آرامش دل با یاد خدا

[sunyboy]

یكی از بزرگ‏ترین مشكلات بشر امروزی، اضطراب و فشارهای روانی است، كه پیامدهای منفی فروانی هم به دنبال داشته است . انسان در راه رسیدن به آرامش كوشش‏های فراوانی را به كار برده است، اما چون راه صحیح آن را نیافته است، تلاشش بی‏ثمر مانده است . پیشرفت علم و تكنولوژی نیز با همه‏ی غوغایش، بیش از پیش او را در گرداب ناآرامی و اضطراب و تردید غوطه‏ور ساخته است .

اضطراب و دلهره از راه‏های گوناگونی ممكن است‏به وجود آید: الف - ترسیم آینده‏های تاریك; افرادی كه برای خود آینده‏های تاریك ومبهم تصور می‏كنند، هر آن ممكن است دچار بیماری و درماندگی و ... شوند و از این نگرانی و ترس، بسیار رنج می‏برند . ب - ضعف و ناتوانی; گاه انسان در برابر مشكلات فراوان زندگی به این فكر فرو می‏رود كه ممكن است از عهده‏ی حل آن‏ها برنیایم، همین تصور او را مضطرب میسازد . ج - احساس پوچی در زندگی; د - دنیا

پرستی و ترس از مرگ .
امروز، نه تنها جوامع غیر دینی و سكولار، كه جوامع دینی نیز به دلیل غفلت از گنجینه‏ی غنی و گران‏بهایی كه از ایمان در اختیار دارند، از فشارهای روانی و دلهره‏های بی‏مورد در رنجند . خدایی كه انسان را آفرید و برای هدایت و راهنمایی او كتابهای آسمانی و پیامبران را فرستاد، بی‏شك عوامل آرامش و آسایش او را از زبان پیامبران خود بیان كرده است .

انسان هنگامی كه كارهای خود را با تفكر و تعقل انجام دهد و به این بیندیشد كه كارهایش برای سعادت اخروی سودمند است، این كار فكری با آرامش خاطر وبدون هیچ‏گونه تزلزل و اضطرابی صورت می‏گیرد; اما اگر تنها زندگی مادی را ببیند و از هوی و هوس پیروی كند، وهم و خیال به سراغ او آمده و او را از راه راست منحرف می‏سازد و اورا در تصمیم خود مضطرب و در اقدام به كارهای مهم سست میگرداند .

آرامش دل و اطمینان خاطر مقدمه‏ای است‏برای نشاط . كسی دارای روحیه شادابی است كه از فشار روانی و دلهره در در امان باشد . خداوند در آیه‏ی بیست و هشت‏سوره‏ی رعد مهم‏ترین عامل آرامش را یاد خود میداند:
الذین آمنوا وتطمئن قلوبهم بذكر الله الا بذكر الله تطمئن القلوب (رعد/28) كسانی كه ایمان آورده‏اند و دل‏هایشان به یاد خدا آرام می‏گیرد، آگاه باش كه (تنها) با یاد خدا دل‏ها آرامش می‏یابد .

مقصود از این‏كه یاد حق آرامش دهنده‏ی قلب‏هاست، تنها ذكر زبانی نیست . هر چند ذكر لفظی (یك واژه را چند بار تكرار كردن) در انسان تاثیر دارد و موجب تلقین مفهوم آن واژه به دل می‏شود، بلكه علاوه بر ذكر زبانی، ذكر قلبی نیز نیاز است تا با تمام وجود متوجه عظمت‏خداوند شده، حضور خدا را در همه جا و تمام حالات درك كند، تا اگر صحنه‏ی گناهی برایش پیش آمد، بتواند یوسف‏وار از آن چشم پوشی كند . چرا كه حضرت علی ( علیه السلام) می‏فرماید: ذكر بر دو نوع است، یاد خداوند در هنگام مصیبت و از آن بالاتر، یاد خداوند است در هنگامی كه حرامی پیش بیاید و از آن چشم بپوشی . (1)

