شکوفايي خلاقيت کاربردي

[Borna66]

چكيده:
در دوران آموزشي، چه در مدرسه و چه در دانشگاه هيچگاه اين موضوع که چگونه تفکر خلاق داشته باشيم، مورد توجه واقع نمي‏شود و صرفا از ما خواسته مي‏شود که موضوعات ارائه شده را همانگونه که بيان شده است، دقيق و بدون هيچگونه خلاقيت و نوآوري به استاد تحويل دهيم . اين مقاله در پي‏آن است در وهله اول اهميت اين موضوع را روشن کند و سپس با شناخت تواناييهاي ذهني، روشهايي را براي تقويت تفکر خلاق ارائه دهد . در ادامه نقش اين تفکر در برقراري ارتباطات مناسب و همچنين نحوه دست‌يابي به اين تفکر مورد بررسي قرار مي‏گيرد .



مقدمه
بسياري از مردم به اشتباه بر اين باورند که به وسيله کامپيوتر مي‏توان بدون بهره‏گيري از همان مهارتهاي حل مسئله که تاکنون مورد استفاده بوده‏اند، مبادرت به حل مسائل پيچيده نمود.ولي براي بهره جستن از امکانات کامپيوتر مي‏بايد تواناييهاي حل مسئله را در خود تقويت کنيم.اگر ما مغز خود را در مسير طرح سؤال ، جست و جو وخلاقيت قرار دهيم، ميزان بهره‏وري خود را افزايش داده‏ايم.
با بکارگيري مهارتهاي حل خلاقانه مسئله راه حلهاي نوآورانه و افکار جديد براي حل مسئله يا نيازي مشخص،به ذهن خطور مي‏کند.چنين افکاري از راه‏حلهاي معمول کاملاً متمايزند و کيفيت بالاتري دارند.از آنجا که مهارتهاي حل مسئله، افکار تحليلي و تخيلي را در هم مي‏آميزد، باعث ايجاد تعادل در تفکر مي‏شود.همان گونه که تفکر شهودي براي دست‌يابي به نتايج برتر حائز اهميت است،تفکر انتقادي و ساختاري نيز داراي اهميت است.

تعريف خلاقيت
- آلبرت رنت گيورگي : خلاقيت عبارت است از نگاهي متفاوت به پديده‏هايي که ساير مردم نيز آنها را مي‏نگرند.
- ادوارد : خلاقيت ارتباط بين تصوير و انديشيدن ايده‏هاي نو و ارائه محصول ، فرايند و خدمات نوآورانه است.
- ويليام جي ريف (استاد و مدير مهندسي سيستم‏هاي کارخانه‏اي جنرال‏موتورز) : خلاقيت واکنشي اکتسابي در برابر موقعيت است که از انرژي اطلاعات و ديگر منابع ضروري براي يک مسئله نشأت مي گيرد.

ويژگيهاي ‏تفکر ‏در چهار ربع مغز
ويژگيهاي تفکر تحليلي‏ ربع اول:
تفکر ربع اول، واقعي، تحليلي، کمي، فني، منطقي، استدلالي و انتقادي است. اين ربع با تحليل داده‏ها، ارزيابي ريسک، آمار، بودجه هاي مالي و محاسبات، همچنين با سخت افزار فني،‌حل مسئله تحليلي و تصميم گيري بر اساس منطق و استدلال سروکار دارد. فرهنگ ربع اول، ماده‏گرايانه، آکادميک (آموزشگاهي) و مستبدانه است. اين ربع، عملکردگرا است.
موضوع ها و حرفه هاي مورد پسند:
افرادي که تفکر ربع اول را ترجيح مي‌دهند، ترجيحاتي نيز براي موضوعهاي خاصي در حرفه هاي مشخص دارند. قلمروهاي درسي مورد پسند آنها، حساب، جبر، و حسابداري به علاوه علوم و فناوري است. و درمجموع، مهندسان، دانشمندان کامپيوتر، تحليل گران و تکنسين ها، بانکداران و فيزيکدانان، تفکر ربع اول را ترجيح مي دهند. افرادي که تفکر ربع اول دارند، درباره « خط پايان» يا « دريافت واقعيتها» يا « تحليل انتقادي» صحبت مي‌کنند. به اين افراد « خوره اعداد» يا « ماشين هاي انساني» گويند.
