اش ابوبکر است. مورخان شرقی در کتاب‌هایشان او را محمد بن زکریای رازی خوانده‌اند، اما اروپائیان و مورخان غربی از او به نام‌های رازس Rhazes=razes و الرازی Al-Razi در کتاب‌های خود یاد کرده‌اند. به گفته ابوریحان بیرونی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86_% D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C) وی در شعبان سال ۲۵۱ هجری (۸۶۵ میلادی) در ری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C) زاده شد و دوران کودکی و نوجوانی و جوانی‌اش دراین شهر گذشت. چنین شهرت دارد که در جوانی عود (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A8%D8%B7) می‌نواخته و گاهی شعر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%B1) می‌سروده‌است. بعدها به زرگری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%B1% DB%8C) و سپس به کیمیاگری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DA%AF%D8%B1%DB%8C) روی آورد. وی در سنین بالا علم طب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C) را آموخت. بیرونی معتقد است او در ابتدا به کیمیا اشتغال داشته و پس از آن‌که در این راه چشمش در اثر کار زیاد با مواد تند و تیزبو آسیب دید، برای درمان چشم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%B4%D9%85) به پزشکی روی آورد.[۳] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-2) در کتاب‌های مورخان اسلامی آمده‌است که رازی طب را در بیمارستان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D 9%86) بغداد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF) آموخته‌است، در آن زمان بغداد مرکز بزرگ علمی دوران و جانشین دانشگاه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87) جندی شاپور (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%DA%AF% D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1) بوده‌است و رازی برای آموختن علم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85) به بغداد سفر کرد و مدتی نامعلوم در آن‌جا اقامت گزید و به تحصیل علم پرداخت و سپس ریاست بیمارستان «معتضدی» را برعهده گرفت. پس از مرگ معتضد خلیفه عباسی، به ری بازگشت و عهده‌دار ریاست بیمارستان ری شد و تا پایان عمر در این شهر به درمان بیماران مشغول بود. رازی در آخر عمرش نابینا شد، درباره علت نابینا شدن او روایت‌های مختلفی وجود دارد، بیرونی سبب کوری رازی را کار مداوم با مواد شیمیایی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF_%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C% D8%A7%DB%8C%DB%8C) چون بخار جیوه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%88%D9%87) می‌داند.
رازی در تاریخی بین ۵ شعبان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B5_%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86) ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B 1%DB%8C)*[۴] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-3) الی ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. در ری وفات یافته‌است. مکان اصلی آرامگاه رازی نامعلوم است.
در مورد تاریخ تولد و مرگ رازی
مهم‌ترین سند تاریخی دربارهٔ تولد و مرگ رازی کتاب «فهرست کتب رازی» نوشتهٔ ابوریحان بیرونی است. در این کتاب تولد رازی در غرهٔ شعبان ۲۵۱ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق و درگذشت او در پنجم شعبان ۳۱۳ ه.ق. ثبت شده‌است. ضمنا «در این رساله ابوریحان علاوه بر آن که صریحاً تاریخ تولد و وفات رازی را متذکر شده، مدت عمر او را به سال قمری شصت و دو سال و پنج روز و به شمسی شصت سال و دو ماه و یک روز به‌طور دقیق آورده‌است.»[۵] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-4) اما در منابع مختلف تاریخ‌های متفاوتی در مورد تولد و مرگ رازی آمده‌است.
تولد
حدود ۲۳۹ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B3%DB%B9_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.[۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-5)
۲۵۱ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.[۷] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-6)
۲۵۰ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B0_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.[۸] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-7)
۲۴۹ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B4%DB%B9_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.، فرهنگ تاریخ و جغرافیا تالیف بویه[۹] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-8) و در لاروس بزرگ[۱۰] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-9) تاریخ تولد رازی ۸۵۰ میلادی آورده شده‌است.[۱۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-10)
مرگ
در مورد تاریخ درگذشت رازی نیز اختلاف زیادی وجود دارد در فرهنگ معین (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%85%D8%B9%DB%8C% D9%86) پس از ذکر ۳۱۳ ه.ق نوشته شده‌است:«و به قولی ۳۲۳ ه.ق.»[۱۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-11) و در لغت‌نامهٔ دهخدا نیز پس از ذکر همان ۳۱۳ ه.ق در مورد درگذشت رازی آمده‌است:«زرکلی از ابن‌الندیم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%85) و مولف نکت الهمیان و وفیات مرگ او را در ۳۱۱ ه.ق. نوشته‌است.»[۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-autogenerated1-1)
«در این باب نیز بین مورخان اختلاف نظر است، مثلاً قفطی و ابن‌صاعد اندلسی و ابوالفرج ملطی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AC_% D9%85%D9%84%D8%B7%DB%8C) در مختصر الدول و جرجی زیدان در کتاب تاریخ آداب اللغه العربیه وفات رازی را سال ۳۲۰ هجری ذکر کرده‌اند. ابن ابی اصیبه از قول ابوالخیر حسن بن سوار بن بابا (که تقریباً هم‌زمان با رازی بوده‌است) وفات رازی را سال ۲۹۰ و اندی و یا ۳۰۰ و کسری و به اعتبار دیگر ۳۲۰ آورده‌است.»[۱۳] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-12)
استادان و شاگردان
درباره استادان و پیش‌کسوت‌های رازی میان کارشناسان و تاریخ‌نویسان اتفاق نظر وجود ندارد. گروهی او را شاگرد علی‌بن ربن طبری و ابوزید بلخی می‌دانند اما عده‌ای دیگر بنا بر شواهد و دلایلی این موضوع را رد می‌کنند. ناصرخسرو (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88) در زادالمسافرین صفحهٔ ۹۸ از شخصی به‌نام ایرانشهری (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8% B4%D9%87%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1) به‌عنوان «استاد و مقدم» محمد زکریا نام می‌برد اما هیچ نشانی از این شخص به‌دست نیامده‌است. از این نام‌ها به عنوان شاگردان رازی یاد شده‌است: یحیی بن عدی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%AF %DB%8C)، ابوالقاسم مقانعی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B3%D 9%85_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%86%D8%B9%DB%8C)، ابن قارن رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%86_%D8%B1 %D8%A7%D8%B2%DB%8C)، ابوغانم طبیب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%BA%D8%A7%D9%86%D9%85_%D8%B7% D8%A8%DB%8C%D8%A8)، یوسف بن یعقوب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D8%B9 %D9%82%D9%88%D8%A8_%28%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%29) ، محمد بن یونس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D9%88 %D9%86%D8%B3) و ابوالحسن طبری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86_% D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C).
اخلاق و صفات رازی
رازی مردی خوش‌خو و در تحصیل کوشا بود. وی به بیماران توجه خاصی داشت و تا زمان تشخیص بیماری دست از آن‌ها برنمی‌داشت و نسبت به فقرا و بینوایان بسیار رئوف بود. رازی برخلاف بسیاری از پزشکان که بیشتر مایل به درمان پادشاهان و امراء و بزرگان بودند، با مردم عادی بیشتر سروکار داشته‌است. ابن‌الندیم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%85) در کتاب «الفهرست (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%28%D8% A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D8 %A7%DB%8C%DB%8C%29)» خود می‌گوید: «تفقد و مهربانی به همه کس، به ویژه فقراء و بیماران داشته، از حالشان جویا، و به عیادتشان می‌رفت و مقرری‌های کلانی برای آن‌ها گذاشته بود.»[۱۴] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-13) رازی در کتابی به نام صفات بیمارستان این عقیده را ابراز می‌دارد که هر کس لایق طبابت نیست و طبیب باید دارای صفات و مشخصه‌های ویژه‌ای باشد.[۱۵] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-14) رازی درباره جاهل عالم‌نما افشاگری‌های متعددی صورت داده‌است و با افراد کم‌سواد که خود را طبیب می‌نامیدند و اطرافیان بیمار که در طبابت دخالت می‌کردند به شدت مخالفت می‌کرد و به همین سبب مخالفانی داشت.*[۱۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-15)
پزشکی
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Persian_Zakar ia_Razi.jpg)
رازی در حال درمان یک بیمار
رازی طبیبی حاذق و پزشکی عالی‌قدر بود و در زمان خود شهرت به‌سزایی داشت. رازی از زمرهٔ پزشکانی است که بعضی از عقاید وی در درمان طب امروزی نیز به‌کار می‌رود، مخصوصا در درمان بیماران با مایعات و غذا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9). پزشکان و محققین از کتاب‌ها و رسالات رازی در سده‌های متمادی بهره برده‌اند. ابن‌سینا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7) رازی را در طب بسیار عالی‌مقام می‌داند و می‌توان گفت برای تالیف قانون (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B7 %D8%A8) از حاوی رازی استفاده فراوان کرده‌است.
آبله و سرخک
رازی اولین کسی است که تشخیص تفکیکی بین آبله (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%A8%D9%84%D9%87) و سرخک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%AE%DA%A9) را بیان داشته‌است. وی در کتاب آبله و سرخک خود به علت بروز آبله پرداخته و سبب انتقال آن را عامل مخمر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AE%D9%85%D8%B1) از راه خون (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D9%86) دانسته‌است و ضمن معرفی آبله و سرخک به‌عنوان بیماری‌های حاد، نشانه‌هایی از بی‌خطر یا کشنده بودن آن‌ها را بیان می‌دارد و برای مراقبت از بیمار مبتلا به این بیماری‌ها روش‌هایی را توصیه می‌کند از جمله به عنوان اولین طبیب استفاده از پنبه را در طب آورده و به منظور زخم نشدن بدن بیماران آبله‌ای از آن بهره می‌برده و در مراقبت از چشم‌ها و پلک و گلو و بینی این بیماران توصیه فراوان کرده‌است. در کتاب آبله و سرخک رازی در مورد آبله و سرخک چه قبل از ظهور بیماری و چه بعد از آن و جلوگیری از عوارض بیماری به اندام‌های بدن تدابیری آورده شده‌است.
