tania
02-16-2011, 07:13 PM
اگر چه اصل بر اجرای حقوق بشر دوستانه در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی و مخاصمات مسلحانه داخلی می‌باشد، اما حقوق بشر نیز در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی و داخلی تحت شرایطی قابل اجراست. هم حقوق بشر دوستانه و هم حقوق بشر به هنگام مخاصمات مسلحانه لازم الاجرا هستند، با این تفاوت كه اعمال حقوق بشر مثل اعمال حقوق بشر دوستانه نیست. بلكه صرفاً پاره‌ای از مقررات حقوق بشر در زمان مخاصمه بایستی رعایت گردد و برخی از قواعد و مقررات آن قابل اعمال نیستند.[1] این در حالی است كه تمام مقررات بشردوستانه به استثنای موارد به صورت كامل و تمام عیار بایستی رعایت گردد. به عبارتی اعمال حقوق بشر متفاوت از حقوق بشر دوستانه می‌باشد. در ادامه موضوع به منظور آشنایی بیشتر با اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمه، چرایی و چگونگی اجرای این حقوق را به هنگام مخاصمات مسلحانه بررسی می‌نماییم. در كنار این به ماهیت حقوق بشر نیز اشاره خواهیم كرد.
1- چرایی اعمال حقوق بشر
هر دو نظام یعنی نظام بین المللی حقوق بشر و نظام بین المللی حقوق بشر دوستانه این ایده را پذیرفته‌اند. اما سئوالی كه در ارتباط با این موضوع می‌شود این است كه دلیل اصلی اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی و داخلی چیست؟ در پاسخ بایستی گفت این امر نتیجه رابطه متقابل و تعاملی است كه میان این دو حقوق وجود دارد چنین رابطی نیز ریشه در این دارد كه هدف اصلی و نهایی هر دو حقوق حمایت از انسان و انسانیت می‌باشد. به عبارتی علت اصلی اجرای حقوق بشر در این هنگام رابطه مكملی است كه میان حقوق بشر و بشر دوستانه وجود دارد.[2] یكی از حوزه‌های كه در آن این رابطه نمود عینی پیدا می‌كند زمان مخاصمه مسلحانه است. حقوق بشر دوستانه از اشخاص در زمان مخاصمات حمایت می‌كند و حقوق بشر حقوقی است كه همه افراد و گروهها صرف نظر از تابعیتشان در همه مكان‌ها و زمان‌ها از آن برخوردار می‌گردند. بر همین اساس حقوق بشر علاوه بر زمان صلح در زمان جنگ نیز قابل اعمال است.[3]
بنابراین به هنگام مخاصمات مسلحانه هر دو حقوق می‌توانند مشتركاً اعمال گردند. یعنی در این هنگام، افراد از حمایت‌های پیش بینی شده از هر دو نوع حقوق برخوردار می‌گردند.
2- ماهیت حقوق بشر
گفتیم كه دلیل اصلی اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمه ناشی از رابطه‌ای است كه بین حقوق یعنی بشر و بشر دوستانه وجود دارد. شكل گیری چنین رابطه‌ای متأثر از ویژگی‌های است كه در حال حاضر حقوق بشر از آن برخوردار می‌باشد.
اولاً هدف اصلی حقوق بشر حمایت از همۀ افراد و گروهها می‌باشد؛ ثانیاً چنین حمایتی در همه شرایط و در همه زمان‌های و مكان‌ها قابل اجرا است. با در نظر گرفتن این دو ویژگی می‌توان گفت كه امروزه حقوق بشر غیر مشروط، فرازمانی، فرامكانی و فرا تابعیتی است.[4] پس بدون شك بخش معظمی از حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه لازم الرعایه است.