پاي استدلاليون چوبين بود
پاي چوبين، سخت بي تمکين بود
(مولانا)
اگر شما يک متفکر ربع اول باشيد، ترجيح مي‌دهيد به صورت زير بياموزيد و رفتار کنيد:
- جمع آوري داده ها و اطلاعات.
- سازماندهي منطقي اطلاعات در يک چارچوب، نه تا آخرين جزء.
- گوش کردن به سخنرانيهاي اطلاعاتي.
- مطالعه کتب درسي ( بيشترين کتب درسي براي متفکرين ربع اول نوشته شده اند.)
- مطالعه مسائل و راه حلهاي نمونه.
- تفکر همراه با توليد ايده.
- انجام تحقيقات کتابخانه‏اي.
- انجام تحقيق با استفاده از روش علمي.
- فرضيه سازي و سپس آزمون فرضيه براي اينکه دريابيد آن فرضيه درست است يا نه .
- قضاوت در مورد ايده ها بر اساس واقعيات‌، معيارها و استدلال منطقي.
- انجام مطالعات موردي فني.
- انجام مطالعات موردي مالي.
- سر و کار داشتن با سخت افزار و اشيا تا با افراد.
- سر و کار داشتن با واقعيت و زمان حاضر تا با امکانات آينده.
- سفر به فرهنگ هاي ديگر براي مطالعه مصنوعات فني.
فعاليتهايي براي تمرين تفکر ربع اول:
- در مورد موضوع يا مسئله اي خاص، اطلاعات جمع آوري کنيد.
- اطلاعات جمع آوري شده را به طور منطقي دسته بندي کنيد.
- نمودار، فلوچارت و طرح کلي از اطلاعات و داده ها تهيه کنيد.
- در مورد موضوعي خاص، يک تحقيق کتابخانه اي يا ساده انجام دهيد.
- با مطالعه در مورد ماشيني که زياد مورد استفاده قرار مي گيرد، کارکرد آن را دريابيد.
- اجزاي يک وسيله کوچک از کارافتاده را از هم جدا کنيد. کشف کنيد که با هر يک از اجزا چه کاري مي توانيد انجام دهيد.
- يک موقعيت مسئله اي جاري را در نظر بگيريد و آن را به اجزاي اصلي اش تجزيه کنيد.
ويژگيهاي تفکر در ربع دوم:
تفکر ربع دوم، سازمان يافته، با توالي، کنترل‏شده، برنامه‏ريزي شده، محافظه‏کار، ساختاريافته، مشروح، منظم و با پشتکار است. سروکار آن با اجرا، طراحي تاکتيکي، شکل سازماني، حمايت، به اجرا در آوردن راه حل، حفظ وضع موجود واگرهاي امتحان پس داده است. فرهنگ آن سنتي، بوروکراتيک و قابل اعتماد است. توليدگرا و وظيفه طلب است.
موضوعها و حرفه هاي مورد پسند:
افرادي که تفکر ربع دوم را ترجيح مي‌دهند، دوست دارند که موضوعات مختلف بسيار ساختاريافته و با توالي سازماندهي شده باشند. طراحان، بوروکرات‏ها، مديران اجرايي و دفترداران، نمايانگر تمايل فکري ربع دوم هستند. افرادي که ربع دوم را ترجيح مي‌دهند، درباره « ما همواره اين کار را به اين صورت انجام داده ايم» يا « قانون و نظم» يا « خود انضباطي» و يا « آن را بي خطر بازي کن» صحبت مي کنند. آنها را « مشکل پسند (ايرادگير)» و يا « سخت کوش» مي‏نامند.
اگر شما يک متفکر ربع دوم باشيد، ترجيح مي‏دهيد به صورت زير ياد بگيريد و عمل کنيد:
- پيروي از دستورالعملها به جاي سعي بر انجام کاري به روشي متفاوت.
- انجام مسائل تکراري و مشروح تکليف.
- آزمون تئوري ها و روشها به منظور يافتن اشکالات آنها.
- انجام قدم به قدم کار آزمايشگاهي.
- نگارش گزارش با توالي درباره نتايج آزمايشها.
- استفاده از يادگيري و آموزش برنامه ريزي شده.
- يافتن کاربردهاي عملي دانش فرا گرفته شده؛ تئوري کافي نيست.
- طراحي پروژه ها: زمان بندي کردن، سپس اجرا مطابق با برنامه.
فعاليت هايي براي تمرين تفکر ربع دوم:
- پروژه اي را با نوشتن هر گام با جزئيات، طراحي کنيد. سپس آن را انجام دهيد.
