tania
02-23-2011, 05:55 PM
مراد از مراجع قضایی، كلیه مراجعی است كه به موجب قانون تشكیل شده و به دعاوی، جرایم و امور، رسیدگی نموده و اقدام به صدور رأی می‌نمایند. مراجع قضایی نه تنها شامل مراجع قضایی (حقوقی و كیفری) می‌شود، بلكه مراجع اداری را نیز در برمی‌گیرد. مراجع قضایی شامل موارد زیر می‌شود:
1) مراجع عمومی 2) مراجع استثنایی(اختصاصی) 3) دیوان عالی كشور 4) دادسرا
مراجع عمومی
این مراجع خود به دو بخش تقسیم می‌شوند: دادگاه‌های نخستین (بدوی) و دادگاه تجدید نظر استان.
1) دادگاه‌های نخستین
الف) دادگاه عمومی حقوقی: كه صلاحیت رسیدگی به تمام دعاوی حقوقی غیر از آن‌چه كه قانون صراحتاً استثناء كرده را دارند. چنان‌چه رسیدگی به دعوای افراز ملكی كه جریان ثبتی آن خاتمه یافته در صلاحیت ادارۀ ثبت محل وقوع ملك می‌باشد.
ب) دادگاه خانواده: مسائل خانواده ایجاب می‌كند، آنها با سرعت بیشتری رسیدگی شود تا روابط خانوادگی از بین نرود.
دعاوی داخل در صلاحیت دادگاه خانواده
1) دعاوی مربوط به نكاح دائم و موقت.
2) طلاق، فسخ نكاح، بذل مدت و انقضای مدت.
3) مهریه.
4) جهیزیه.
5) اجرت المثل و نحله ایام زوجیت.
6) نفقه جاریه و معوقه زوجه و أقربای واجب النفقه.
7) حضانت و ملاقات طفل.
8) نَسَب.
9) نشوز و تمكین.
10) نصب قیم و ناظر، ضم امین و عزل آنها.
11) حكم رشد.
12) ازدواج مجدد.
13) شرایط ضمن عقد ازدواج.
ج)دادگاه عمومی جزایی: حوزه‌هایی كه دادگاه عمومی بیش از یك شعبه دارد، شعب آنها به حقوقی و جزایی تقسیم می‌شوند. شعب جزایی، دادگاه عمومی جزایی خوانده می‌شود که صلاحیت رسیدگی به امور كیفری را دارند. یعنی اعمالی كه در قانون با قید مجازات، منع شده است و جرم به مفهوم اعم آورده شده است. البته رسیدگی به برخی جرایم مثل جرایم برخی مقامات و اشخاص در صلاحیت دادگاه كیفری استان است.
د) دادگاه كیفری استان: در مركز هر استان، شعبه یا شعبی از دادگاه تجدیدنظر به عنوان «دادگاه كیفری استان» اختصاص می‌یابد و تعداد شعب آن به تشخیص رئیس قوه قضائیه می‌باشد. تشكیل دادگاه كیفری استان در شهرستان محل وقوع جرم نیز به دستور رئیس قوه قضائیه امكان‌پذیر است. این دادگاه برای رسیدگی به جرایمی كه مجازات قانونی آنها قصاص نفس، اعدام، رجم، صلب یا حبس دائم باشد از پنج نفر و برای رسیدگی به جرایمی كه مجازات قانونی آنها قصاص عضو باشد و نیز جرایم مطبوعاتی و سیاسی از سه نفر تشكیل می‌شود. رسیدگی به كلیه اتهامات اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای نگهبان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، وزرا و... در صلاحیت دادگاه كیفری استان تهران است مگر این كه در صلاحیت سایر مراجع قضایی قرار گرفته باشد.
2) دادگاه تجدیدنظر استان: مرجع اصلی تجدیدنظر احكام و قرارهای مراجع بدوی (دادگاه عمومی و دادگاه انقلاب) دادگاه تجدیدنظر استان است. دادگاه تجدید نظر مركب از یك رئیس و دو نفر مستشار می باشد و به تعداد لازم در هر استان تشكیل می‌گردد. جلسه دادگاه تجدیدنظر با حضور دو نفر عضو، رسمیت یافته پس از رسیدگی ماهوی طبق آئین دادرسی مربوطه، رای اكثریت كه به وسیله رئیس عضو مستشار انشاء می‌شود، قطعی و لازم الاجرا است.