3- نحوه اعمال حقوق بشر
در قسمت‌های قبلی به این نتیجه رسیدیم كه حقوق بشر می‌تواند همزمان با حقوق بشر دوستانه در زمان جنگ و یا مخاصمه اجرا شود و بایستی طرفین مخاصمه نسبت به اجرای هر دو نوع حقوق پای بند باشند. زیرا كه اجرای یكی به معنای طرد آن دیگری است. هر دو مشتركاً و به طور همزمان لازم الاجرا هستند.[5] با تصویب پروتكل‌های الحاقی شماره ا و شماره 2 بود كه تقارب حقوق بشر و بشر دوستانه به روشنی ظاهر گردید و قابلیت اعمال همزمان این دو حقوق در زمان مخاصمه به رسمیت شناخته شد. مراد از اجرای حقوق بشر به هنگام مخاصمات مسلحانه، اجرای كامل مقررات آن نیست بلكه بخشی از مقررات آن به حاللت تعلیق در می‌آید. زیرا كه جنگ یكی از مصادیق بارز وضعیت اضطراری است. و در چنین وضعیتی دولت‌ها بر اساس نهاد تعلیق كه نظام بین الملل حقوق بشر آن را به رسمیت شناخته اشت اجازه می‌یابند كه اجرای بسیاری بخشی از حقوق بشر را به حالت تعلیق در بیاورند و تنها پاره‌ای از آنها را كه تحت هیچ شرایطی قابل تعلیق نیستند اجرا نمایند[6]. حقوق بشری كه به هنگام مخاصمه غیر قابل تعلیق اند عبارتند از:
أ. حق ذاتی حیات؛
ب. مصونیت از شكنجه
مجازات یا رفتار ظالمانه یا خلاف انسانی یا ترذیلی و ممنوعیت آزمایش‌های غیر ارادی علمی یا پزشكی؛
ج. ممنوعیت برده‌داری
تجارت برده و به بندگی كشیدن انسان؛
د. آزادی از جبس به سبب ناتوانی در ایفای یك تعمد قراردادی؛
ه. حق برخورداری از اصل عطف به ماسبق نشدن قوانین كیفری
را حق شناسایی شخصیت حقوقی انسان نزد قانون؛
و. حق آزادی فكر، وجدان و مذهب.[7]
[1] وارنر، دانیل؛ حقوق بشر و بشردوستانه، ترجمه سلاله حبیبی امین/ تهران، انتشارات دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1382.
[2] . براي مطالعه بيشتر در ارتباط با اين موضوع به منبع زير مراجعه شود:
قربان نيا، ناصر؛ «مقایسه ميان حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه» به راهنمايي جمشيد ممتاز، اساتيد مشاور، سيد باقر ميرعباسي و عباس كدخدايي، پايان نامه (دكتراي تخصصي) دانشگاه تهران، دانشكده حقوق و علوم سياسي، 1385.
[3] . جمشيد ممتاز و ناصر قربان نيا، چارچوب هنجاري نظام بين الملل حقوق بشر و بشر دوستانه/ قم، نامه مفيد حقوقي، سال دوازدهم، شماره 55، ج 2، شماره 1، شهريور ماه 1385، ص 3.
[4] . براي مطالعه بيشتر در اين زمينه رجوع شود به:
محقق داماد، ممصطفي؛ فرا زماني و فرا مكاني حقوق بشر، مجموعه مقالات (مباني نظري حقوق بشر)/ قم، مركز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفيد، ارديبهشت 1382، ص 855-862.
[5] . ضيايي بيگدلي، محمدرضا؛ حقوق بشر دوستانه و حقوق بين الملل بشر، مجموعه مقالات (بررسي تحولات اخير حقوق بشر دوستانه بين المللي/ قم، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، 1381، ص 80-88.
[6] ناصر قربان نیا و جمشید ممتاز، چارچوب هنجار نظام بین الملل حقوق بشر و بشر دوستانه/ قم، نامه مفید (حقوقی) شماره 55، ج 2، شهریورماه 1385.
[7] . قربان نيا، ناصر؛ تعليق اجراي حقوق بشر در شرايط اضطراري/ قم، مجله فقه و حقوق، شماره دوازدهم، بهار 1386، ص 57.
1- چرایی اعمال حقوق بشر
هر دو نظام یعنی نظام بین المللی حقوق بشر و نظام بین المللی حقوق بشر دوستانه این ایده را پذیرفته‌اند. اما سئوالی كه در ارتباط با این موضوع می‌شود این است كه دلیل اصلی اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی و داخلی چیست؟ در پاسخ بایستی گفت این امر نتیجه رابطه متقابل و تعاملی است كه میان این دو حقوق وجود دارد چنین رابطی نیز ریشه در این دارد كه هدف اصلی و نهایی هر دو حقوق حمایت از انسان و انسانیت می‌باشد. به عبارتی علت اصلی اجرای حقوق بشر در این هنگام رابطه مكملی است كه میان حقوق بشر و بشر دوستانه وجود دارد.[2] یكی از حوزه‌های كه در آن این رابطه نمود عینی پیدا می‌كند زمان مخاصمه مسلحانه است. حقوق بشر دوستانه از اشخاص در زمان مخاصمات حمایت می‌كند و حقوق بشر حقوقی است كه همه افراد و گروهها صرف نظر از تابعیتشان در همه مكان‌ها و زمان‌ها از آن برخوردار می‌گردند. بر همین اساس حقوق بشر علاوه بر زمان صلح در زمان جنگ نیز قابل اعمال است.[3]
بنابراین به هنگام مخاصمات مسلحانه هر دو حقوق می‌توانند مشتركاً اعمال گردند. یعنی در این هنگام، افراد از حمایت‌های پیش بینی شده از هر دو نوع حقوق برخوردار می‌گردند.
2- ماهیت حقوق بشر
گفتیم كه دلیل اصلی اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمه ناشی از رابطه‌ای است كه بین حقوق یعنی بشر و بشر دوستانه وجود دارد. شكل گیری چنین رابطه‌ای متأثر از ویژگی‌های است كه در حال حاضر حقوق بشر از آن برخوردار می‌باشد.