- يک سيستم بازرگاني براي کارهاي دفتري و مکاتبات خود تهيه کنيد.
ويژگيهاي تفکر در ربع سوم :
تفکر ربع سوم، حسي، احساسي، انسان‌گرا و نمادين است. اين ربع با آگاهي از احساسات، هيجانات فيزيکي، ارزشها، موسيقي و ارتباطات سر و کار دارد. اين ربع براي تدريس و تربيت لازم است. فرهنگ ربع سوم، انسان گرايانه، هميارانه و معنوي است. اين ربع، ارزش‏طلب و احساس‏گراست. مهاتما گاندي، مصلح اجتماعي هند، از اين دسته افراد است.
موضوعها و حرفه هاي مورد پسند:
افرادي که تفکر ربع سوم را ترجيح مي‌دهند، براي موضوعات خاصي تمايل نشان مي دهند و به جاي اينکه تنها کار کنند، در فعاليتهاي گروهي کار مي کنند. معلمان، پرستاران، مددکاران اجتماعي و موسيقي‌دانها تمايل بسيار شديدي به تفکر ربع سوم دارند، گرچه موسيقي‏دانان و آهنگ‏سازها، هنگام تحليل و ارزيابي يک موسيقي و اجراي آن، تفکر نوع اول را درگير مي کنند.
افرادي که تفکر نوع سوم‌ دارند، درباره «‌خانواده» يا « کار تيمي» يا « رشد شخصي» و « ارزشها» صحبت مي کنند.
اگر شما يک متفکر ربع سوم باشيد، ترجيح مي دهيد به روشهاي زير ياد بگيريد و عمل کنيد :
- گوش کردن و سهيم شدن در ايده‏ها.
- برانگيختن خود با پرسيدن دليل؛ به دنبال معناي تازه‏اي گشتن.
- تجربه کردن وروديهاي حسي.
- استفاده از فرصتهاي مطالعه گروهي و بحثهاي گروهي.
- استفاده از مطالعات موردي فردمحور.
- احترام به حقوق و نظرات ديگران؛ افراد مهم هستند، نه اشيا.
- يادگيري از راه تدريس به ديگران.
- يادگيري از راه لمس‏کردن، احساس‏کردن و يا استفاده از ابزار و دستگاهها.
- مطالعه مقدمه يک کتاب براي يافتن سرنخهايي از منظور نويسنده.
فعاليتهايي براي تمرين تفکر ربع سوم:
- هنگامي که در يک گفتگو قرار مي‏گيريد، بيشتر زمان را صرف گوش‏کردن به فرد مقابل کنيد.
- در يک گروه مطالعه کنيد و يا يک پروژه گروهي انجام دهيد.
- در مورد کارهايي که ديگران براي شما انجام داده اند، بيانديشيد و روشي براي تشکر از آنها بيابيد.
ويژگيهاي تفکر در ربع چهارم:
تفکر ربع چهارم، بصري، کل‏نگر، نوآور، استعاري، خلاق، تخيلي، مفهومي، فضايي، انعطاف‏پذير و شهودي است. اين ربع با زمانهاي آينده، امکانات، ترکيب، بازي، رؤيا، دورنماي هدف دار، طراحي‏استراتژيک، تحول و نوآوري سر و کار دارد. فرهنگ ربع چهارم، اکتشافي، مبتکر و آينده‏گراست. بازيگوش، مستقل و ريسک طلب است. پابلو پيکاسو و لئوناردو داوينچي، تمايل زيادي به تفکر اين ربع داشتند.
موضوعها و حرفه هاي مورد پسند:
افرادي که تفکر ربع چهارم را ترجيح مي دهند، موضوعاتي مانند هنر و هندسه و معماري را مي پسندند. مؤسسان، کاوشگران، هنرمندان و دانشمنداني که در تحقيق و توسعه درگير هستند، تمايل شديدي به ربع چهارم دارند.از اين افراد غالباً اينطور ياد مي‌شود که « در آسمانها سير مي کنند» يا « بي نظم» و يا « رؤيايي و غير واقع بين» هستند.
- بدون بازي با تخيل، هيچ اثر خلاقانه‏اي تا به حال پا به عرصه وجود نگذاشته است. ديني که ما به بازي تخيل داريم، غير قابل محاسبه است.( کارل گوستاو يونگ، انواع روانشناسي،1923)
اگر شما يک متفکر ربع چهارم باشيد، ترجيح مي دهيد به روشهاي زير ياد بگيريد و عمل کنيد:
- به دنبال تصوير و متن کامل يک موضوع جديد هستيد، نه جزئيات آن.
