tania
02-16-2011, 08:54 PM
در رابطه با هدايت عمليات جنگي در مخاصمات مسلحانه بين المللي و غير بين المللي، حقوق بين الملل بشر دوستانه بين دو دسته افراد تمايز قائل مي‌شود، علت چنين مسئله‌اي اعمال حمايت از پيش بيني شده[1] از افراد – اعم از نظامي و غيرنظامي- مي‌باشد. دسته اول افرادي هستند كه عضو نيروهاي مسلح طرفين مخاصمه بوده و نظامي محسوب مي‌شوند كه اصطلاحاً آنها را رزمنده[2] مي‌ناميم. اين دسته از افراد عمليات نظامي را انجام مي‌دهند. دسته دوم افرادي هستند كه دست به اعمال خصمانه نمي‌زنند و نقشي در عمليات جنگي بر عليه دشمن ندارند به همين دليل بايستي مورد حمايت قرار گيرند. اين دسته از افراد در اصطلاح حقوقي، غيرنظامي[3] نام دارند. بنابراين تبيين وضعيت حقوقي غيرنظاميان و تعريف آن به منظور شناسايي از رزمندگان در راستاي حمايت از غير نظامي در ادامه مطلب بررسي مي‌گردد.
1- بررسي وضعيّت حقوقي غيرنظاميان:
وضعيت حقوقي غيرنظاميان در مقايسه با گذشته به دليل تغيير ماهيّت درگيريهاي مسلحانه دچار تغيير و تحول شده است. ماهيت درگيريهاي مسلحانه معاصر به گونه‌اي است كه غير نظاميان بيشتر از گذشته در معرض تاثيرات جنگ قرار دارند. امروزه دامنه تاثيرات مخاصمات منحصر به سربازان حاضر در ميدان جنگ نمي‌گردد بلكه غيرنظاميان نيز اين قابليت را دارند كه در مخاصمات مسلحانه مشاركت نمايند و دشمن را مورد هدف قرار دهند.[4] حقوق بين الملل بشر دوستانه معاصر، اين عملكرد غير نظاميان را مشاركت مستقيم در مخاصمات تلقي مي‌نمايد.[5] اشاره به مشاركت مستقيم در مخاصمات[6] بدين معني است كه ما مشاركت غير مستقيم نيز داريم. بدين صورت كه يك فرد غير نظامي مي‌تواند بصورت غير مستقيم نيز در مخاصمات شركت كند. منظور از مشاركت غير مستقيم اين است كه در يك درگيري اعم از بين المللي و داخلي،يك فرد غير نظامي مي‌تواند احساساتي نسبت به يكي از طرفين درگيري داشته باشد، حتي به نفع يكي از طرفين تبليغ كند، به او كالا بفروشد، كمك مالي بكند. بطور يقين اين واكنش هرگز به معني مشاركت مستقيم نيست. در عوض مشاركتي مستقيم تلقي مي‌گردد كه فرد غير نظامي به دشمن لطمه و صدمه بزند. براي نمونه فرد، تفنگي در دست گرفته به طرف دشمن شليك مي‌كند ترديدي وجود ندارد كه در اين حالت دشمن آسيب مي‌بيند و اين مشاركت مستقيم است. مشاركت غير مستقيم مصونيت فرد غير نظامي را زايل نمي‌كند اما مشاركت مستقيم مصونيت غيرنظامي را از بين مي‌برد و دشمن مي‌تواند به اين سبب او را مورد حمله قرار دهد و يا او را دستگير نمايد.
در صورت دستگيري نمي‌تواند با او بصورت دلبخواهي[7] عمل نمايد بلكه بايستي حداقل مقررات حقوق بشر و بشر دوستانه را رعايت نمايد.