تشریح
در دوران رازی تشریح جسد انسان رواج نداشت و این کار را ناپسند و خلاف آموزه‌های دینی می‌دانستند و عموماً به تشریح میمون (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%85%D9%88%D9%86) می‌پرداختند. رازی در کتاب‌های خود از جمله کتاب الکناش المنصوری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84% D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1%DB%8C_%28%DA%A9%D8%A A%D8%A7%D8%A8%29) از تشریح استخوان‌های و عضلات، مغز (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%BA%D8%B2)، چشم، گوش، ریه، قلب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%84%D8%A8)، معده و کیسه صفرا و… سخن گفته‌است و طرز قرار گرفتن ستون فقرات (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86_%D9%85%D9%87%D8%B1%D9%87% E2%80%8C%D9%87%D8%A7) و سوراخ‌ها و زائده‌های آن و نخاع شوکی را به خوبی شرح داده‌است. رازی نخستین پزشکی است که برخی از شعبه‌های اعصاب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%B5%D8%A7%D8%A8) را در سر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1) و گردن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D9%86) شناخته و پیرامون آن‌ها توضیحاتی داده‌است.
درمان بیماری‌های داخلی
رازی اسراف در دارو را بسیار مضر می‌داند، وی معتقد بوده‌است تا ممکن است مداوا با غذا و در غیر این‌صورت با داروی منفرد و ساده وگرنه با داروی مرکب به عمل آید. رازی می‌گوید: «هرگاه طبیب موفق شود بیماری‌ها را با غذا درمان کند، به سعادت رسیده‌است.»[۱۷] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-16)
وی بسیاری از داروها را روی حیوانات امتحان کرده و اثرات آن‌ها را ثبت و تشریح کرده‌است و سپس برای بیماران تجویز می‌کرده‌است.
جراحی
گرچه رازی به عنوان پزشک مشهور است اما بعضی از مورخان او را به نام «جراح» می‌شناسند. از مطالعهٔ آثار وی چنین برمی‌آید که در جراحی صاحب‌نظر بوده‌است. وی درباره «سنگ کلیه‌ها و مثانه» کتابی نگاشته و درآن تاکید کرده‌است در صورتی که درمان سنگ مثانه با راه‌های طبی مقدور نباشد، باید به عمل جراحی پرداخت و در این کتاب از اسبابی که با آن عمل سنگ مثانه را انجام می‌داده، نام می‌برد. رازی اولین طبیبی است که در عالم طب از سل (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%84) مفصلی انگشتان صحبت کرده‌است. در شکسته‌بندی و دررفتگی‌ها قدم‌هایی برداشته و آثاری از خود به جا گذاشته‌است.
تغذیه
رازی از اولین افرادی است که بر نقش خوراک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9) در تندرستی و درمان پافشاری بسیار دارد. رازی کتابی درباره خوراک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9) دارد به نام «منافع‌الاغذیه و مضارها» که یک دوره کامل بهداشت خوراک است و در آن از خواص گندم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%85) و سایر حبوبات و خواص و ضررهای انواع آب‌ها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%A8) و شراب‌ها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D8%A8) و مشروبات غیرالکلی و گوشت‌های تازه و خشک و ماهی‌ها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C) و… سخن گفته‌است و فصلی در باب علل و جهات اشتها و هضم غذا و ورزش (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4) و غذاهای گوارا و پرهیزهای غذایی و مسمومیت‌ها دارد.
شیمی و داروسازی
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Colof%C3%B3n-Libro_de_Medicina_de_Razi.jpg)
رازی تحصیل شیمی را پیش از پزشکی شروع کرده‌است و در آن آثاری چشم‌گیر از خود برجا گذاشته‌است. عمدهٔ تأثیر رازی در شیمی طبقه‌بندی او از مواد است. او نخستین کسی بود که اجسام را به سه گروه جمادی، نباتی و حیوانی تقسیم کرد. وی پایه‌گذار شیمی نوین (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C_%D9%86%D9 %88%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1) است؛ با وجود آن‌که کیمیاگری را باور دارد. «هر چند که بعضی از کیمیاگران معاصر در ایران نوعی از تبدل ناقص فلزات (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B2) را به طلا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D9%84%D8%A7) «تبدل رازی» می‌نامند. ولی چون رازی از دیدگاه مراحل بعدی علم در نظر گرفته شود، باید او را یکی از بنیان‌گذاران علم شیمی بدانیم.»[۱۸] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-17) در کتاب «سرّ الاسرار» او می‌خوانیم که مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز (به گفته او جسد و روح (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD)) تقسیم می‌کند و اگر در این زمینه اشتباهاتی می‌کند، چندان گریزی از آن ندارد. برای نمونه جیوه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%88%D9%87) را شبه‌فلز (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%81%D9%84%D8%B2) می‌خواند در صورتی که فلز بودن جیوه اکنون آشکار است.
کشف‌های بسیار به رازی نسبت داده می‌شود از جمله:
رازی کاشف الکل است.
از تأثیر محیط قلیایی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C) بر کانه پیلیت، اسید سولفوریک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%81% D9%88%D8%B1%DB%8C%DA%A9) فراهم کرد و با داشتن اسید سولفوریک بدست آوردن دیگر اسیدها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF) آسان بود
از تأثیر آب‌آهک بر نوشادور (کلرید آمونیوم)، اسید کلریدریک بدست آورد.
با اثر دادن سرکه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%87) با مس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B3)، استات مس یا زنگار تهیه کرد که با آن‌ها را زخم را شستشو می‌دادند
از سوزاندن زرنیخ، اکسید آرسنیک یا مرگ موش فراهم کرد
برای نخستین بار از نارنج اسید سیتریک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%DA%A9_%D8%A7%D8%B3% DB%8C%D8%AF) تهیه کرد.
او نخستین پزشکی است که داروهای سمی آلکالوئیدی ساخت و از آن‌ها برای درمان بیمارانش بهره گرفت.
فلسفه
رازی از تفکرات فلسفی رایج عصر خود که فلسفه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87) ارسطویی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88)- افلاطونی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86) بود، پیروی نمی‌کرد و عقاید خاص خود را داشت که در نتیجه مورد بدگویی اهل فلسفه هم‌عصر و پس از خود قرار گرفت. هم‌چنین عقایدی که درباره ادیان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86) ابراز داشت سبب شد موجب تکفیر اهل مذهب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86) واقع شود و از این‌رو بیشتر آثار وی در این زمینه از بین رفته‌است. رازی را می‌توان برجسته‌ترین چهره خردگرایی و تجربه‌گرایی در فرهنگ ایرانی و اسلامی نامید. وی در فلسفه به سقراط (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7) و افلاطون متمایل بود و تأثیراتی از افکار هندی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%DB%8C) و مانوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C) در فلسفه وی به چشم می‌خورد. با این وجود هرگز تسلیم افکار مشاهیر نمی‌شد بلکه اطلاعاتی را که از پیشینیان بدست آورده بود مورد مشاهده و تجربه قرار می‌داد و سپس نظر و قضاوت خود را بیان می‌دارد و این را حق خود می‌داند که نظرات دیگران را تغییر دهد و یا تکمیل کند. از آراء رازی اطلاع دقیقی در دست نیست جز در مواردی که در نوشته‌های مخالفان آمده‌است. در نظر رازی جهان جایگاه شر و رنج است اما تنها راه نجات، عقل و فلسفه‌است و روان‌ها از تیرگی این عالم پاک نمی‌شود و نفس‌ها از این رنج رها نمی‌شوند مگر از طریق فلسفه... در فلسفه اخلاق رازی مساله لذت و رنج اهمیت زیادی دارد. از دید وی لذت امری وجودی نیست، یعنی راحتی از رنج است و رنج یعنی خروج از حالت طبیعی به‌وسیله امری اثرگذار و اگر امری ضد آن تأثیر کند و سبب خلاص شدن از رنج و بازگشت به حالت طبیعی شود، ایجاد لذت می‌کند. رازی فلسفه را چنین تعریف می‌کند که چون «فلسفه تشبه به خداوند عزوجل است به قدر طاقت انسانی» و چون آفریدگار بزرگ در نهایت علم و عدل و رحمت است پس نزدیکترین کسان به خالق، داناترین و عادل‌ترین و رحیم‌ترین ایشان است.
نبوت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AA) و وحی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%AD%DB%8C) را نفی می‌کرد و ضرورت آن را نمی‌پذیرفت و در دو کتاب «فی‌النبوات» و «فی حیل المتنبین» به نفی نبوت پرداخته‌است.[۱۹] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-18) «از تعلیمات او این بود که همه آدمیان سهمی از خرد دارند که بتوانند نظرهای صحیح درباره مطالب عملی و نظری به‌دست آورند، آدمیان برای هدایت شدن به رهبران دینی نیاز ندارند، در حقیقت دین زیان‌آورد است و مسبب کینه و جنگ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF). نسبت به همه مقامات همه سرزمین‌ها شک داشت.»[۲۰] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-19) این تفکرات رازی موجب خشم علمای اسلامی بر علیه او شد و او را ملحد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8 C) خواندند و آثار او را رد کردند.