- پيشقدم مي شويد و به طور فعال درگير کارها مي شويد.
- شبيه سازي انجام مي دهيد.
- از وسايل بصري در سخنرانيهايتان استفاده مي کنيد.
- مسائلي را که پاسخهاي ممکن بسياري دارند را حل مي کنيد.
- زيبايي خود مسئله و راه حل آن را ارج مي نهيد.
- جلسه طوفان فکري را رهبري مي کنيد. ايده‏هاي عجيب و نه خود تيم مورد نظر است.
- آزمايش مي کنيد و با ايده ها بازي مي‌کنيد.
- امکانات پنهان را بررسي مي کنيد.
- درباره گرايشها مي انديشيد.
- ايده ها و اطلاعات را ترکيب مي کنيد تا چيز جديدي بيابيد.
- از بحثهاي موردي آينده گرا استفاده مي‌کنيد.
- فقط براي سرگرمي از روشهاي متفاوتي براي انجام کاري استفاده مي کنيد.
فعاليتهايي براي تمرين تفکر ربع چهارم:
- به تصوير کامل يک مطلب و نه جزئيات آن بنگريد.
- تحقيقي در مورد يک گرايش انجام دهيد: سپس حداقل سه حالت توسعه متفاوت براي آينده پيش بيني کنيد.
- سؤالهاي اگر و آنگاه بپرسيد و پاسخهاي متفاوتي را بيابيد.
- به خود مجال خيال بافي بدهيد.
- در زمان حل مسئله، دو يا سه راه متفاوت براي آن بيابيد.
- مسائلي را که احتياج به يورش فکري دارند، حل کنيد.
- زيبايي يک طراحي يا معماري يا هر هنر ديگر را ارج نهيد.
- با وسايل بازي مختلف بازي کنيد.
- نقاشي و طراحي بياموزيد.
- بررسي کنيد چه طور موضوع خاصي مي‏تواند بر ديگر مطالبي که مي دانيد، مربوط شود.
- در نگارش و يا زمان توضيح يک مفهوم يا ايده، از قياس و استعاره استفاده کنيد.
با توجه به مطالب اين قسمت نتيجه مي‏گيريم که براي داشتن تيمي قوي نياز به افرادي داريم که در مجموع داراي تمام تمايلات مغزي باشند و اين کار با استفاده از ويژگيهاي ربعهاي مغز صورت مي گيرد.

چگونه به تفکر و تخيل خلاق دست يابيم ؟
شرکتهايي در اقتصاد نوين موفق خواهند بود که بتوانند به طور مستمر انتظارات مشتريان را برآورده سازند و از آن نيز فراتر روند. بخشي از اين معادله نيازمند وجود عناصري از نوآوري و خلاقيت نزد نيروي کار است. بدون مراقبتهاي مستمر از بهبود اوضاع فعلي، سازمان در يک فرايند پيشرفت جزئي و غير متمرکز قفل مي شود، موقعيتي که برخي از شرکتهاي انگليسي که سابقه درخشاني داشته‏اند ، دچار آن شده اند.اما شما چگونه مي توانيد حس خلاقيت خود را پيدا کنيد؟
-1 ايمان داشته باشيد که مي‏توانيد موفق شويد. وقتي ايمان داشته باشيد که مي‏توانيد کاري را انجام دهيد، ذهن شما خودبه‏خود راههاي انجام آن را مي‏يابد. ايمان به راه حل، دست يابي به آن را آسان مي کند.
در اينجا دو راه حل ارائه شده است که به شما کمک مي کند به ياري ايمان از قدرت خلاقيت برخوردار شويد:
الف- کلمه ناممکن را از فرهنگ لغات خود خارج کنيد.
ب- به چيزي بيانديشيد که زماني دوست داشتيد آن را انجام بدهيد ، اما به دلايلي که آن را ناشدني مي‏پنداشتيد، از انجام آن خودداري کرده بوديد . حالا سعي کنيد فهرستي از دلايلي که ثابت مي‏کند مي توانيد آن را انجام دهيد ، تهيه کنيد . بسياري از ما‌، تنها به اين دليل که فکرمان را روي دلايل ناتواني خود متمرکز مي‏کنيم، آرزوهاي خود را به بند کشيده و سرکوب کرده‏ايم ، حال آنکه تنها چيزي که شايسته است ذهن خود را به آن معطوف کنيم ، توانايي‌هايمان است.