كنفرانس‌هاي صلح 1899 و 1907 لاهه مقررات مختصر و جزئي تري در رابطه با وضعيت حقوقي غيرنظاميان داشت اما پيامدهاي تلخ و ناگوار نشأت گرفته از دو جنگ جهاتي علي الخصوص جنگ جهاني دوم، ناكافي بودن حمايت از غير نظاميان را آشكار ساخت و سرآغاز تفكري گرديد كه بر اساس آن غير نظاميان مي‌بايست بيشتر از گذشته مورد حمايت قرار گيرند. در اين راستا بود كه كنوانسيون چهارگانه 1949 ژنو و دو پروتكل الحاقي به آنها به سال 1977 تدوين گرديد.[8][9]هر چند دولت‌هاي درگير در هنگام مخاصمات مسلحانه ممكن است اين مقررات را نقض نمايند. به عنوان مثال دولت عراق در جنگ با ايران بارها حقوق غيرنظاميان را ناديده گرفت. اسناد مذكور در مجموع مقررات منسجم و قابل قبولي جهت حمايت بيشتر از غير نظاميان ارائه داده است.
2- تعريف غير نظامي:
پروتكل الحاقي شماره 1 در فصل دوم زير عنوان افراد و سكنه غير نظامي مقرر مي‌دارد:
«هر فردي كه نظامي نباشد يعني عضو نيورهاي مسلح طرفين مخاصمه نباشد و اعمال خصومت آميز جنگي مرتكب نشود غير نظامي است»[10] طبق اين تعريف اگر فردي عضو نيروهاي مسلح باشد رزمنده تلقي مي‌گردد در غير اين صورت غير نظامي است و دشمن نمي‌تواند او را مورد هدف قرار دهد مگر اينكه مستقيماً در مخاصمات مشاركت نمايد. در اين خصوص توجه به دو نكته مهم و اساسي است: اول آنكه در صورت ترديد در وضعيت يك فرد از حيث نظامي يا غير نظامي بودن، آن فرد غير نظامي محسوب مي‌شود و ديگر آنكه حضور پراكنده رزمندگان در ميان سكنه عادي غير نظامي خصوصيت غيرنظامي بودن اين سكنه را از بين نمي‌برد.[11] و آنها همچنان از حمايت‌هاي پيش بيني شده در اسناد حقوق بشردوستانه برخوردارند.
در يك نتيجه گيري پاياني مي‌توان گفت كه غير نظامي كسي است كه نظامي نباشد. غير نظامي مورد حمايت حقوق بين الملل بشر دوستانه است بجز در يك مورد و آن اينكه او در مخاصمات مسلحانه مشاركت مستقيم داشته باشد.
حمايت از غير نظاميان در هنگام مخاصمات مسلحانه مطابق با اصول كلي زير است:[12]
الف- رعايت تمايز بين نظاميان و غيرنظاميان (اصل تفكيك):
ب- ممنوعيت حمله به غير نظاميان كه شامل حمله به آنان به عنوان اقدام تلافي جويانه مي‌شود؛
ج- ممنوعيت اعمالي كه هدف آن ايجاد وحشت در ميان غير نظامي‌هاست؛
د- به كارگيري همه تدابير احتياطي در هنگام حمله براي مراقبت از سكنه غيرنظامي.
منابع
1- قواعد كاربردي حقوق مخاصمات مسلحانه، نوشته آنتوني پ. و راجرز، پل مالرب، ترجمه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، مؤسسه انتشارات اميركبير، تهران، 1382.
2- حقوق بين الملل بشر دوستانه ناظر بر حمايت از افراد در درگيريهاي مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، محمد طاهر كنعاني، هاجر سياه رستمي و كتايون حسين نژاد، كميته ملي حقوق بشردوستانه، تهران، 1385.
3- اميرحسين رنجبريان، حمايت از غير نظاميان در مخاصمات مسحانه، مجموعه مقالات همايش حقوق بشردوستانه بين المللي، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، تهران، 1381.
[1] . Right of protected persons
[2] . combatant
[3] . civil
[4] . برگزيده‌اي از كتاب «خدمت و حمايت» (حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه در عملكرد حرفه‌اي پليس)، ترجمه كتايون حسين نژاد، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، نشر سر سم، تهران، 1383، ص 12.
[5] . بند 3 ماده 51، پروتكل الحاقي شماره 1 به كنوانسيون هاي چهارگانه 1949 ژنو و نيز بند 3 ماده 13 پروتكل الحاقي شماره 2 به كنوانسيون‌هاي مذكور. پروتكل الحاقي شماره 1 در مورد مخاصمات مسلحانه بين المللي است و پروتكل الحاقي شماره 2 در مورد مخاصمات مسلحانه غير بين المللي است.