اولاً هدف اصلی حقوق بشر حمایت از همۀ افراد و گروهها می‌باشد؛ ثانیاً چنین حمایتی در همه شرایط و در همه زمان‌های و مكان‌ها قابل اجرا است. با در نظر گرفتن این دو ویژگی می‌توان گفت كه امروزه حقوق بشر غیر مشروط، فرازمانی، فرامكانی و فرا تابعیتی است.[4] پس بدون شك بخش معظمی از حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه لازم الرعایه است.
3- نحوه اعمال حقوق بشر
در قسمت‌های قبلی به این نتیجه رسیدیم كه حقوق بشر می‌تواند همزمان با حقوق بشر دوستانه در زمان جنگ و یا مخاصمه اجرا شود و بایستی طرفین مخاصمه نسبت به اجرای هر دو نوع حقوق پای بند باشند. زیرا كه اجرای یكی به معنای طرد آن دیگری است. هر دو مشتركاً و به طور همزمان لازم الاجرا هستند.[5] با تصویب پروتكل‌های الحاقی شماره ا و شماره 2 بود كه تقارب حقوق بشر و بشر دوستانه به روشنی ظاهر گردید و قابلیت اعمال همزمان این دو حقوق در زمان مخاصمه به رسمیت شناخته شد. مراد از اجرای حقوق بشر به هنگام مخاصمات مسلحانه، اجرای كامل مقررات آن نیست بلكه بخشی از مقررات آن به حاللت تعلیق در می‌آید. زیرا كه جنگ یكی از مصادیق بارز وضعیت اضطراری است. و در چنین وضعیتی دولت‌ها بر اساس نهاد تعلیق كه نظام بین الملل حقوق بشر آن را به رسمیت شناخته اشت اجازه می‌یابند كه اجرای بسیاری بخشی از حقوق بشر را به حالت تعلیق در بیاورند و تنها پاره‌ای از آنها را كه تحت هیچ شرایطی قابل تعلیق نیستند اجرا نمایند[6]. حقوق بشری كه به هنگام مخاصمه غیر قابل تعلیق اند عبارتند از:
أ. حق ذاتی حیات؛
ب. مصونیت از شكنجه
مجازات یا رفتار ظالمانه یا خلاف انسانی یا ترذیلی و ممنوعیت آزمایش‌های غیر ارادی علمی یا پزشكی؛
ج. ممنوعیت برده‌داری
تجارت برده و به بندگی كشیدن انسان؛
د. آزادی از جبس به سبب ناتوانی در ایفای یك تعمد قراردادی؛
ه. حق برخورداری از اصل عطف به ماسبق نشدن قوانین كیفری
را حق شناسایی شخصیت حقوقی انسان نزد قانون؛
و. حق آزادی فكر، وجدان و مذهب.[7]
[1] وارنر، دانیل؛ حقوق بشر و بشردوستانه، ترجمه سلاله حبیبی امین/ تهران، انتشارات دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1382.
[2] . براي مطالعه بيشتر در ارتباط با اين موضوع به منبع زير مراجعه شود:
قربان نيا، ناصر؛ «مقایسه ميان حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه» به راهنمايي جمشيد ممتاز، اساتيد مشاور، سيد باقر ميرعباسي و عباس كدخدايي، پايان نامه (دكتراي تخصصي) دانشگاه تهران، دانشكده حقوق و علوم سياسي، 1385.
[3] . جمشيد ممتاز و ناصر قربان نيا، چارچوب هنجاري نظام بين الملل حقوق بشر و بشر دوستانه/ قم، نامه مفيد حقوقي، سال دوازدهم، شماره 55، ج 2، شماره 1، شهريور ماه 1385، ص 3.
[4] . براي مطالعه بيشتر در اين زمينه رجوع شود به:
محقق داماد، ممصطفي؛ فرا زماني و فرا مكاني حقوق بشر، مجموعه مقالات (مباني نظري حقوق بشر)/ قم، مركز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفيد، ارديبهشت 1382، ص 855-862.
[5] . ضيايي بيگدلي، محمدرضا؛ حقوق بشر دوستانه و حقوق بين الملل بشر، مجموعه مقالات (بررسي تحولات اخير حقوق بشر دوستانه بين المللي/ قم، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، 1381، ص 80-88.
[6] ناصر قربان نیا و جمشید ممتاز، چارچوب هنجار نظام بین الملل حقوق بشر و بشر دوستانه/ قم، نامه مفید (حقوقی) شماره 55، ج 2، شهریورماه 1385.
[7] . قربان نيا، ناصر؛ تعليق اجراي حقوق بشر در شرايط اضطراري/ قم، مجله فقه و حقوق، شماره دوازدهم، بهار 1386، ص 57.