ویژگی رازی در این بود که بنای فلسفه اش را نه بر مبنای دو فرهنگ مسلط یونانی و اسلامی، که بر مبنای فلسفه ایرانی و بابلی و هندی پایه گذاری کرده بود. مهم‌ترین سؤال فلسفی او این بود: «اگر خداوند خالق جهان است، چرا پیش از خلق جهان جهان را خلق نکرد؟»[۲۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-20)
در ماوراءالطبیعه رازی پنج اصل وجود دارند که قدیم هستند و همین موجب شد که مسلمانان او را «دهری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%87%D8%B1%DB%8C)» بدانند: خالق، نفس کلی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%86%D9%81%D8%B3_%DA%A9%D9%84%DB %8C&action=edit&redlink=1)، هیولی اولی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%DB%8C%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8 %A7%D9%88%D9%84%DB%8C&action=edit&redlink=1) (ماده اولیه)، مکان مطلق، و زمان مطلق یا دهر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%87%D8%B1).[۲۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-21)
آثار رازی [ویرایش (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA %A9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB% 8C&action=edit§ion=13)]
در مورد آثار رازی در لغت‌نامهٔ دهخدا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%BA%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%8 7_%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7) آمده‌است: «ابن‌الندیم در کتاب «الفهرست» خود تعداد آثار رازی را یک‌صد و شصت و هفت و ابوریحان بیرونی در کتاب «فهرست کتب رازی» یک‌صد و هشتاد و چهار دانسته‌اند. «کتاب‌های رازی برحسب فهرست بیرونی بدین ترتیب تقسیم موضوعی می‌شود: ۵۶ کتاب در طب، ۳۳ کتاب در طبیعیات، ۷ کتاب در منطق، ۱۰ کتاب در ریاضیات و نجوم، ۷ کتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار کتب فلسفی یا طبی دیگران، ۱۷ کتاب در علوم فلسفی و تخمینی، ۶ کتاب در در مافوق الطبیعه، ۱۴ کتاب در الهیات، ۲۲ کتاب در کیمیا، ۲ کتاب در کفریات، ۱۰ کتاب در فنون مختلف که جمعا بالغ بر یک‌صد و هشتاد و چهار مجلد می‌شود و ابن اصیبعه در عیون الانباء فی طبقات الاطباء دویست و سی و هشت کتاب از برای رازی برمی‌شمارد.[۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-autogenerated1-1) محمود نجم‌آبادی استاد دانشگاه تهران کتابی به عنوان: مولفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای رازی نوشته است. که در سال ۱۳۳۹ به‌وسیله انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است در این کتاب فهرست‌های ارائه شده توسط ابن الندیم و ابوریحان بیرونی و قفطی و ابن اصیبعه با یک‌دیگر تطبیق داده شده‌است و در مجموع دویست و هفتاد و یک کتاب و رساله و مقاله فهرست شده‌است.
الحاوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%A7%D9%88%DB%8C_%28%DA%A9%D8% AA%D8%A7%D8%A8%29) • الکناش المنصوری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84% D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1%DB%8C_%28%DA%A9%D8%A A%D8%A7%D8%A8%29) • المرشد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1% D8%B4%D8%AF) • من لایحضره الطبیب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86_%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AD%D8%B6%D8%B1% D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%A8) • کتاب الجدری و الحصبه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D8%B1%DB%8C_%D9%88_%D8%A7 %D9%84%D8%AD%D8%B5%D8%A8%D9%87_%28%DA%A9%D8%AA%D8% A7%D8%A8%29) • دفع مضار الاغذیه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%81%D8%B9_%D9%85%D8%B6%D8%A7%D8%B1_%D8%A7 %D9%84%D8%A7%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87_%28%DA%A9%D8% AA%D8%A7%D8%A8%29) • الابدال (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84_%28%DA% A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%29) و سایر
فهرست آثار محمد زکریای رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7% D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1% DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C)
یادبود
به پاس زحمات فراوان رازی در داروسازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C) روز پنجم شهریورماه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B5_%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1) (۲۷ اوت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B7_%D8%A7%D9%88%D8%AA))، روز بزرگداشت زکریای رازی شیمی‌دان بزرگ ایرانی و روز داروسازی نام‌گذاری شده است.
دربارهٔ رازی
زکریای رازی (نمایش‌نامه)، عبدالحی شماسی، نشر قطره، ۱۳۸۵، شابک: 0-627-341-964-978:ISBN.
گفتارهایی از رازی
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط بهمحمد زکریای رازی (http://fa.wikiquote.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C)درویکی گفتاورد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D9%81%D8%A A%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF) موجود است.
«اگر همه می‌توانستند از استعدادهای خود درست بهره بگیرند، دنیا همان بهشت موعود می‌شد که همه می‌خواهند.»
«تجربه بهتر از علم طب است.»
«ادیان و مذاهب (http://pnu-club.com/wiki/%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8) علت اساسی جنگ‌ها (http://pnu-club.com/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF) و مخالفت با اندیشه‌های فلسفی و تحقیقات علمی (http://pnu-club.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4) هستند. کتاب‌هایی (http://pnu-club.com/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) که به نام مقدس آسمانی معروف‌اند، کتب خالی از ارزش و اعتباراند و آثار کسانی از قدما مانند افلاطون (http://pnu-club.com/wiki/%D8%A7%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86) و ارسطو (http://pnu-club.com/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88) و سقراط (http://pnu-club.com/wiki/%D8%B3%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7) خدمت مهم‌تر و مفید‌تری به بشر کرده است.»
تاریخ اجتماعی ایران، تالیف مرتضی راوندی، جلد دهم، ص ۱۳۶
« پزشک در درمان خویش، خود را به خدای بزرگ می سپارد و از او شفا و بهبود؛ چشم دارد. او روی توان و کارش حساب نمی کند بلکه در همگی کارهایش به خدا اعتماد می ورزد. اگر پزشک وارونه ی این انجام دهد و به خود و توانش در این پیشه و کاردانی اش بنگرد؛ خداوند بهبود و شفا را از او بازخواهد داشت.»
رساله لابی بکر محمد بن زکریا الرازی الی بعض تلامیذته
مطالعه بیشتر
مطالب این بخش براساس منابع و ماخذ کتاب‌های «محمد زکریای رازی»[۲۳] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-22) و «حکیم رازی»[۲۴] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-23) تنظیم شده‌است.
فارسی الفهرست، ابن‌الندیم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%85)، تهران، ۱۳۵۰.
ایران بعد از اسلام، عباس خلیلی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84% DB%8C)، جلد۱و۲، تهران، ۱۳۳۵.
تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، تا اواسط قرن پنجم هجری، دکتر ذبیح‌الله صفا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B0%D8%A8%DB%8C%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%8 4%D9%87_%D8%B5%D9%81%D8%A7)، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۶.
فرهنگ نفیسی، دکتر ناظم‌الاطباء، پنج جلد، تهران، ۱۳۴۳.
فیلسوف ری، دکتر مهدی محقق (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82) ، تهران، ۱۳۵۰.
یک نابغه بزرگ ایرانی (رازی طبیب ایرانی)، دکتر محمود نجم آبادی، ۱۳۴۱.
اساطیر ایرانی، مهرداد بهار، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۵۲.
ری باستان، حسین کریمان، دو جلد، انجمن آثار ملی،.۱۳۴۶
مولفات و مصنفات رازی، محمود نجم آبادی، دانشگاه تهران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA% D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86)، ۱۳۳۹.
ترجمه تاریخ علم، جرج سارتن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D8%AC_%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86) ، احمد آرام، تهران، ۱۳۳۶.
ترجمه میراث ایران، به قلم سیزده تن از خاورشناسان، تهران، ۱۳۶۳.
میراث باستانی ایران، ریچارد فرای (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%81%D8%B1% D8%A7%DB%8C)، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران، ۱۳۴۴.
الانیه عن حقایق الادویه، موفق‌الدین ابومنصور علی‌الهروی، ترجمه توسط عبدالخالق آخوندوف بادکوبه‌ای – انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
تاریخ ادبیات ایران، انگلیسی، پرفسور ادوارد براون، ترجمه رشید یاسمی، تهران ۱۳۱۶
حکیم رازی، پرویز اذکایی، تهران، ۱۳۸۲.
عربی
فهرست کتب محمد بن زکریای رازی، ابوریحان بیرونی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86_% D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C)، به کوشش پاول کراس، پاریس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3)، ۱۹۳۶ میلادی.
تاریخ آداب اللغة العربیة، جرجی زیدان (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D8%B1%D8%AC%DB%8C_%D8%B2%DB %8C%D8%AF%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1)، پنج جلد، مصر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1) ۱۹۱۲ میلادی.
تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، ۱۳۳۶.
تاریخ البیمارستانات فی الإسلام، دکتر احمد عیسی بیک، دمشق (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82)، ۱۳۳۷.
زبان‌های اروپایی
پزشکان بزرگ، انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C)، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): The great Doctors )، هنری ا. سیجریست (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Henry E. Sigerist )، نیویورک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%DB%8C%D9%88%DB%8C%D9%88%D8%B1%DA%A9)،۱۹ ۸ میلادی
تاریخ طب، انگلیسی، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): History ofMedicine )، دکتر راف. ه. میجر (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Ralph H. Major )، ۱۹۵۴ میلادی.
تاریخ طب در ایران، انگلیسی، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): A Medicine History ofPersia)، دکتر سیریل الگود (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Dr. C. Elgood)، کمبریج (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC) (انگلستان)، ۱۹۵۱ میلادی.
زندگی و کارهای رازی، انگلیسی، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Life and work ofRhazes)، س. ا. رنکینکس انگلیسی، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): S.A. Rankings))، لندن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%86)، ۱۹۱۳ میلادی.
تاریخ طب و داروسازی و دندانپزشکی و دامپزشکی، فرانسوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86% D8%B3%D9%88%DB%8C)، (به فرانسوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86% D8%B3%D9%88%DB%8C): Histoire générale de lamédicine et de la pharmacie et de I'art dentaire et de I'artvétérinaire) )، با شرکت عده‌ای از دانشمندان تاریخ طب به سرپرستی پرفسور لینیل لاواستین (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Prof. LaignelLavastine)، سه جلد، پاریس، ۱۹۳۶ میلادی.