هیچ كنجی بی‏دد و بی‏دام نیست
جز به خلوتگاه حق آرام نیست
گر گریزی بر امید راحتی
زان طرف هم پیشت آید آفتی (مولوی)

نام خدا بر لب، همانند آبیاری شاخه‏ی درخت است كه تنها گرد گیری از آن می‏كند، ولی یاد خدا در دل مثل آبیاری ریشه‏ی درخت است كه مایه‏ی بالندگی و ثمر بخشی آن خواهد بود . اثر چنین یادی این است كه انسان را با شور و نشاط به تولید، كار، اشتغال و تامین نیازهای جامعه وامی‏دارد تا از هر گونه تنبلی و تن‏پروری بپرهیزد و نیز هیچ كار سود آوری او را از یاد خدا غافل نسازد تا از كار حلال دست‏بردارد و یا به كار حرام روی آورد . چنان‏چه خداوند می‏فرماید:
«مردانی كه نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زكات به خود مشغول نمی‏دارد و از روزی كه دل‏ها و دیده‏ها در آن زیرورو می‏شود، می‏هراسند .» (نور/37)
این مردان الهی در اثر یاد خدا، نه تنها از عبادت‏های بدنی امتناعی ندارند، بلكه از زكات و انفاق به مستمندان نیز غافل نیستند .

یكی از مصادیق یاد خداوند، یاد پیامبر اكرم و امامان معصوم - صلوات الله علیهم - است; زیرا امام صادق ( علیه السلام) در مورد آیه‏ی «الابذكرالله ...» می‏فرمایند:
«به محمد علیه و آله السلام تطمئن القلوب و هو ذكر الله‏» (منظور از آیه این است كه با یاد پیامبر دل‏ها آرام می‏گیرد كه او یاد خداست) (2)

رسول خدا ( صلی الله علیه و آله) - فرمودند: «مراد از» «الذین آمنوا» شیعیان است و مراد از «ذكر الله‏» امیرالمؤمنین و ائمه - صلوات الله علیهم - است . (3)

كه یاد آن حضرات مایه‏ی آرامش است، این‏كه ما شیعیان در شادی آنان خوشحال و در غم آنان اندوهگین هستیم، گذشته از آرامش به نشاط می‏رسیم، كه بارها آن را آزموده‏ایم .
پیامبران و امامان معصوم ( علیهم السلام) بالاترین مرحله‏ی آرامش را دارا بودند . به یك نمونه در این زمینه نگاه می‏كنیم:

امام سجاد ( علیه السلام) می‏فرمایند: «هنگامی كه كار جنگ در نبرد كربلا سخت‏شد، پدرم حسین بن علی ( علیه السلام) در آرامش كامل بود و هر لحظه رنگ چهره‏ی او روشن‏تر و بشاش‏تر می‏گشت، برخی بر خلاف پدرم رنگشان زرد شده و ترس بر اندامشان افتاده بود و دل‏هاشان می‏لرزید، حسین بن علی ( علیه السلام) به آنان فرمود: ای بزرگ‏زادگان صبر كنید، مرگ جز پلی بیش نیست كه شما را از این سختی‏ها به بهشت وسیع عبور می‏دهد ... .» (4)

چگونگی آرامش دل با یاد خدا:
ذكر حضرت حق دل را صیقل داده، انسان خاكی و ملكی را به ملكوت متصل می‏سازد . او با كمال مطلق ارتباط پیدا می‏كند و این ارتباط آرامشی بسیار لذت‏بخش به او عنایت می‏كند . در پرتو چنین ارتباطی احساس می‏كند به غیر خدا پناه بردن جز فرومایگی چیزی بر او نمی‏افزاید . دریچه‏ی دل چون با یاد پروردگار باز شد، انسان احساس می‏كند خدا هم او را یاد كرده است، كه خود می‏فرماید:

«فاذكرونی اذكركم واشكروا لی ولا تكفرون‏» (بقره/152)
مرا یاد كنید، تا شما را یاد كنم، و شكر مرا به‏جا آورید و كفران نعمت‏های من نكنید . شما از طریق بندگی خداوند و با تمام وجود و دل وجان به یاد او باشید، تا خداوند هم به یاد شما باشد و نعمت‏هایش را بر شما افزون كند .