[6] . Direct participation in Hoshities
[7] . Arbitrary
[8] .در ميان اسناد مذكور، كنواسيون چهارم ژنو مختص حمايت از غير نظاميان است.
[9] . اميرحسين رنجبريان، حمايت از غير نظاميان در مخاصمات مسلحانه، مجموعه مقالات همايش حقوق بشر دوستانه بين المللي، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، نشر سر سهم، ص 151.
[10] . بند 1 ماده 50 پروتكل الحاقي شماره 1 (راجع به مخاصمات مسلحانه بين المللي).
[11] . بند 3 ماده 50 پروتكل مذكور.
[12] . اميرحسين رنجبريان، پيشين، ص 157.
1- بررسي وضعيّت حقوقي غيرنظاميان:
وضعيت حقوقي غيرنظاميان در مقايسه با گذشته به دليل تغيير ماهيّت درگيريهاي مسلحانه دچار تغيير و تحول شده است. ماهيت درگيريهاي مسلحانه معاصر به گونه‌اي است كه غير نظاميان بيشتر از گذشته در معرض تاثيرات جنگ قرار دارند. امروزه دامنه تاثيرات مخاصمات منحصر به سربازان حاضر در ميدان جنگ نمي‌گردد بلكه غيرنظاميان نيز اين قابليت را دارند كه در مخاصمات مسلحانه مشاركت نمايند و دشمن را مورد هدف قرار دهند.[4] حقوق بين الملل بشر دوستانه معاصر، اين عملكرد غير نظاميان را مشاركت مستقيم در مخاصمات تلقي مي‌نمايد.[5] اشاره به مشاركت مستقيم در مخاصمات[6] بدين معني است كه ما مشاركت غير مستقيم نيز داريم. بدين صورت كه يك فرد غير نظامي مي‌تواند بصورت غير مستقيم نيز در مخاصمات شركت كند. منظور از مشاركت غير مستقيم اين است كه در يك درگيري اعم از بين المللي و داخلي،يك فرد غير نظامي مي‌تواند احساساتي نسبت به يكي از طرفين درگيري داشته باشد، حتي به نفع يكي از طرفين تبليغ كند، به او كالا بفروشد، كمك مالي بكند. بطور يقين اين واكنش هرگز به معني مشاركت مستقيم نيست. در عوض مشاركتي مستقيم تلقي مي‌گردد كه فرد غير نظامي به دشمن لطمه و صدمه بزند. براي نمونه فرد، تفنگي در دست گرفته به طرف دشمن شليك مي‌كند ترديدي وجود ندارد كه در اين حالت دشمن آسيب مي‌بيند و اين مشاركت مستقيم است. مشاركت غير مستقيم مصونيت فرد غير نظامي را زايل نمي‌كند اما مشاركت مستقيم مصونيت غيرنظامي را از بين مي‌برد و دشمن مي‌تواند به اين سبب او را مورد حمله قرار دهد و يا او را دستگير نمايد.
در صورت دستگيري نمي‌تواند با او بصورت دلبخواهي[7] عمل نمايد بلكه بايستي حداقل مقررات حقوق بشر و بشر دوستانه را رعايت نمايد.
كنفرانس‌هاي صلح 1899 و 1907 لاهه مقررات مختصر و جزئي تري در رابطه با وضعيت حقوقي غيرنظاميان داشت اما پيامدهاي تلخ و ناگوار نشأت گرفته از دو جنگ جهاتي علي الخصوص جنگ جهاني دوم، ناكافي بودن حمايت از غير نظاميان را آشكار ساخت و سرآغاز تفكري گرديد كه بر اساس آن غير نظاميان مي‌بايست بيشتر از گذشته مورد حمايت قرار گيرند. در اين راستا بود كه كنوانسيون چهارگانه 1949 ژنو و دو پروتكل الحاقي به آنها به سال 1977 تدوين گرديد.[8][9]هر چند دولت‌هاي درگير در هنگام مخاصمات مسلحانه ممكن است اين مقررات را نقض نمايند. به عنوان مثال دولت عراق در جنگ با ايران بارها حقوق غيرنظاميان را ناديده گرفت. اسناد مذكور در مجموع مقررات منسجم و قابل قبولي جهت حمايت بيشتر از غير نظاميان ارائه داده است.