اطباء مشهور، فرانسوی، رنه دومینان (به فرانسوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86% D8%B3%D9%88%DB%8C): Réné Dumenil )، ژنو (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%86%D9%88)، ۱۹۷۴ میلادی.
تاریخ ادبیات عرب، آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C)، (به آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7% D9%86%DB%8C): Geschichte der ArabichenLitteratur)، کارل برکلمان (به آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7% D9%86%DB%8C): Karl Brockelman)، لیدن (هلند (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%84%D9%86%D8%AF))، ۱۹۳۷ میلادی.
تاریخ اطباء و علماء علوم طبیعی، آلمانی، (به آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7% D9%86%DB%8C): Geschichtte der ArabichenAerzte und Naturforscher)، فردینالدو وستنفلد، گوتینگن (آلمان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86))، ۱۸۹۰ میلادی.
پانویس
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-0) ۲۵۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق برابر با ۲۴۴ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B4%DB%B4) خورشیدی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B 1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C) و ۸۶۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B8%DB%B6%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29) - ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. برابر با ۳۰۴ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B0%DB%B4) خورشیدی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B 1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C)، ۹۲۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B9%DB%B2%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29)
↑ ۲٫۰ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-autogenerated1_1-0) ۲٫۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-autogenerated1_1-1) ۲٫۲ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-autogenerated1_1-2) علی‌اکبر دهخدا، ۵۷۷
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-2) محمود نجم‌آبادی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D9%86%D8%AC%D9%85% E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C)، ص ۶.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-3) *برابر با ۱۵ اکتبر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B5_%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%A8%D8%B1) ۹۲۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B9%DB%B2%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29)
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-4) محمود نجم‌آبادی، ص ۲.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-5) احمد بیرشک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D8%B4% DA%A9)، ۴۶۳
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-6) علی‌اکبر دهخدا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B 1_%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7)، ۵۷۷
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-7) ایزاک آسیموف (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%DB%8C%D8%B2%D8%A7%DA%A9_%D8%A2%D8%B3%DB%8C% D9%85%D9%88%D9%81)، صفحهٔ ۱۲۷
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-8) M. N. Bouillet, paris ۱۸۹۵
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-9) Grand Larousse, Paris, ۱۹۲۲.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-10) محمود نجم‌آبادی، ۲
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-11) محمد معین (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D9%86) ، ۵۷۰
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-12) محمود نجم‌آبادی، ۲۷
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-13) ابن الندیم،۵۳۱
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-14) محمود نجم‌آبادی، ص ۳۵.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-15) *نقل قول: «فی العلة التی لها ینجح جهال الاطباء والعوام والنساء اکثر من العلماء
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-16) محمود نجم‌آبادی، ۱۶۲
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-17) احمد آرام (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85) ، ص ۲۰۸.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-18) وب‌گاه فلاسفه، کیاوش ماسالی
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-19) احمد بیرشک، ۴۶۳
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-20) محمدرضا فشاهی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%81% D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C)، ارسطوی بغداد، از عقل یونانی به وحی قرآنی، انتشارات کاروان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_% DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86)، ۱۳۸۰، ص ۴۱.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-21) محمدرضا فشاهی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%81% D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C)، ارسطوی بغداد، از عقل یونانی به وحی قرآنی، انتشارات کاروان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_% DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86)، ۱۳۸۰، ص ۴۱
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-22) محمود نجم آبادی، ۲۶۰- ۲۴۵
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-23) پرویز اذکائی، ۸۵۴- ۸۳۳
جستارهای وابسته
فهرست آثار محمد زکریای رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7% D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1% DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C)
فهرست شاگردان محمد زکریای رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%DA%AF% D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_% D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D 8%B2%DB%8C)
منابع
آسیموف، آیزاک. دایرةالمعارف دانشمندان علم و صنعت، جلد اول. ترجمهٔ محمود مصاحب. چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۲۶۶، ۱۲۷.
ابن الندیم، محمدبن اسحاق. الفهرست. ترجمهٔ محمدرضا تجدد. تهران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86): اساطیر، ۱۳۸۱، ISBN 964-331-118-X (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8% D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964331118X).
دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه دهخدا، جلد۴۳ شماره مسلسل ۱۹۵. زیر نظر دکتر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغت‌نامه، ۱۳۳۴، ۵۷۷.
«رازی، ابوبکر محمدبن زکریا». خلاصهٔ زندگی‌نامهٔ علمی دانشمندان. ترجمهٔ محبوبین، صادق. زیر نظر احمد بیرشک. ویراستار فریبرز مجیدی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، ۱۳۷۴ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B4)، ISBN 964-5515-01-7 (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8% D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9645515017)، ۴۶۳.
«علوم کاربردی، کیمیا و دیگر علوم خفّیه». علم در اسلام. احمد آرام. تهران: سروش، ۱۳۶۶، ۲۷۲.
معین، محمد. فرهنگ‌نامه فارسی جلد پنجم. چاپ نهم، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۵، ۳-۰۱۶۴-۰۰-۹۶۴، ۵۷۰.
نجم‌آبادی، محمود. محمد زکریای رازی. تهران: انتشارات دانشگاه رازی، ۲۵۳۵شاهنشاهی.
وب‌گاه پارس (http://pars.mirdamady.com/category/famous) بازبینی‌شده در تاریخ ۲۰ فروردین‌ماه
وب‌گاه فلاسفه (http://philosophers.atspace.com/razi.htm)، کیاوش ماسالی، بازبینی شده در تاریخ ۱ اسفند ۱۳۸۵
پیوند به بیرون
محمد زکریای رازی و نظریه اتمی (http://golfe-persique.blogspot.com/2008/03/blog-post_12.html)
رازی در جزیره دانش (http://www.jazirehdanesh.com/find.php?item=19.534.634.fa)
وب‌گاه صدا و سیما (http://www.irib.ir/Occasions/ZAKARIA/Zakaria.htm) بازبینی‌شده در تاریخ ۲۰ فروردین‌ماه ۱۳۸۶
وب‌گاه پیام صدا و سیما (http://teletext.irib.ir/UserPages/tabid/55/ContentId/2026/Default.aspx) بازبینی‌شده در تاریخ ۲۰ فروردین‌ماه ۱۳۸۶
وب‌گاه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (http://athens.icro.ir/?m=46333&c=37650&t=3) بازبینی‌شده در تاریخ ۲۱ فروردین‌ماه ۱۳۸۶
رابطه پزشک و بیمار از دیدگاه رازی (http://www.aftab.ir/articles/health_therapy/medical_science/c13c1149927514_deontology_p2.php). وب‌گاه آفتاب (http://www.aftab.ir/). بازدید در تاریخ ۶ آذر ۱۳۸۶.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C
http://pnu-club.com/up/images/c7xxhbc4feskc7nde36.gif (http://pnu-club.com/up/)
متولد
شعبان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86) ۲۵۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B 1%DB%8C) – ۲۷ اوت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B7_%D8%A7%D9%88%D8%AA) ۸۶۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B8%DB%B6%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29)
ری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C)
مرگ
۳۰۴ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B0%DB%B4) ه.خ. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B 1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C) – ۵ شعبان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B5_%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86) ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B 1%DB%8C)
۱۵ اکتبر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B5_%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%A8%D8%B1) ۹۲۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B9%DB%B2%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29)
ری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C)
ملیت
ایرانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C)
رشته فعالیت
دانشمند (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF) و فیلسوف (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87)
محمّد زَکَریای رازی (۲۵۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B 1%DB%8C) – ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.)[۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-0) پزشک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9)، فیلسوف (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81) و شیمی‌دان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C) ایرانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C) که آثار ماندگاری در زمینهٔ پزشکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C) و شیمی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C) و فلسفه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87) نوشته است و به‌عنوان کاشف الکل (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%84) و جوهر گوگرد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%87%D8%B1_%DA%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1% D8%AF) (اسید سولفوریک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%81% D9%88%D8%B1%DB%8C%DA%A9)) مشهور است.
به گفته جرج سارتن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D8%AC_%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86) ، پدر تاریخ علم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B9%D9%84%D9%85) ، رازی «بزرگ‌ترین پزشک اسلام و قرون وسطی بود.» این دانشمند ایرانی از آن‌جا که کتاب‌های خود را به زبان عربی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C) می‌نوشت، نزد غربیان به جالینوس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B3) عرب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8)[۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-autogenerated1-1) نیز مشهور بوده‌است.