-2 اجازه ندهيد سنتهاي دست و پاگير ، ذهن شما را فلج کنند. افکار نو را پذيرا شويد . جستجوگر باشيد. راههاي جديد را امتحان کنيد . در هر کاري که انجام مي‏دهيد پيشرو باشيد.
در اينجا سه راه را براي مقابله با تفکر سنتي را مي‏بينيد :
الف- به نظرات افراد توجه کنيد. فکرهاي جديد را پذيرا شويد.با اين افکار منفي مبارزه کنيد؛ «نتيجه نمي دهد»، «نمي شود»، «بي‌فايده است»
ب- پيوسته در حال جستجو باشيد. خبرهاي جديد را امتحان کنيد.
پ- پيشرو باشيد ، نه دنباله رو . نگوييد «در جايي که کار مي‏کردم ، از اين روش براي انجام کارها‏يمان استفاده مي‏کرديم،بنابراين در اينجا هم بايد طبق همان شيوه عمل کنيم» بلکه بگوييد : چطور مي‏شود اين کار را بهتر از آنچه که در گذشته انجام مي‏داديم‌، انجام دهيم؟
-3 هر روز از خودتان بپرسيد «چطور مي‏توانم کارم را بهتر انجام بدهم؟» شعار جنرال الکتريک اين است :موفقيت مهمترين محصول ماست_
-4 از خودتان بپرسيد. «چطور مي‏توانم بيشتر کار کنم؟» توانايي يک برداشت ذهني است.
اگر متقاعد شده‏ايد که انجام بيشتر و بهتر کارها مقرون به صرفه است ، اين دستورالعمل دو مرحله را انجام بدهيد:
الف- مشتاقانه پيشنهادهايي را براي کار بيشتر کار بپذيريد. کسي که مسئوليت کاري را به شما واگذار مي‏کند ، در حقيقت روي شما حساب مي‏کند. پذيرفتن مسئوليتهاي بزرگتر در کار ، شما را برجسته تر مي‏کند و نشان مي‏دهد که ارزش بيشتري داريد .
به قول دکتر شوارتز :« از تجربه هاي تلخ گذشته آموخته‏ام که آدمهايي که وقت زيادي دارند، شريک و همکار خوبي نيستند.»
و يا به عبارت ديگر «هر چه وقت کمتري براي کار کردن داشته باشم، کارهاي بيشتري انجام مي دهم.»
ب- روي اين نکته تمرکز کنيد که «چطور مي‏توانم بيشتر کار کنم؟»
بعضي از اين جوابها ممکن است شامل برنامه‏ريزي بهتر ، انضباط بيشتر و يا مختصر و مفيد‏کردن فعاليتهاي روزمره، يا کلا"حذف امورغيرضروري باشد.
-5 سوال‏کردن و شنيدن را تمرين کنيد. انسانهاي بزرگ فقط مي‏شنوند و انسانهاي کوچک فقط حرف مي زنند.
اين برنامه سه مرحله اي را براي تقويت تفکر خلاق ، از طريق پرسيدن و شنيدن اجرا کنيد :
5 –1 - ديگران را تشويق به حرف‏زدن کنيد. در گفتگوهاي شخصي يا در جلسات گروهي‌، با عبارتهاي بر انگيزنده نظير اينها از مردم حرف بکشيد: «از تجربياتت برايم بگو...» يا «فکر مي کنيد راجع به اين کار چکار بايد کرد؟» اگر ديگران را تشويق به حرف‏زدن کنيد، به پيروزي دوقبضه‌اي دست مي يابيد. مي توانيد مواد خامي براي توليد انديشه‏هاي خلاق به دست آوريد و در ضمن ، دوستان خوبي پيدا کنيد. براي به دست آوردن محبت مردم هيچ راهي تضمين شده‏تر از تشويق آنان به حرف زدن نيست.
-5 -2 ديدگاههاي خود را از طريق پرسشهايي که طرح مي‏کنيد ، محک بزنيد. اجازه بدهيد که ديگران در اصلاح افکارتان به شما کمک کنند. لازم نيست هر فکري را که به نظرتان مي‏رسد، مانند واژه يا عبارتي که روي يک صفحه طلا نقش بسته است، اعلان کنيد. اول جوانب کار را بسنجيد.