مراجع استثنایی یا اختصاصی
منظور از مراجع اختصاصی، مراجعی هستند كه صلاحیت رسیدگی به هیچ امری را ندارند، مگر این كه قانون صریحاًً تعیین و مشخص كرده باشد. مراجع استثنایی به مراجع استثنایی حقوقی و كیفری تقسیم می‌شود:
1) مراجع استثنایی حقوقی: که خود بر دو قسم ذیل تقسیم می‌شوند:
الف) مراجع استثنایی حقوقی دادگستری: عبارت از مراجعی هستند كه نصب و عزل قضات آنً به طور کلی در صلاحیت قوه قضائیه می‌باشد. دادگاه انقلاب و دادگاه‌های خاص نظامی از مراجع استثنایی كیفری هستند و به موجب قانون علاوه بر امور كیفری در رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال مصادره شده نیز رسیدگی می‌نماید.
ب) مراجع استثنایی حقوقی غیر دادگستری: عبارت از مراجعی هستند كه نصب و عزل قضاتِ آنها به طور کلی یا جزئی به عهده قوه مجریه بوده و از صلاحیت قوه قضائیه خارج است. مثل مراجع پیش‌بینی شده در قانون كار (هیأت تشخیص، هیأت حل اختلاف) مراجع ثبتی (اداره ثبت، هیأت حل اختلاف، هیأت نظارت و شورای عالی ثبت)
2) مراجع استثنایی كیفری: مراجعی هستند كه تنها صلاحیت رسیدگی به آن دسته از جرایمی را دارند كه قانون‌گذار صراحتاً در صلاحیت آنها قرار داده است مثل دادگاه و دادسرای ویژه نیروهای مسلح، دادگاه انقلاب، دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت، شورای حل اختلاف.
نویسنده : خسرو بهمن یار
منابع:
1) صدرزاده افشار، محسن؛ آئین دادرسی مدنی و بازرگانی، تهران، جهاد دانشگاهی، 1382، چاپ هفتم، صص 75-90.
2) شمس، عبدالله؛ آئین دادرسی مدنی، تهران، دراك، 1384، چاپ هشتم، ج 1، صص 54 - 93.
3) مدنی، جلال‌الدین، آئین دادرسی مدنی، تهران، پایدار 1382، چاپ اول، ج1، صص 196- 228.
1) مراجع عمومی 2) مراجع استثنایی(اختصاصی) 3) دیوان عالی كشور 4) دادسرا
مراجع عمومی
این مراجع خود به دو بخش تقسیم می‌شوند: دادگاه‌های نخستین (بدوی) و دادگاه تجدید نظر استان.
1) دادگاه‌های نخستین
الف) دادگاه عمومی حقوقی: كه صلاحیت رسیدگی به تمام دعاوی حقوقی غیر از آن‌چه كه قانون صراحتاً استثناء كرده را دارند. چنان‌چه رسیدگی به دعوای افراز ملكی كه جریان ثبتی آن خاتمه یافته در صلاحیت ادارۀ ثبت محل وقوع ملك می‌باشد.
ب) دادگاه خانواده: مسائل خانواده ایجاب می‌كند، آنها با سرعت بیشتری رسیدگی شود تا روابط خانوادگی از بین نرود.
دعاوی داخل در صلاحیت دادگاه خانواده
1) دعاوی مربوط به نكاح دائم و موقت.
2) طلاق، فسخ نكاح، بذل مدت و انقضای مدت.
3) مهریه.
4) جهیزیه.
5) اجرت المثل و نحله ایام زوجیت.
6) نفقه جاریه و معوقه زوجه و أقربای واجب النفقه.
7) حضانت و ملاقات طفل.
8) نَسَب.
9) نشوز و تمكین.
10) نصب قیم و ناظر، ضم امین و عزل آنها.
11) حكم رشد.
12) ازدواج مجدد.
13) شرایط ضمن عقد ازدواج.
ج)دادگاه عمومی جزایی: حوزه‌هایی كه دادگاه عمومی بیش از یك شعبه دارد، شعب آنها به حقوقی و جزایی تقسیم می‌شوند. شعب جزایی، دادگاه عمومی جزایی خوانده می‌شود که صلاحیت رسیدگی به امور كیفری را دارند. یعنی اعمالی كه در قانون با قید مجازات، منع شده است و جرم به مفهوم اعم آورده شده است. البته رسیدگی به برخی جرایم مثل جرایم برخی مقامات و اشخاص در صلاحیت دادگاه كیفری استان است.