محتویات
۱ زندگی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.B2.D9.86. D8.AF.DA.AF.DB.8C)
۱.۱ در مورد تاریخ تولد و مرگ رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AF.D8.B1_ .D9.85.D9.88.D8.B1.D8.AF_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C. D8.AE_.D8.AA.D9.88.D9.84.D8.AF_.D9.88_.D9.85.D8.B1 .DA.AF_.D8.B1.D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۲ استادان و شاگردان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.A7.D8.B3. D8.AA.D8.A7.D8.AF.D8.A7.D9.86_.D9.88_.D8.B4.D8.A7. DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D9.86)
۳ اخلاق و صفات رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.A7.D8.AE. D9.84.D8.A7.D9.82_.D9.88_.D8.B5.D9.81.D8.A7.D8.AA_ .D8.B1.D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۴ پزشکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.BE.D8.B2. D8.B4.DA.A9.DB.8C)
۴.۱ آبله و سرخک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.A2.D8.A8. D9.84.D9.87_.D9.88_.D8.B3.D8.B1.D8.AE.DA.A9)
۴.۲ تشریح (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AA.D8.B4. D8.B1.DB.8C.D8.AD)
۴.۳ درمان بیماری‌های داخلی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AF.D8.B1. D9.85.D8.A7.D9.86_.D8.A8.DB.8C.D9.85.D8.A7.D8.B1.D B.8C.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.AF.D8.A7.D8.AE .D9.84.DB.8C)
۴.۴ جراحی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AC.D8.B1. D8.A7.D8.AD.DB.8C)
۴.۵ تغذیه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AA.D8.BA. D8.B0.DB.8C.D9.87)
۵ شیمی و داروسازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.B4.DB.8C. D9.85.DB.8C_.D9.88_.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D9.88.D8.B3. D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۶ فلسفه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.81.D9.84. D8.B3.D9.81.D9.87)
۷ آثار رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.A2.D8.AB. D8.A7.D8.B1_.D8.B1.D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۸ یادبود (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.DB.8C.D8.A7. D8.AF.D8.A8.D9.88.D8.AF)
۹ دربارهٔ رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AF.D8.B1. D8.A8.D8.A7.D8.B1.D9.87.D9.94_.D8.B1.D8.A7.D8.B2.D B.8C)
۱۰ گفتارهایی از رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.DA.AF.D9.81. D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C.DB.8C_.D8.A7.D 8.B2_.D8.B1.D8.A7.D8.B2.DB.8C)
۱۱ مطالعه بیشتر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.85.D8.B7. D8.A7.D9.84.D8.B9.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B4.D8.AA.D 8.B1)
۱۱.۱ فارسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.81.D8.A7. D8.B1.D8.B3.DB.8C)
۱۱.۲ عربی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.B9.D8.B1. D8.A8.DB.8C)
۱۱.۳ زبان‌های اروپایی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.B2.D8.A8. D8.A7.D9.86.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.A7.D8.B 1.D9.88.D9.BE.D8.A7.DB.8C.DB.8C)
۱۲ پانویس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.BE.D8.A7. D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3)
۱۳ جستارهای وابسته (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D8.AC.D8.B3. D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.88.D8.A7.D 8.A8.D8.B3.D8.AA.D9.87)
۱۴ منابع (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.85.D9.86. D8.A7.D8.A8.D8.B9)
۱۵ پیوند به بیرون (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#.D9.BE.DB.8C. D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1. D9.88.D9.86)
زندگی
نام وی محمد و نام پدرش زکریا و کنیه‌اش ابوبکر است. مورخان شرقی در کتاب‌هایشان او را محمد بن زکریای رازی خوانده‌اند، اما اروپائیان و مورخان غربی از او به نام‌های رازس Rhazes=razes و الرازی Al-Razi در کتاب‌های خود یاد کرده‌اند. به گفته ابوریحان بیرونی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86_% D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C) وی در شعبان سال ۲۵۱ هجری (۸۶۵ میلادی) در ری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C) زاده شد و دوران کودکی و نوجوانی و جوانی‌اش دراین شهر گذشت. چنین شهرت دارد که در جوانی عود (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A8%D8%B7) می‌نواخته و گاهی شعر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%B1) می‌سروده‌است. بعدها به زرگری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%B1% DB%8C) و سپس به کیمیاگری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DA%AF%D8%B1%DB%8C) روی آورد. وی در سنین بالا علم طب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C) را آموخت. بیرونی معتقد است او در ابتدا به کیمیا اشتغال داشته و پس از آن‌که در این راه چشمش در اثر کار زیاد با مواد تند و تیزبو آسیب دید، برای درمان چشم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%B4%D9%85) به پزشکی روی آورد.[۳] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-2) در کتاب‌های مورخان اسلامی آمده‌است که رازی طب را در بیمارستان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D 9%86) بغداد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF) آموخته‌است، در آن زمان بغداد مرکز بزرگ علمی دوران و جانشین دانشگاه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87) جندی شاپور (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%DA%AF% D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1) بوده‌است و رازی برای آموختن علم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85) به بغداد سفر کرد و مدتی نامعلوم در آن‌جا اقامت گزید و به تحصیل علم پرداخت و سپس ریاست بیمارستان «معتضدی» را برعهده گرفت. پس از مرگ معتضد خلیفه عباسی، به ری بازگشت و عهده‌دار ریاست بیمارستان ری شد و تا پایان عمر در این شهر به درمان بیماران مشغول بود. رازی در آخر عمرش نابینا شد، درباره علت نابینا شدن او روایت‌های مختلفی وجود دارد، بیرونی سبب کوری رازی را کار مداوم با مواد شیمیایی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF_%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C% D8%A7%DB%8C%DB%8C) چون بخار جیوه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%88%D9%87) می‌داند.
رازی در تاریخی بین ۵ شعبان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B5_%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86) ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B 1%DB%8C)*[۴] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-3) الی ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. در ری وفات یافته‌است. مکان اصلی آرامگاه رازی نامعلوم است.
در مورد تاریخ تولد و مرگ رازی
مهم‌ترین سند تاریخی دربارهٔ تولد و مرگ رازی کتاب «فهرست کتب رازی» نوشتهٔ ابوریحان بیرونی است. در این کتاب تولد رازی در غرهٔ شعبان ۲۵۱ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق و درگذشت او در پنجم شعبان ۳۱۳ ه.ق. ثبت شده‌است. ضمنا «در این رساله ابوریحان علاوه بر آن که صریحاً تاریخ تولد و وفات رازی را متذکر شده، مدت عمر او را به سال قمری شصت و دو سال و پنج روز و به شمسی شصت سال و دو ماه و یک روز به‌طور دقیق آورده‌است.»[۵] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-4) اما در منابع مختلف تاریخ‌های متفاوتی در مورد تولد و مرگ رازی آمده‌است.
تولد
حدود ۲۳۹ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B3%DB%B9_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.[۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-5)
۲۵۱ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.[۷] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-6)
۲۵۰ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B0_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.[۸] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-7)
۲۴۹ (قمری) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B4%DB%B9_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق.، فرهنگ تاریخ و جغرافیا تالیف بویه[۹] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-8) و در لاروس بزرگ[۱۰] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-9) تاریخ تولد رازی ۸۵۰ میلادی آورده شده‌است.[۱۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-10)
مرگ
در مورد تاریخ درگذشت رازی نیز اختلاف زیادی وجود دارد در فرهنگ معین (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%85%D8%B9%DB%8C% D9%86) پس از ذکر ۳۱۳ ه.ق نوشته شده‌است:«و به قولی ۳۲۳ ه.ق.»[۱۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-11) و در لغت‌نامهٔ دهخدا نیز پس از ذکر همان ۳۱۳ ه.ق در مورد درگذشت رازی آمده‌است:«زرکلی از ابن‌الندیم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%85) و مولف نکت الهمیان و وفیات مرگ او را در ۳۱۱ ه.ق. نوشته‌است.»[۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-autogenerated1-1)
«در این باب نیز بین مورخان اختلاف نظر است، مثلاً قفطی و ابن‌صاعد اندلسی و ابوالفرج ملطی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AC_% D9%85%D9%84%D8%B7%DB%8C) در مختصر الدول و جرجی زیدان در کتاب تاریخ آداب اللغه العربیه وفات رازی را سال ۳۲۰ هجری ذکر کرده‌اند. ابن ابی اصیبه از قول ابوالخیر حسن بن سوار بن بابا (که تقریباً هم‌زمان با رازی بوده‌است) وفات رازی را سال ۲۹۰ و اندی و یا ۳۰۰ و کسری و به اعتبار دیگر ۳۲۰ آورده‌است.»[۱۳] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-12)
استادان و شاگردان
درباره استادان و پیش‌کسوت‌های رازی میان کارشناسان و تاریخ‌نویسان اتفاق نظر وجود ندارد. گروهی او را شاگرد علی‌بن ربن طبری و ابوزید بلخی می‌دانند اما عده‌ای دیگر بنا بر شواهد و دلایلی این موضوع را رد می‌کنند. ناصرخسرو (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88) در زادالمسافرین صفحهٔ ۹۸ از شخصی به‌نام ایرانشهری (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8% B4%D9%87%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1) به‌عنوان «استاد و مقدم» محمد زکریا نام می‌برد اما هیچ نشانی از این شخص به‌دست نیامده‌است. از این نام‌ها به عنوان شاگردان رازی یاد شده‌است: یحیی بن عدی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%AF %DB%8C)، ابوالقاسم مقانعی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B3%D 9%85_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%86%D8%B9%DB%8C)، ابن قارن رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%86_%D8%B1 %D8%A7%D8%B2%DB%8C)، ابوغانم طبیب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%BA%D8%A7%D9%86%D9%85_%D8%B7% D8%A8%DB%8C%D8%A8)، یوسف بن یعقوب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D8%B9 %D9%82%D9%88%D8%A8_%28%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%29) ، محمد بن یونس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D9%88 %D9%86%D8%B3) و ابوالحسن طبری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86_% D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C).