5-3 - به چيزي که طرف مقابل مي‏گويد‌، خوب گوش کنيد. گوش کردن به معناي آن است که اجازه دهيد حرفهايي که زده مي‏شود ، در ذهنتان رخنه کند.
-6 ديد خود را گسترش دهيد.
دراينجا دو راه براي دريافت محرکهاي ذهني وجود دارد:
اول با حداقل يک گروه صنفي که روي مسائل شغلي شما تاثير مي‏گذارند ملاقات مستمر و ارتباط داشته باشيد.
دوم با حداقل يک گروه که بيرون از حوزه علاقه‏هاي شغلي شما فعاليت مي‏کنند مشارکت و ارتباط داشته باشيد.
-7 همه چيز را به پرسش بگيريد.
هيچ چيز فارغ از نقد نيست. با آزادي کامل هر چيز و همه چيز را به طور مطلق به چالش بگيريد؛ هر چيزي که فکر مي‏کنيد در راه ايجاد يک سازمان به واقع بزرگ به کار گرفته مي‏شود. اگر خود را در موقعيتي ديديد که مي‏گويد: «آن راه نتيجه نمي‏دهد، چون هماني نيست که معمولا کارها را از طريق آن انجام مي‏دهيم»، معلوم مي‏شود که چارچوب فکري درستي نداريد.
-8 هر روز را با يک ايده آغاز کنيد .
در پايان کار 10 دقيقه بنشينيد و فکر کنيد که در آن روز کارها چطور انجام داده ايد و چگونه مي‏توانستيد آنها را بهتر انجام دهيد.در پايان هفته نيز به ايده‏هاي خود نظري بيافکنيد و ببينيد با کدام يک عملا مي‏توانيد کنار بياييد.کاملا درست است بيشتر ايده‏هاي شما بسادگي انجام شدني نيست، اما شما آنهايي را مي‏خواهيد که چنين باشند.
-9 تنوع طلب باشيد .
يکي از موانع بر سر راه خلاقيت شخصي ما مسير عادت شده‏اي است که براي خود خلق مي‏کنيم.پس خود را از اين مسير بيرون بکشيد و راههاي جديدي را بيازماييد. کارهاي پژوهشي بخوانيد و فقط به رشته تخصصي خود بسنده نکنيد ،آنگاه ببينيد چگونه به کار شما ارتباط پيدا مي‏کنند و چگونه مي‏توانيد به کمک آنها کار خود را بهبود ببخشيد.

سه راه شکوفا کردن و برداشت ايده ها
-1 نگذاريد افکار از ذهنتان فرار کنند. آنها را روي کاغذ بياوريد.
-2 ايده هايتان را مرور کنيد .آنها را دائما در پرونده‏اي که در جريان است ، ثبت کنيد. محل بايگاني شما مي‏تواند يک کمد مجهز يا کشوي يک ميز تحرير باشد.
-3 ايده‏هايتان را به کار بريد و آبياري کنيد‌. آنها را رشد دهيد. راجع به آنها فکر کنيد . ايده‏هاي متجانس را به هم پيوند دهيد. هر مطلبي که به شکلي با ايده شما در ارتباط است ، بخوانيد.

نتيجه‏گيري
همواره بايد به خاطر داشته باشيم که صرفه به خاطر سپردن مطالب هيچ سودي را عايد نمي‏کند، بلکه خلاقيت در استفاده از اين مطالب نقش موثري در پيشرفت انسان ايفا مي‏کند . خلاقيت منحصر به افراد خاصي نيست و مي‏توان آن را در خود ايجاد و تقويت کرد . براي انجام اين مهم بايد ذهن و تواناييهاي آن را شناخت و در زمان مناسب با تقويت آن از آن استفاده کرد . خلاقيت نه‏تنها نقش موثري در رشد فردي دارد بلکه مي‏توان از آن در ارتباط با ديگران استفاده کرد .

منابع
-1 لامسدين مونيکا و ادوارد ، تفکر خلاق و حل خلاقانه مسئله ، ترجمه : حائري زاده خيريه ، محمد حسين ليلي ، نشر ني
-2 ساروخاني باقر ، درآمدي بر دايرة المعارف علوم اجتماعي ، انتشارات کيهان
-3 گزيده مديريت شماره 22
-4 شوارتز، جادوي فکر بزرگ ، ترجمه بخت آور ژن