tania
02-18-2011, 03:24 PM
حق شرط در معاهدات
از جمله موضوعاتی كه بر اجرای معاهدات تأثیر می‌گذارد، حق شرط می‌باشد؛ چرا كه دولت‌ها در مواجهه با یك معاهده، یا به‌صورت مطلق آنرا می‌پذیرند یا اصلاً نمی‌پذیرند و یا اینكه به‌صورت مشروط می‌پذیرند كه در این صورت حق شرط مطرح می‌شود. حق شرط عمل حقوقی یك جانبهای است كه توسط یك دولت در موقع پذیرش معاهده‌ای اعلام می‌شود.
تعریف حق شرط:
بیانیه یا اعلامیه یك جانبهای كه از سوی كشور یا سازمان بین‌المللی به هنگام امضاء، تصویب، قبول، تصدیق یك معاهده و یا الحاق به آن صادر می‌شود و به وسیله آن، موضع كشور یا سازمان بین‌المللی صادر كنندۀ بیانیه یا اعلامیه در خصوص عدم شمول یا تغییر آثار حقوق برخی از مقررات عهدنامه در زمینۀ اجرای آن نسبت به خود، ابراز می‌گردد. برای مثال از حق شرط كشورمان در مورد پذیرش كنوانسیون حقوق كودك، نسبت به مقرراتی كه مغایر با شرع باشد، می‌توان نام برد.
حق شرط زمانی ایجاد می‌شود كه یك اعلامیه از سوی دولت شرط كند. و به صورت یك جانبه صادر شود سپس یك یا چند طرف دیگر معاهده آنرا بطور ضمنی یا صریح بپذیرند. بنابراین اعلام حق شرط یك دولت یا سازمان بین‌المللی بدون پذیرش آن توسط اعضای دیگر معاهده فاقد آثار حقوق است.
شرایط پذیرش حق شرط:
1) كتبی باشد؛ این شرط در مورد انصراف از حق شرط یا مخالفت با آن نیز باید رعایت شود و اگر پس از گذشت 12 ماه از اعلام حق شرط، به صورت كتبی اعتراض و مخالفت نشود، این عدم اعتراض بمنزله پذیرش ضمنی حق شرط می‌باشد (ماده 5 كنوانسیون وین)؛
2) معاهده حق شرط را ممنوع نكرده باشد؛
3) حق شرط با هدف و منظور معاهده مغایرت نداشته باشد.
زمان اعلام حق شرط:
1) هنگام امضاء: بهترین زمان برای اعمال حق شرط زمان امضای آن است چرا كه مشكلات و موانع كمتری بر سر راه آن است و كشورهای دیگر نیز با ملاحظه این حق شرط آن معاهده را امضاء می‌كنند یا از پذیرش و امضای آن منصرف می‌شوند؛
2) هنگام تصویب: این زمان برای اعمال حق شرط، با مشکلاتی روبروست؛ چرا كه دولت‌ها خواهان اجرای معاهده به‌صورتی كه امضاء كرده‌اند می‌باشند و با اعلام حق شرط توسط یك عضو، مخالفت‌های زیادی ممكن است، به‌وجود آید؛
3) هنگام الحاق: الحاق عبارت است از پیوستن یك كشور به معاهده‌ای كه در مذاكرات و تهیه آن حضور نداشته و خود را با این الحاق تابع مقررات آن عهدنامه می‌كند. در این زمان استفاده از حق شرط بسیار مشكل است چرا كه دولت‌های تصویب كنندۀ عهدنامه آن، را قطعیت یافته می‌دانند.
حق شرط در انواع معاهدات:
در معاهدات دو جانبه معمولاً استفاده از حق شرط امكان ندارد؛ ولی در معاهدات چند جانبه و همه جانبه، مسأله حق شرط مطرح می‌شود چرا كه هدف آن‌ها دست‌یابی به مقررات واحدی است و همۀ كشورها نمی‌توانند آنرا به صورت كلی بپذیرند.
آثار حقوقی حق شرط:
1) اثر حقوقی پذیرش حق شرط: قبول حق شرط یك دولت به وسیله دولت دیگر موجب می‌شود كه آن دولت از زمان لازم‌الأجرا شدن معاهده، طرف معاهده محسوب شود؛
2) اثر حقوقی مخالفت با حق شرط: طبق بند 3 ماده 21 عهدنامه وین، اگر دولت با حق شرط مخالفت كرده باشد، تنها آن قسمت از حق شرط كه توسط كشوری اعلام شده، بین این دولت‌ها اعمال نخواهد شد و سایر موارد معاهده در روابط میان آن ها اعمال خواهد؛
3) اثر حقوقی انصراف از حق شرط: طبق ماده 22 كنوانسیون وین: به‌جز در مواردی كه معاهده، نحوۀ دیگری مقرر كند، حق شرط را می‌توان در هر زمان مسترد داشت و رضایت دولتی كه آنرا پذیرفته شرط نمی‌باشد. البته حق شرط را، باید از «اعلامیه‌های تفسیری» كه در آن دولت‌ها نحوۀ استنباط و برداشت خود را از برخی مواد معاهده اعلام می‌نمایند، تمیز داد. حق شرط در پذیرش یك معاهده مستلزم ذكر آن در خود معاهده نیست. بنابراین در صورت سكوت معاهده، طرفین معاهده آزادی بیشتری نسبت به اعمال حق شرط دارند.
در مورد تأسیس یك سازمان بین‌المللی، قائل شدن حق شرط یا رزرو و تحفظ نسبت به عضویت آن سازمان، از سوی هر متقاضی عضویت، منوط به تصویب ركن صلاحیت‌دار آن سازمان است.