اخلاق و صفات رازی
رازی مردی خوش‌خو و در تحصیل کوشا بود. وی به بیماران توجه خاصی داشت و تا زمان تشخیص بیماری دست از آن‌ها برنمی‌داشت و نسبت به فقرا و بینوایان بسیار رئوف بود. رازی برخلاف بسیاری از پزشکان که بیشتر مایل به درمان پادشاهان و امراء و بزرگان بودند، با مردم عادی بیشتر سروکار داشته‌است. ابن‌الندیم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%85) در کتاب «الفهرست (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%28%D8% A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D8 %A7%DB%8C%DB%8C%29)» خود می‌گوید: «تفقد و مهربانی به همه کس، به ویژه فقراء و بیماران داشته، از حالشان جویا، و به عیادتشان می‌رفت و مقرری‌های کلانی برای آن‌ها گذاشته بود.»[۱۴] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-13) رازی در کتابی به نام صفات بیمارستان این عقیده را ابراز می‌دارد که هر کس لایق طبابت نیست و طبیب باید دارای صفات و مشخصه‌های ویژه‌ای باشد.[۱۵] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-14) رازی درباره جاهل عالم‌نما افشاگری‌های متعددی صورت داده‌است و با افراد کم‌سواد که خود را طبیب می‌نامیدند و اطرافیان بیمار که در طبابت دخالت می‌کردند به شدت مخالفت می‌کرد و به همین سبب مخالفانی داشت.*[۱۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-15)
پزشکی
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Persian_Zakar ia_Razi.jpg)
رازی در حال درمان یک بیمار
رازی طبیبی حاذق و پزشکی عالی‌قدر بود و در زمان خود شهرت به‌سزایی داشت. رازی از زمرهٔ پزشکانی است که بعضی از عقاید وی در درمان طب امروزی نیز به‌کار می‌رود، مخصوصا در درمان بیماران با مایعات و غذا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9). پزشکان و محققین از کتاب‌ها و رسالات رازی در سده‌های متمادی بهره برده‌اند. ابن‌سینا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7) رازی را در طب بسیار عالی‌مقام می‌داند و می‌توان گفت برای تالیف قانون (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B7 %D8%A8) از حاوی رازی استفاده فراوان کرده‌است.
آبله و سرخک
رازی اولین کسی است که تشخیص تفکیکی بین آبله (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%A8%D9%84%D9%87) و سرخک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%AE%DA%A9) را بیان داشته‌است. وی در کتاب آبله و سرخک خود به علت بروز آبله پرداخته و سبب انتقال آن را عامل مخمر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AE%D9%85%D8%B1) از راه خون (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D9%86) دانسته‌است و ضمن معرفی آبله و سرخک به‌عنوان بیماری‌های حاد، نشانه‌هایی از بی‌خطر یا کشنده بودن آن‌ها را بیان می‌دارد و برای مراقبت از بیمار مبتلا به این بیماری‌ها روش‌هایی را توصیه می‌کند از جمله به عنوان اولین طبیب استفاده از پنبه را در طب آورده و به منظور زخم نشدن بدن بیماران آبله‌ای از آن بهره می‌برده و در مراقبت از چشم‌ها و پلک و گلو و بینی این بیماران توصیه فراوان کرده‌است. در کتاب آبله و سرخک رازی در مورد آبله و سرخک چه قبل از ظهور بیماری و چه بعد از آن و جلوگیری از عوارض بیماری به اندام‌های بدن تدابیری آورده شده‌است.
تشریح
در دوران رازی تشریح جسد انسان رواج نداشت و این کار را ناپسند و خلاف آموزه‌های دینی می‌دانستند و عموماً به تشریح میمون (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%85%D9%88%D9%86) می‌پرداختند. رازی در کتاب‌های خود از جمله کتاب الکناش المنصوری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84% D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1%DB%8C_%28%DA%A9%D8%A A%D8%A7%D8%A8%29) از تشریح استخوان‌های و عضلات، مغز (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%BA%D8%B2)، چشم، گوش، ریه، قلب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%84%D8%A8)، معده و کیسه صفرا و… سخن گفته‌است و طرز قرار گرفتن ستون فقرات (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86_%D9%85%D9%87%D8%B1%D9%87% E2%80%8C%D9%87%D8%A7) و سوراخ‌ها و زائده‌های آن و نخاع شوکی را به خوبی شرح داده‌است. رازی نخستین پزشکی است که برخی از شعبه‌های اعصاب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%B5%D8%A7%D8%A8) را در سر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1) و گردن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D9%86) شناخته و پیرامون آن‌ها توضیحاتی داده‌است.
درمان بیماری‌های داخلی
رازی اسراف در دارو را بسیار مضر می‌داند، وی معتقد بوده‌است تا ممکن است مداوا با غذا و در غیر این‌صورت با داروی منفرد و ساده وگرنه با داروی مرکب به عمل آید. رازی می‌گوید: «هرگاه طبیب موفق شود بیماری‌ها را با غذا درمان کند، به سعادت رسیده‌است.»[۱۷] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-16)
وی بسیاری از داروها را روی حیوانات امتحان کرده و اثرات آن‌ها را ثبت و تشریح کرده‌است و سپس برای بیماران تجویز می‌کرده‌است.
جراحی
گرچه رازی به عنوان پزشک مشهور است اما بعضی از مورخان او را به نام «جراح» می‌شناسند. از مطالعهٔ آثار وی چنین برمی‌آید که در جراحی صاحب‌نظر بوده‌است. وی درباره «سنگ کلیه‌ها و مثانه» کتابی نگاشته و درآن تاکید کرده‌است در صورتی که درمان سنگ مثانه با راه‌های طبی مقدور نباشد، باید به عمل جراحی پرداخت و در این کتاب از اسبابی که با آن عمل سنگ مثانه را انجام می‌داده، نام می‌برد. رازی اولین طبیبی است که در عالم طب از سل (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%84) مفصلی انگشتان صحبت کرده‌است. در شکسته‌بندی و دررفتگی‌ها قدم‌هایی برداشته و آثاری از خود به جا گذاشته‌است.
تغذیه
رازی از اولین افرادی است که بر نقش خوراک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9) در تندرستی و درمان پافشاری بسیار دارد. رازی کتابی درباره خوراک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9) دارد به نام «منافع‌الاغذیه و مضارها» که یک دوره کامل بهداشت خوراک است و در آن از خواص گندم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%85) و سایر حبوبات و خواص و ضررهای انواع آب‌ها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%A8) و شراب‌ها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D8%A8) و مشروبات غیرالکلی و گوشت‌های تازه و خشک و ماهی‌ها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C) و… سخن گفته‌است و فصلی در باب علل و جهات اشتها و هضم غذا و ورزش (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4) و غذاهای گوارا و پرهیزهای غذایی و مسمومیت‌ها دارد.
شیمی و داروسازی
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Colof%C3%B3n-Libro_de_Medicina_de_Razi.jpg)
رازی تحصیل شیمی را پیش از پزشکی شروع کرده‌است و در آن آثاری چشم‌گیر از خود برجا گذاشته‌است. عمدهٔ تأثیر رازی در شیمی طبقه‌بندی او از مواد است. او نخستین کسی بود که اجسام را به سه گروه جمادی، نباتی و حیوانی تقسیم کرد. وی پایه‌گذار شیمی نوین (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C_%D9%86%D9 %88%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1) است؛ با وجود آن‌که کیمیاگری را باور دارد. «هر چند که بعضی از کیمیاگران معاصر در ایران نوعی از تبدل ناقص فلزات (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B2) را به طلا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D9%84%D8%A7) «تبدل رازی» می‌نامند. ولی چون رازی از دیدگاه مراحل بعدی علم در نظر گرفته شود، باید او را یکی از بنیان‌گذاران علم شیمی بدانیم.»[۱۸] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-17) در کتاب «سرّ الاسرار» او می‌خوانیم که مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز (به گفته او جسد و روح (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD)) تقسیم می‌کند و اگر در این زمینه اشتباهاتی می‌کند، چندان گریزی از آن ندارد. برای نمونه جیوه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%88%D9%87) را شبه‌فلز (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%81%D9%84%D8%B2) می‌خواند در صورتی که فلز بودن جیوه اکنون آشکار است.
کشف‌های بسیار به رازی نسبت داده می‌شود از جمله:
رازی کاشف الکل است.
از تأثیر محیط قلیایی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C) بر کانه پیلیت، اسید سولفوریک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%81% D9%88%D8%B1%DB%8C%DA%A9) فراهم کرد و با داشتن اسید سولفوریک بدست آوردن دیگر اسیدها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF) آسان بود
از تأثیر آب‌آهک بر نوشادور (کلرید آمونیوم)، اسید کلریدریک بدست آورد.
با اثر دادن سرکه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%87) با مس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B3)، استات مس یا زنگار تهیه کرد که با آن‌ها را زخم را شستشو می‌دادند
از سوزاندن زرنیخ، اکسید آرسنیک یا مرگ موش فراهم کرد
برای نخستین بار از نارنج اسید سیتریک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%DA%A9_%D8%A7%D8%B3% DB%8C%D8%AF) تهیه کرد.
او نخستین پزشکی است که داروهای سمی آلکالوئیدی ساخت و از آن‌ها برای درمان بیمارانش بهره گرفت.