امام صادق ( علیه السلام) می‏فرمایند: «بدانید هر كس از مؤمنان خدا را یاد كند، خداوند او را به‏خوبی یاد می‏كند، پس در طاعت‏خداوند بكوشید .» (5)

توجه به خدا در ایجاد آرامش قلبی بدین جهت است كه: 1 - خداوند، هدف نهایی فطرت انسان است و انسان ناخودآگاه در طلب این مطلوب نهایی در حركت است و تا به او نرسد، آرام نمی‏گیرد . 2 - كسی كه توجه به خدا ندارد در واقع به غیر او كه همان دنیا و مظاهر آن باشد، دل بسته است . این فرد هر مقدار از نعمت‏ها و بهره‏های دنیا برخوردار گردد در هراس و دلهره‏ی بیش‏تری قرار میگیرد; زیرا دایم در حسرت امری است كه نصیب او نشده و در اضطراب است كه آنچه دارد از دست ندهد . بنابراین گرفتار رنج و اندوه دایمی میشود و با كوچك‏ترین سختی و مصیبتی تعادل روحی خود را از دست داده، زندگی سخت و محنت‏باری را خواهد داشت . ترسیم قرآن از این بحران روحی چنین است:

«ومن اعرض عن ذكری فان له معیشة ضنكا ونحشره یوم القیامة اعمی‏» (طه/124) و هر كس از یاد من روی (و دل) بگرداند، در حقیقت زندگی تنگ (و سختی) خواهد داشت و روز رستاخیز او را نابینا محشور می‏كنیم .
روی گردانی از یاد خدا دو ثمره‏ی بسیار تلخ دارد: 1) داشتن زندگی ناگوار و تنگ 2) دوست‏شدن با شیطان همان‏گونه كه قرآن می‏گوید:

«ومن یعش عن ذكر الرحمن نقیض له شیطانا فهو له قرین‏» (زخرف/36) و هر كس از یاد (خدای) رحمان دل بگرداند، بر او شیطانی می‏گماریم تا برای وی دم‏سازی باشد .
اگر انسان غرق در لذات دنیا شود به صورتی كه او را از یاد خدای مهربان - كه رحمت وسیعش همه‏ی موجودات را شامل می‏شود - باز دارد، خداوند شیطانی را بر او مسلط می‏سازد تا همواره با او هم‏نشین باشد، رشته‏هایی در گردن او افكنده، هر جا كه خاطرخواهش باشد، او را ببرد .

یاد خدا و بقای نشاط
خداوند در این زمینه می‏فرماید:
«یا ایها الذین آمنوا اذا لقیتم فئة فاثبتوا واذكروا الله كثیرا لعلكم تفلحون‏» (انفال/45)
ای گروه مؤمنان هنگامی كه دست‏هایی از دشمنان را در میدان نبرد در برابر خود دیدید، ثابت قدم باشید و خدا را فراوان یاد كنید، باشد كه رستگار و پیروز شوید . هنگامی كه سرباز مجاهد، به یاد قدرت بی‏پایان و رحمت گسترده‏ی الهی باشد، احساس می‏كند در میدان مبارزه تنها نیست . این امر می‏تواند در تمام صحنه‏های زندگی او در برابر ناملایمات مقاوم سازد .