نویسنده : شعبانعلی جباری
از جمله موضوعاتی كه بر اجرای معاهدات تأثیر می‌گذارد، حق شرط می‌باشد؛ چرا كه دولت‌ها در مواجهه با یك معاهده، یا به‌صورت مطلق آنرا می‌پذیرند یا اصلاً نمی‌پذیرند و یا اینكه به‌صورت مشروط می‌پذیرند كه در این صورت حق شرط مطرح می‌شود. حق شرط عمل حقوقی یك جانبهای است كه توسط یك دولت در موقع پذیرش معاهده‌ای اعلام می‌شود.
تعریف حق شرط:
بیانیه یا اعلامیه یك جانبهای كه از سوی كشور یا سازمان بین‌المللی به هنگام امضاء، تصویب، قبول، تصدیق یك معاهده و یا الحاق به آن صادر می‌شود و به وسیله آن، موضع كشور یا سازمان بین‌المللی صادر كنندۀ بیانیه یا اعلامیه در خصوص عدم شمول یا تغییر آثار حقوق برخی از مقررات عهدنامه در زمینۀ اجرای آن نسبت به خود، ابراز می‌گردد. برای مثال از حق شرط كشورمان در مورد پذیرش كنوانسیون حقوق كودك، نسبت به مقرراتی كه مغایر با شرع باشد، می‌توان نام برد.
حق شرط زمانی ایجاد می‌شود كه یك اعلامیه از سوی دولت شرط كند. و به صورت یك جانبه صادر شود سپس یك یا چند طرف دیگر معاهده آنرا بطور ضمنی یا صریح بپذیرند. بنابراین اعلام حق شرط یك دولت یا سازمان بین‌المللی بدون پذیرش آن توسط اعضای دیگر معاهده فاقد آثار حقوق است.
شرایط پذیرش حق شرط:
1) كتبی باشد؛ این شرط در مورد انصراف از حق شرط یا مخالفت با آن نیز باید رعایت شود و اگر پس از گذشت 12 ماه از اعلام حق شرط، به صورت كتبی اعتراض و مخالفت نشود، این عدم اعتراض بمنزله پذیرش ضمنی حق شرط می‌باشد (ماده 5 كنوانسیون وین)؛
2) معاهده حق شرط را ممنوع نكرده باشد؛
3) حق شرط با هدف و منظور معاهده مغایرت نداشته باشد.
زمان اعلام حق شرط:
1) هنگام امضاء: بهترین زمان برای اعمال حق شرط زمان امضای آن است چرا كه مشكلات و موانع كمتری بر سر راه آن است و كشورهای دیگر نیز با ملاحظه این حق شرط آن معاهده را امضاء می‌كنند یا از پذیرش و امضای آن منصرف می‌شوند؛
2) هنگام تصویب: این زمان برای اعمال حق شرط، با مشکلاتی روبروست؛ چرا كه دولت‌ها خواهان اجرای معاهده به‌صورتی كه امضاء كرده‌اند می‌باشند و با اعلام حق شرط توسط یك عضو، مخالفت‌های زیادی ممكن است، به‌وجود آید؛
3) هنگام الحاق: الحاق عبارت است از پیوستن یك كشور به معاهده‌ای كه در مذاكرات و تهیه آن حضور نداشته و خود را با این الحاق تابع مقررات آن عهدنامه می‌كند. در این زمان استفاده از حق شرط بسیار مشكل است چرا كه دولت‌های تصویب كنندۀ عهدنامه آن، را قطعیت یافته می‌دانند.
حق شرط در انواع معاهدات:
در معاهدات دو جانبه معمولاً استفاده از حق شرط امكان ندارد؛ ولی در معاهدات چند جانبه و همه جانبه، مسأله حق شرط مطرح می‌شود چرا كه هدف آن‌ها دست‌یابی به مقررات واحدی است و همۀ كشورها نمی‌توانند آنرا به صورت كلی بپذیرند.
آثار حقوقی حق شرط:
1) اثر حقوقی پذیرش حق شرط: قبول حق شرط یك دولت به وسیله دولت دیگر موجب می‌شود كه آن دولت از زمان لازم‌الأجرا شدن معاهده، طرف معاهده محسوب شود؛
2) اثر حقوقی مخالفت با حق شرط: طبق بند 3 ماده 21 عهدنامه وین، اگر دولت با حق شرط مخالفت كرده باشد، تنها آن قسمت از حق شرط كه توسط كشوری اعلام شده، بین این دولت‌ها اعمال نخواهد شد و سایر موارد معاهده در روابط میان آن ها اعمال خواهد؛
3) اثر حقوقی انصراف از حق شرط: طبق ماده 22 كنوانسیون وین: به‌جز در مواردی كه معاهده، نحوۀ دیگری مقرر كند، حق شرط را می‌توان در هر زمان مسترد داشت و رضایت دولتی كه آنرا پذیرفته شرط نمی‌باشد. البته حق شرط را، باید از «اعلامیه‌های تفسیری» كه در آن دولت‌ها نحوۀ استنباط و برداشت خود را از برخی مواد معاهده اعلام می‌نمایند، تمیز داد. حق شرط در پذیرش یك معاهده مستلزم ذكر آن در خود معاهده نیست. بنابراین در صورت سكوت معاهده، طرفین معاهده آزادی بیشتری نسبت به اعمال حق شرط دارند.
در مورد تأسیس یك سازمان بین‌المللی، قائل شدن حق شرط یا رزرو و تحفظ نسبت به عضویت آن سازمان، از سوی هر متقاضی عضویت، منوط به تصویب ركن صلاحیت‌دار آن سازمان است.
نویسنده : شعبانعلی جباری