د) دادگاه كیفری استان: در مركز هر استان، شعبه یا شعبی از دادگاه تجدیدنظر به عنوان «دادگاه كیفری استان» اختصاص می‌یابد و تعداد شعب آن به تشخیص رئیس قوه قضائیه می‌باشد. تشكیل دادگاه كیفری استان در شهرستان محل وقوع جرم نیز به دستور رئیس قوه قضائیه امكان‌پذیر است. این دادگاه برای رسیدگی به جرایمی كه مجازات قانونی آنها قصاص نفس، اعدام، رجم، صلب یا حبس دائم باشد از پنج نفر و برای رسیدگی به جرایمی كه مجازات قانونی آنها قصاص عضو باشد و نیز جرایم مطبوعاتی و سیاسی از سه نفر تشكیل می‌شود. رسیدگی به كلیه اتهامات اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای نگهبان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، وزرا و... در صلاحیت دادگاه كیفری استان تهران است مگر این كه در صلاحیت سایر مراجع قضایی قرار گرفته باشد.
2) دادگاه تجدیدنظر استان: مرجع اصلی تجدیدنظر احكام و قرارهای مراجع بدوی (دادگاه عمومی و دادگاه انقلاب) دادگاه تجدیدنظر استان است. دادگاه تجدید نظر مركب از یك رئیس و دو نفر مستشار می باشد و به تعداد لازم در هر استان تشكیل می‌گردد. جلسه دادگاه تجدیدنظر با حضور دو نفر عضو، رسمیت یافته پس از رسیدگی ماهوی طبق آئین دادرسی مربوطه، رای اكثریت كه به وسیله رئیس عضو مستشار انشاء می‌شود، قطعی و لازم الاجرا است.
مراجع استثنایی یا اختصاصی
منظور از مراجع اختصاصی، مراجعی هستند كه صلاحیت رسیدگی به هیچ امری را ندارند، مگر این كه قانون صریحاًً تعیین و مشخص كرده باشد. مراجع استثنایی به مراجع استثنایی حقوقی و كیفری تقسیم می‌شود:
1) مراجع استثنایی حقوقی: که خود بر دو قسم ذیل تقسیم می‌شوند:
الف) مراجع استثنایی حقوقی دادگستری: عبارت از مراجعی هستند كه نصب و عزل قضات آنً به طور کلی در صلاحیت قوه قضائیه می‌باشد. دادگاه انقلاب و دادگاه‌های خاص نظامی از مراجع استثنایی كیفری هستند و به موجب قانون علاوه بر امور كیفری در رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال مصادره شده نیز رسیدگی می‌نماید.
ب) مراجع استثنایی حقوقی غیر دادگستری: عبارت از مراجعی هستند كه نصب و عزل قضاتِ آنها به طور کلی یا جزئی به عهده قوه مجریه بوده و از صلاحیت قوه قضائیه خارج است. مثل مراجع پیش‌بینی شده در قانون كار (هیأت تشخیص، هیأت حل اختلاف) مراجع ثبتی (اداره ثبت، هیأت حل اختلاف، هیأت نظارت و شورای عالی ثبت)
2) مراجع استثنایی كیفری: مراجعی هستند كه تنها صلاحیت رسیدگی به آن دسته از جرایمی را دارند كه قانون‌گذار صراحتاً در صلاحیت آنها قرار داده است مثل دادگاه و دادسرای ویژه نیروهای مسلح، دادگاه انقلاب، دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت، شورای حل اختلاف.
نویسنده : خسرو بهمن یار
منابع:
1) صدرزاده افشار، محسن؛ آئین دادرسی مدنی و بازرگانی، تهران، جهاد دانشگاهی، 1382، چاپ هفتم، صص 75-90.
2) شمس، عبدالله؛ آئین دادرسی مدنی، تهران، دراك، 1384، چاپ هشتم، ج 1، صص 54 - 93.
3) مدنی، جلال‌الدین، آئین دادرسی مدنی، تهران، پایدار 1382، چاپ اول، ج1، صص 196- 228.