خداوند برای دلداری رسول اكرم ( صلی الله علیه و آله) در برابر سختی‏ها، خطاب به او میفرماید:
«ولقد نعلم انك یضیق صدرك بما یقولون فسبح بحمد ربك وكن من الساجدین‏» (حجر/97 و 98)
ما می‏دانیم كه سخنان مشركان سینه‏ی تو را تنگ و ناراحت می‏سازد، روح لطیف و قلب حساس تو نمی‏تواند در برابر بدگویی‏های آنان ساكت‏بنشیند و سخنان كفر آمیز آنان را تحمل كند، به همین دلیل اندوهگین می‏شوی . برای برطرف شدن این ناراحتی به تسبیح پروردگارت بپرداز و در برابر ذات پاكش سجده به‏جای آور . ذكر خداوند اثرات بد گفتار آنان از بین برده، به تو نیرو و توان تحمل بیش‏تر می‏بخشد .

هر چند خطاب آیه به پیامبر اكرم ( صلی الله علیه و آله) است، ولی در نهایت آن شامل همه‏ی افراد می‏شود . هر كس می‏خواهد در برابر سختی‏ها مقاوم باشد و همیشه به یاد خدا باشد و او را حاضر و ناظر بر كردار خویش بداند .

قرآن آرامش اولیای الهی را چنین بیان می‏كند:
«الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم ولا هم یحزنون الذین آمنوا وكانوا یتقون‏» (یونس/62 و 63) آگاه باشید كه بر دوستان خدا نه بیمی است و نه آنان اندوهگین می‏شوند; همانان كه ایمان آورده و پرهیزگاری ورزیده‏اند .

ترس و اندوه، دو حالت روانی و برهم زننده‏ی آرامشند . نفی آن دو از سوی اولیای خدا، مساوی با حصول آرامش و برطرف شدن اضطراب دوستان راستین خدا آن‏قدر به خدا نزدیك شده‏اند كه میان آنان و خدا فاصله‏ای نیست، آنان از هر گونه وابستگی به جهان ماده آزادند، نه با از دست دادن امكانات مادی فریادشان بلند میشود، و نه ترس از آینده افكارشان را به خود مشغول می‏سازد . اولیای خدا، كسانی هستند كه حوادث ناگوار روزگار در دیدگاه آنان زشت و ناخوشایند جلوه نمی‏كند، هر چه از دست‏بدهند غمی به دل راه نداده و اندوه بر چهره‏شان نمی‏نشیند، اینان برخوردار از اطمینان و آرامش نفس هستند .

آرامش اولیای خدا بشارتی از سوی خداوند به آنان است، كه از راه ایمان وتقواپیشگی به این مقام رسیده‏اند كه نه در دنیا و نه در آخرت از هیچ نترسند و بر هیچ امری نگران نباشند; جز مواردی كه خدا خواهد، و خداوند خواسته تا از پروردگار خویش و از دست رفتن كرامت الهی، ناراحت‏باشند كه این ترس و حزن، تسلیم در برابر خداست . (6)

در آیات و روایات متعددی یاد خداوند را از جنبه‏هایی چون تشویق به آن، فواید دنیوی و اخروی آن، زمان ومكان آن و كیفیت ذكر، را تاكید كرده‏اند; كه بسیاری ازخطاهایی كه بشر انجام می‏دهد به سبب غفلت او از خداست; بی‏شك اگر انسان همواره به یاد خدا باشد و خود را در پیشگاه الهی حاضر ببیند، از كردارهای ناپسند خودداری می‏كند .



پی‏نوشت‏ها:
1 . مجلسی، محمد باقر; بحار الانوار;) چاپ ایران (ج‏71، ص‏93، ح‏48 . و نیز همان، ج‏77، ص‏51 ح‏3
2 . تفسیر العیاشی، ج‏2، ص‏227
3 . تفسیر كنز الدقایق، ج‏6، ص‏447
4 . صدوق; معانی الاخبار; ص‏288
5 . تفسیر كنز الدقایق، ج‏2، ص‏194
6 . ر . ك: المیزان، ج‏10، ص‏88 . تفسیر نمونه، ج‏8، ص‏332