فلسفه
رازی از تفکرات فلسفی رایج عصر خود که فلسفه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87) ارسطویی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88)- افلاطونی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86) بود، پیروی نمی‌کرد و عقاید خاص خود را داشت که در نتیجه مورد بدگویی اهل فلسفه هم‌عصر و پس از خود قرار گرفت. هم‌چنین عقایدی که درباره ادیان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86) ابراز داشت سبب شد موجب تکفیر اهل مذهب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86) واقع شود و از این‌رو بیشتر آثار وی در این زمینه از بین رفته‌است. رازی را می‌توان برجسته‌ترین چهره خردگرایی و تجربه‌گرایی در فرهنگ ایرانی و اسلامی نامید. وی در فلسفه به سقراط (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7) و افلاطون متمایل بود و تأثیراتی از افکار هندی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%DB%8C) و مانوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C) در فلسفه وی به چشم می‌خورد. با این وجود هرگز تسلیم افکار مشاهیر نمی‌شد بلکه اطلاعاتی را که از پیشینیان بدست آورده بود مورد مشاهده و تجربه قرار می‌داد و سپس نظر و قضاوت خود را بیان می‌دارد و این را حق خود می‌داند که نظرات دیگران را تغییر دهد و یا تکمیل کند. از آراء رازی اطلاع دقیقی در دست نیست جز در مواردی که در نوشته‌های مخالفان آمده‌است. در نظر رازی جهان جایگاه شر و رنج است اما تنها راه نجات، عقل و فلسفه‌است و روان‌ها از تیرگی این عالم پاک نمی‌شود و نفس‌ها از این رنج رها نمی‌شوند مگر از طریق فلسفه... در فلسفه اخلاق رازی مساله لذت و رنج اهمیت زیادی دارد. از دید وی لذت امری وجودی نیست، یعنی راحتی از رنج است و رنج یعنی خروج از حالت طبیعی به‌وسیله امری اثرگذار و اگر امری ضد آن تأثیر کند و سبب خلاص شدن از رنج و بازگشت به حالت طبیعی شود، ایجاد لذت می‌کند. رازی فلسفه را چنین تعریف می‌کند که چون «فلسفه تشبه به خداوند عزوجل است به قدر طاقت انسانی» و چون آفریدگار بزرگ در نهایت علم و عدل و رحمت است پس نزدیکترین کسان به خالق، داناترین و عادل‌ترین و رحیم‌ترین ایشان است.
نبوت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AA) و وحی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%AD%DB%8C) را نفی می‌کرد و ضرورت آن را نمی‌پذیرفت و در دو کتاب «فی‌النبوات» و «فی حیل المتنبین» به نفی نبوت پرداخته‌است.[۱۹] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-18) «از تعلیمات او این بود که همه آدمیان سهمی از خرد دارند که بتوانند نظرهای صحیح درباره مطالب عملی و نظری به‌دست آورند، آدمیان برای هدایت شدن به رهبران دینی نیاز ندارند، در حقیقت دین زیان‌آورد است و مسبب کینه و جنگ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF). نسبت به همه مقامات همه سرزمین‌ها شک داشت.»[۲۰] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-19) این تفکرات رازی موجب خشم علمای اسلامی بر علیه او شد و او را ملحد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8 C) خواندند و آثار او را رد کردند.
ویژگی رازی در این بود که بنای فلسفه اش را نه بر مبنای دو فرهنگ مسلط یونانی و اسلامی، که بر مبنای فلسفه ایرانی و بابلی و هندی پایه گذاری کرده بود. مهم‌ترین سؤال فلسفی او این بود: «اگر خداوند خالق جهان است، چرا پیش از خلق جهان جهان را خلق نکرد؟»[۲۱] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-20)
در ماوراءالطبیعه رازی پنج اصل وجود دارند که قدیم هستند و همین موجب شد که مسلمانان او را «دهری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%87%D8%B1%DB%8C)» بدانند: خالق، نفس کلی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%86%D9%81%D8%B3_%DA%A9%D9%84%DB %8C&action=edit&redlink=1)، هیولی اولی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%DB%8C%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8 %A7%D9%88%D9%84%DB%8C&action=edit&redlink=1) (ماده اولیه)، مکان مطلق، و زمان مطلق یا دهر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%87%D8%B1).[۲۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-21)
آثار رازی [ویرایش (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA %A9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB% 8C&action=edit§ion=13)]
در مورد آثار رازی در لغت‌نامهٔ دهخدا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%BA%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%8 7_%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7) آمده‌است: «ابن‌الندیم در کتاب «الفهرست» خود تعداد آثار رازی را یک‌صد و شصت و هفت و ابوریحان بیرونی در کتاب «فهرست کتب رازی» یک‌صد و هشتاد و چهار دانسته‌اند. «کتاب‌های رازی برحسب فهرست بیرونی بدین ترتیب تقسیم موضوعی می‌شود: ۵۶ کتاب در طب، ۳۳ کتاب در طبیعیات، ۷ کتاب در منطق، ۱۰ کتاب در ریاضیات و نجوم، ۷ کتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار کتب فلسفی یا طبی دیگران، ۱۷ کتاب در علوم فلسفی و تخمینی، ۶ کتاب در در مافوق الطبیعه، ۱۴ کتاب در الهیات، ۲۲ کتاب در کیمیا، ۲ کتاب در کفریات، ۱۰ کتاب در فنون مختلف که جمعا بالغ بر یک‌صد و هشتاد و چهار مجلد می‌شود و ابن اصیبعه در عیون الانباء فی طبقات الاطباء دویست و سی و هشت کتاب از برای رازی برمی‌شمارد.[۲] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-autogenerated1-1) محمود نجم‌آبادی استاد دانشگاه تهران کتابی به عنوان: مولفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای رازی نوشته است. که در سال ۱۳۳۹ به‌وسیله انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است در این کتاب فهرست‌های ارائه شده توسط ابن الندیم و ابوریحان بیرونی و قفطی و ابن اصیبعه با یک‌دیگر تطبیق داده شده‌است و در مجموع دویست و هفتاد و یک کتاب و رساله و مقاله فهرست شده‌است.
الحاوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%A7%D9%88%DB%8C_%28%DA%A9%D8% AA%D8%A7%D8%A8%29) • الکناش المنصوری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B4_%D8%A7%D9%84% D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1%DB%8C_%28%DA%A9%D8%A A%D8%A7%D8%A8%29) • المرشد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1% D8%B4%D8%AF) • من لایحضره الطبیب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86_%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AD%D8%B6%D8%B1% D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%A8) • کتاب الجدری و الحصبه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D8%B1%DB%8C_%D9%88_%D8%A7 %D9%84%D8%AD%D8%B5%D8%A8%D9%87_%28%DA%A9%D8%AA%D8% A7%D8%A8%29) • دفع مضار الاغذیه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%81%D8%B9_%D9%85%D8%B6%D8%A7%D8%B1_%D8%A7 %D9%84%D8%A7%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87_%28%DA%A9%D8% AA%D8%A7%D8%A8%29) • الابدال (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84_%28%DA% A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%29) و سایر
فهرست آثار محمد زکریای رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7% D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1% DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C)
یادبود
به پاس زحمات فراوان رازی در داروسازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C) روز پنجم شهریورماه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B5_%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1) (۲۷ اوت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B7_%D8%A7%D9%88%D8%AA))، روز بزرگداشت زکریای رازی شیمی‌دان بزرگ ایرانی و روز داروسازی نام‌گذاری شده است.
دربارهٔ رازی
زکریای رازی (نمایش‌نامه)، عبدالحی شماسی، نشر قطره، ۱۳۸۵، شابک: 0-627-341-964-978:ISBN.
گفتارهایی از رازی
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط بهمحمد زکریای رازی (http://fa.wikiquote.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C)درویکی گفتاورد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D9%81%D8%A A%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF) موجود است.
«اگر همه می‌توانستند از استعدادهای خود درست بهره بگیرند، دنیا همان بهشت موعود می‌شد که همه می‌خواهند.»
«تجربه بهتر از علم طب است.»
«ادیان و مذاهب (http://pnu-club.com/wiki/%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8) علت اساسی جنگ‌ها (http://pnu-club.com/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF) و مخالفت با اندیشه‌های فلسفی و تحقیقات علمی (http://pnu-club.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4) هستند. کتاب‌هایی (http://pnu-club.com/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) که به نام مقدس آسمانی معروف‌اند، کتب خالی از ارزش و اعتباراند و آثار کسانی از قدما مانند افلاطون (http://pnu-club.com/wiki/%D8%A7%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86) و ارسطو (http://pnu-club.com/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88) و سقراط (http://pnu-club.com/wiki/%D8%B3%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B7) خدمت مهم‌تر و مفید‌تری به بشر کرده است.»
تاریخ اجتماعی ایران، تالیف مرتضی راوندی، جلد دهم، ص ۱۳۶
« پزشک در درمان خویش، خود را به خدای بزرگ می سپارد و از او شفا و بهبود؛ چشم دارد. او روی توان و کارش حساب نمی کند بلکه در همگی کارهایش به خدا اعتماد می ورزد. اگر پزشک وارونه ی این انجام دهد و به خود و توانش در این پیشه و کاردانی اش بنگرد؛ خداوند بهبود و شفا را از او بازخواهد داشت.»
رساله لابی بکر محمد بن زکریا الرازی الی بعض تلامیذته
مطالعه بیشتر
مطالب این بخش براساس منابع و ماخذ کتاب‌های «محمد زکریای رازی»[۲۳] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-22) و «حکیم رازی»[۲۴] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_note-23) تنظیم شده‌است.
فارسی الفهرست، ابن‌الندیم (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%85)، تهران، ۱۳۵۰.
ایران بعد از اسلام، عباس خلیلی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84% DB%8C)، جلد۱و۲، تهران، ۱۳۳۵.
تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، تا اواسط قرن پنجم هجری، دکتر ذبیح‌الله صفا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B0%D8%A8%DB%8C%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%8 4%D9%87_%D8%B5%D9%81%D8%A7)، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۶.
فرهنگ نفیسی، دکتر ناظم‌الاطباء، پنج جلد، تهران، ۱۳۴۳.
فیلسوف ری، دکتر مهدی محقق (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82) ، تهران، ۱۳۵۰.
یک نابغه بزرگ ایرانی (رازی طبیب ایرانی)، دکتر محمود نجم آبادی، ۱۳۴۱.
اساطیر ایرانی، مهرداد بهار، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۵۲.
ری باستان، حسین کریمان، دو جلد، انجمن آثار ملی،.۱۳۴۶
مولفات و مصنفات رازی، محمود نجم آبادی، دانشگاه تهران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA% D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86)، ۱۳۳۹.
ترجمه تاریخ علم، جرج سارتن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D8%AC_%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86) ، احمد آرام، تهران، ۱۳۳۶.