2- تعريف غير نظامي:
پروتكل الحاقي شماره 1 در فصل دوم زير عنوان افراد و سكنه غير نظامي مقرر مي‌دارد:
«هر فردي كه نظامي نباشد يعني عضو نيورهاي مسلح طرفين مخاصمه نباشد و اعمال خصومت آميز جنگي مرتكب نشود غير نظامي است»[10] طبق اين تعريف اگر فردي عضو نيروهاي مسلح باشد رزمنده تلقي مي‌گردد در غير اين صورت غير نظامي است و دشمن نمي‌تواند او را مورد هدف قرار دهد مگر اينكه مستقيماً در مخاصمات مشاركت نمايد. در اين خصوص توجه به دو نكته مهم و اساسي است: اول آنكه در صورت ترديد در وضعيت يك فرد از حيث نظامي يا غير نظامي بودن، آن فرد غير نظامي محسوب مي‌شود و ديگر آنكه حضور پراكنده رزمندگان در ميان سكنه عادي غير نظامي خصوصيت غيرنظامي بودن اين سكنه را از بين نمي‌برد.[11] و آنها همچنان از حمايت‌هاي پيش بيني شده در اسناد حقوق بشردوستانه برخوردارند.
در يك نتيجه گيري پاياني مي‌توان گفت كه غير نظامي كسي است كه نظامي نباشد. غير نظامي مورد حمايت حقوق بين الملل بشر دوستانه است بجز در يك مورد و آن اينكه او در مخاصمات مسلحانه مشاركت مستقيم داشته باشد.
حمايت از غير نظاميان در هنگام مخاصمات مسلحانه مطابق با اصول كلي زير است:[12]
الف- رعايت تمايز بين نظاميان و غيرنظاميان (اصل تفكيك):
ب- ممنوعيت حمله به غير نظاميان كه شامل حمله به آنان به عنوان اقدام تلافي جويانه مي‌شود؛
ج- ممنوعيت اعمالي كه هدف آن ايجاد وحشت در ميان غير نظامي‌هاست؛
د- به كارگيري همه تدابير احتياطي در هنگام حمله براي مراقبت از سكنه غيرنظامي.
منابع
1- قواعد كاربردي حقوق مخاصمات مسلحانه، نوشته آنتوني پ. و راجرز، پل مالرب، ترجمه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، مؤسسه انتشارات اميركبير، تهران، 1382.
2- حقوق بين الملل بشر دوستانه ناظر بر حمايت از افراد در درگيريهاي مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، محمد طاهر كنعاني، هاجر سياه رستمي و كتايون حسين نژاد، كميته ملي حقوق بشردوستانه، تهران، 1385.
3- اميرحسين رنجبريان، حمايت از غير نظاميان در مخاصمات مسحانه، مجموعه مقالات همايش حقوق بشردوستانه بين المللي، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، تهران، 1381.
[1] . Right of protected persons
[2] . combatant
[3] . civil
[4] . برگزيده‌اي از كتاب «خدمت و حمايت» (حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه در عملكرد حرفه‌اي پليس)، ترجمه كتايون حسين نژاد، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، نشر سر سم، تهران، 1383، ص 12.
[5] . بند 3 ماده 51، پروتكل الحاقي شماره 1 به كنوانسيون هاي چهارگانه 1949 ژنو و نيز بند 3 ماده 13 پروتكل الحاقي شماره 2 به كنوانسيون‌هاي مذكور. پروتكل الحاقي شماره 1 در مورد مخاصمات مسلحانه بين المللي است و پروتكل الحاقي شماره 2 در مورد مخاصمات مسلحانه غير بين المللي است.
[6] . Direct participation in Hoshities
[7] . Arbitrary
[8] .در ميان اسناد مذكور، كنواسيون چهارم ژنو مختص حمايت از غير نظاميان است.
[9] . اميرحسين رنجبريان، حمايت از غير نظاميان در مخاصمات مسلحانه، مجموعه مقالات همايش حقوق بشر دوستانه بين المللي، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، نشر سر سهم، ص 151.
[10] . بند 1 ماده 50 پروتكل الحاقي شماره 1 (راجع به مخاصمات مسلحانه بين المللي).
[11] . بند 3 ماده 50 پروتكل مذكور.
[12] . اميرحسين رنجبريان، پيشين، ص 157.