ترجمه میراث ایران، به قلم سیزده تن از خاورشناسان، تهران، ۱۳۶۳.
میراث باستانی ایران، ریچارد فرای (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%81%D8%B1% D8%A7%DB%8C)، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران، ۱۳۴۴.
الانیه عن حقایق الادویه، موفق‌الدین ابومنصور علی‌الهروی، ترجمه توسط عبدالخالق آخوندوف بادکوبه‌ای – انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
تاریخ ادبیات ایران، انگلیسی، پرفسور ادوارد براون، ترجمه رشید یاسمی، تهران ۱۳۱۶
حکیم رازی، پرویز اذکایی، تهران، ۱۳۸۲.
عربی
فهرست کتب محمد بن زکریای رازی، ابوریحان بیرونی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86_% D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C)، به کوشش پاول کراس، پاریس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3)، ۱۹۳۶ میلادی.
تاریخ آداب اللغة العربیة، جرجی زیدان (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D8%B1%D8%AC%DB%8C_%D8%B2%DB %8C%D8%AF%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1)، پنج جلد، مصر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1) ۱۹۱۲ میلادی.
تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، ۱۳۳۶.
تاریخ البیمارستانات فی الإسلام، دکتر احمد عیسی بیک، دمشق (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82)، ۱۳۳۷.
زبان‌های اروپایی
پزشکان بزرگ، انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C)، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): The great Doctors )، هنری ا. سیجریست (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Henry E. Sigerist )، نیویورک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%DB%8C%D9%88%DB%8C%D9%88%D8%B1%DA%A9)،۱۹ ۸ میلادی
تاریخ طب، انگلیسی، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): History ofMedicine )، دکتر راف. ه. میجر (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Ralph H. Major )، ۱۹۵۴ میلادی.
تاریخ طب در ایران، انگلیسی، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): A Medicine History ofPersia)، دکتر سیریل الگود (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Dr. C. Elgood)، کمبریج (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC) (انگلستان)، ۱۹۵۱ میلادی.
زندگی و کارهای رازی، انگلیسی، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Life and work ofRhazes)، س. ا. رنکینکس انگلیسی، (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): S.A. Rankings))، لندن (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%86)، ۱۹۱۳ میلادی.
تاریخ طب و داروسازی و دندانپزشکی و دامپزشکی، فرانسوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86% D8%B3%D9%88%DB%8C)، (به فرانسوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86% D8%B3%D9%88%DB%8C): Histoire générale de lamédicine et de la pharmacie et de I'art dentaire et de I'artvétérinaire) )، با شرکت عده‌ای از دانشمندان تاریخ طب به سرپرستی پرفسور لینیل لاواستین (به انگلیسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84% DB%8C%D8%B3%DB%8C): Prof. LaignelLavastine)، سه جلد، پاریس، ۱۹۳۶ میلادی.
اطباء مشهور، فرانسوی، رنه دومینان (به فرانسوی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86% D8%B3%D9%88%DB%8C): Réné Dumenil )، ژنو (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%86%D9%88)، ۱۹۷۴ میلادی.
تاریخ ادبیات عرب، آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C)، (به آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7% D9%86%DB%8C): Geschichte der ArabichenLitteratur)، کارل برکلمان (به آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7% D9%86%DB%8C): Karl Brockelman)، لیدن (هلند (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%84%D9%86%D8%AF))، ۱۹۳۷ میلادی.
تاریخ اطباء و علماء علوم طبیعی، آلمانی، (به آلمانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7% D9%86%DB%8C): Geschichtte der ArabichenAerzte und Naturforscher)، فردینالدو وستنفلد، گوتینگن (آلمان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86))، ۱۸۹۰ میلادی.
پانویس
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-0) ۲۵۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B5%DB%B1_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق برابر با ۲۴۴ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B2%DB%B4%DB%B4) خورشیدی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B 1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C) و ۸۶۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B8%DB%B6%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29) - ۳۱۳ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B1%DB%B3_%28%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C%29) ه.ق. برابر با ۳۰۴ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B3%DB%B0%DB%B4) خورشیدی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B 1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B 1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C)، ۹۲۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B9%DB%B2%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29)
↑ ۲٫۰ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-autogenerated1_1-0) ۲٫۱ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-autogenerated1_1-1) ۲٫۲ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-autogenerated1_1-2) علی‌اکبر دهخدا، ۵۷۷
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-2) محمود نجم‌آبادی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D9%86%D8%AC%D9%85% E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C)، ص ۶.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-3) *برابر با ۱۵ اکتبر (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B5_%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%A8%D8%B1) ۹۲۵ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B9%DB%B2%DB%B5_%28%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8% AF%DB%8C%29)
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-4) محمود نجم‌آبادی، ص ۲.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-5) احمد بیرشک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D8%B4% DA%A9)، ۴۶۳
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-6) علی‌اکبر دهخدا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B 1_%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7)، ۵۷۷
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-7) ایزاک آسیموف (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%DB%8C%D8%B2%D8%A7%DA%A9_%D8%A2%D8%B3%DB%8C% D9%85%D9%88%D9%81)، صفحهٔ ۱۲۷
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-8) M. N. Bouillet, paris ۱۸۹۵
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-9) Grand Larousse, Paris, ۱۹۲۲.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-10) محمود نجم‌آبادی، ۲
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-11) محمد معین (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D9%86) ، ۵۷۰
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-12) محمود نجم‌آبادی، ۲۷
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-13) ابن الندیم،۵۳۱
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-14) محمود نجم‌آبادی، ص ۳۵.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-15) *نقل قول: «فی العلة التی لها ینجح جهال الاطباء والعوام والنساء اکثر من العلماء
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-16) محمود نجم‌آبادی، ۱۶۲
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-17) احمد آرام (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85) ، ص ۲۰۸.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-18) وب‌گاه فلاسفه، کیاوش ماسالی
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-19) احمد بیرشک، ۴۶۳
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-20) محمدرضا فشاهی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%81% D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C)، ارسطوی بغداد، از عقل یونانی به وحی قرآنی، انتشارات کاروان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_% DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86)، ۱۳۸۰، ص ۴۱.
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-21) محمدرضا فشاهی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%81% D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C)، ارسطوی بغداد، از عقل یونانی به وحی قرآنی، انتشارات کاروان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_% DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86)، ۱۳۸۰، ص ۴۱
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-22) محمود نجم آبادی، ۲۶۰- ۲۴۵
↑ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C#cite_ref-23) پرویز اذکائی، ۸۵۴- ۸۳۳
جستارهای وابسته
فهرست آثار محمد زکریای رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7% D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1% DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C)
فهرست شاگردان محمد زکریای رازی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%DA%AF% D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_% D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D 8%B2%DB%8C)
منابع
آسیموف، آیزاک. دایرةالمعارف دانشمندان علم و صنعت، جلد اول. ترجمهٔ محمود مصاحب. چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۲۶۶، ۱۲۷.
ابن الندیم، محمدبن اسحاق. الفهرست. ترجمهٔ محمدرضا تجدد. تهران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86): اساطیر، ۱۳۸۱، ISBN 964-331-118-X (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8% D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964331118X).
دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه دهخدا، جلد۴۳ شماره مسلسل ۱۹۵. زیر نظر دکتر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغت‌نامه، ۱۳۳۴، ۵۷۷.
«رازی، ابوبکر محمدبن زکریا». خلاصهٔ زندگی‌نامهٔ علمی دانشمندان. ترجمهٔ محبوبین، صادق. زیر نظر احمد بیرشک. ویراستار فریبرز مجیدی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، ۱۳۷۴ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B4)، ISBN 964-5515-01-7 (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8% D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9645515017)، ۴۶۳.
«علوم کاربردی، کیمیا و دیگر علوم خفّیه». علم در اسلام. احمد آرام. تهران: سروش، ۱۳۶۶، ۲۷۲.
معین، محمد. فرهنگ‌نامه فارسی جلد پنجم. چاپ نهم، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۵، ۳-۰۱۶۴-۰۰-۹۶۴، ۵۷۰.
نجم‌آبادی، محمود. محمد زکریای رازی. تهران: انتشارات دانشگاه رازی، ۲۵۳۵شاهنشاهی.
وب‌گاه پارس (http://pars.mirdamady.com/category/famous) بازبینی‌شده در تاریخ ۲۰ فروردین‌ماه
وب‌گاه فلاسفه (http://philosophers.atspace.com/razi.htm)، کیاوش ماسالی، بازبینی شده در تاریخ ۱ اسفند ۱۳۸۵
پیوند به بیرون
محمد زکریای رازی و نظریه اتمی (http://golfe-persique.blogspot.com/2008/03/blog-post_12.html)
رازی در جزیره دانش (http://www.jazirehdanesh.com/find.php?item=19.534.634.fa)
وب‌گاه صدا و سیما (http://www.irib.ir/Occasions/ZAKARIA/Zakaria.htm) بازبینی‌شده در تاریخ ۲۰ فروردین‌ماه ۱۳۸۶
وب‌گاه پیام صدا و سیما (http://teletext.irib.ir/UserPages/tabid/55/ContentId/2026/Default.aspx) بازبینی‌شده در تاریخ ۲۰ فروردین‌ماه ۱۳۸۶
وب‌گاه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (http://athens.icro.ir/?m=46333&c=37650&t=3) بازبینی‌شده در تاریخ ۲۱ فروردین‌ماه ۱۳۸۶
رابطه پزشک و بیمار از دیدگاه رازی (http://www.aftab.ir/articles/health_therapy/medical_science/c13c1149927514_deontology_p2.php). وب‌گاه آفتاب (http://www.aftab.ir/). بازدید در تاریخ ۶ آذر ۱۳۸۶.