tania
02-03-2011, 04:38 PM
آيت الله محمد حسن مرعشي
معاون قضائي قوه قضائيه
مرحوم محقق در « شرايع » مي فرمايند: « و ديه الذمي ثمانماه درهم » صاحب جواهر ( قدس سره ) « درجواهر الكلام مي فرمايند : » بلاخلاف معتد به احده بيننا بل في الخلاف و الانتصار و الغنيه و كنزالعرفان الاجماع عليه علي ما حكي عن بعضها : « يعني ( اختلاف معنتابهي در آن ،بين فهاي شيعه وجودندارد بلكه در كتاب خلاف و انتصار و غينه و كنزالعرفان ادعاي اجماع شدهاست ) ، و مرحوم حضرت امام خميني در ( ماله 30 ج 2 تحريرالوسيله ص 559 ) مي فرمايد : « ديه ذمي آزاد 800 درهم است خواه يهودي يا نصراني و يا مجوسي بوده باشد و ديه زن ذمي آزاد نصف ديه مرد از آنان است بلكه ظاهر اين است كه ديه اعضاي بدن و جراحات آن نسبت به ديه قتل ايشان مانند ديه اعضاء و جراحات مسلمان نسبت به ديه قتل آنان است كما اينكه ظاهر اين است كه ديه مرد و زن ذمي مسلمان بلكه بعيد نيست ديه آنها مانند ديه مسلمان در موارد تعليظ ، تعليظ گردد ك
مرحوم حضرت آيت اله خويي در « تكمله المنهاج » نيز مي فرمايند : « ديه ذمي از يهود و نصاري و مجوس 800 درهم است و مهمترين دليلي كه برحكم مذكور اقامه شده است چند روايت مي باشدكه ذيلا” نقل مي شوند : »
1 ـ صحيحه ابن مسكان از ابي عبداله ( ع )است كه در آن آمده است آن حضرت فرمود : « ديه اليهودي و النصراني و المجوسي ثمانماه درهم »( 1 )
2 ـ صحيحه ليث مرادي است كه درآن آمده است :
« از اباعبداله ( ع )پرسيدم از ديه نصراني و يهودي و مجوسي ، آن حضرت در پاسخ فرمودند : ديتهم جميعا” سواء ثمانماه درهم » ( 2 )ـ موثقه سماعه است از ابي عبداله ( ع ) كه فرمود :
« پيامبر اكرم ( ص )خالد بن وليد را به بحرين فرستاد وخدمت رسول اكرم ( ص )نوشت : من قومي از يهود و نصاري را كشته ايم و 800 درهم كه ديه آنان است پرداخت كرده ام و قومي از مجوس را هم كشته ام آيا ديه آنان مانند ديه يهود و نصاري است ؟
آن حضرت در پاسخ فرمودند : انهم اهل الكتاب ، يعني آنان اهل كتاب هستند . »( 3 )
در برابر اين روايات دو دسته روايت وجود دارد ، و يك دسته آمده است ديه آنان چهار هزار درهم است و آنها دو روايت هستند يكي ازآنها مرسله صدوق است كه درآن آمده است :
« اين ديه اليهودي والنصراني و المجوس اربعه الاف درهم لانهم اهل الكتاب » ( 4 )
و ديگري روايت ابي بصير از امام صادق ( ع ) است كه در آن آمده است . «امام صادق ( ع ) فرمود : ديه اليهودي و النصراني اربعه الاف درهم ، » ( 5 )
و هر دو روايت به دليل آنكه ضعيف السند هستند ـ اسال در روايت اول و وجود علي بطائني در روايت دوم ـ مورد عمل واقع نشده اند . و در دسته دوم ، ديه آنان را مساوي با ديه مسلمان قرارداده اند و اين دسته نيز دو روايت مي باشند اول ،صحيحه ابان بن تغلب از ابي عبداله ( ع )است كه در آن آمده است « امام صادق ( ع ) فرمودند :
ديه اليهودي و النصراني و المجوس ديه المسلم » . ( 6 )و دوم ،روايت صحيحه زرواره است كه در آن آمده است :
« من اعطاه رسول الله ذمه فديته كامله قاقل زرواره فهولا . قال ابو عبداله من اعطاهم ذمه » . ( 7 )
نظر مشهور درباره اين روايت اين است كه بايد حمل بر تقيه شوند زيرا با فتاوي جماعتي از علماي عامه مانند علقمه و شعبي و نخعي و ثوري و ابوحنيفه مطابقت دارند .
اين حمل برتقيه ،درست به نظر نمي رسد زيرا عده اي از اهل سنت به نقل از صاحب جواهر ، ديه آنها را ثلث ديه مسلمان و عده اي ديگر نصف و برخي ديگر قائل به تمام آن هستند وبه اين ترتيب ، وقتي مي توان روايتي را حمل بر تقيه كرد كه بين فقهاي اهل سنت اختلافي نباشد لذا ،به نظر مي رسد كه بين روايات به طريق ديگري بايد جمع كرد و بدين گونه كه بگوييم روايات چهار هزار درهم ضعيف هستند و روايات هشتصد درهم با روايات ده هزار درهم تعارض دارند و تعارض آنها موجب تساقط است و پس از تساقط بايد به عمومات ادله ديات مراجعه كرد كه ديه را مطلقات ده هزار درهم و يا يك صد شتر و يادويست گاو و 000 قرار داده اند .
وا000 العالم باحكامه .
منابع:
1 ـ وسائل ، جزء 19 ؤ بابت 13 از ابواب ديات نفس ، حديث 3 .
2 ـ همان ، حديث 5 .
3 ـ همان ،حديث 7 .
4 ـ وسائل جزء 19 ،باب 13 ، حديث 2 .
5 ـ همان ،حديث 5 .
6 ـ همان ،حديث 4 .
7 ـ همان حديث 3 .
معاون قضائي قوه قضائيه
مرحوم محقق در « شرايع » مي فرمايند: « و ديه الذمي ثمانماه درهم » صاحب جواهر ( قدس سره ) « درجواهر الكلام مي فرمايند : » بلاخلاف معتد به احده بيننا بل في الخلاف و الانتصار و الغنيه و كنزالعرفان الاجماع عليه علي ما حكي عن بعضها : « يعني ( اختلاف معنتابهي در آن ،بين فهاي شيعه وجودندارد بلكه در كتاب خلاف و انتصار و غينه و كنزالعرفان ادعاي اجماع شدهاست ) ، و مرحوم حضرت امام خميني در ( ماله 30 ج 2 تحريرالوسيله ص 559 ) مي فرمايد : « ديه ذمي آزاد 800 درهم است خواه يهودي يا نصراني و يا مجوسي بوده باشد و ديه زن ذمي آزاد نصف ديه مرد از آنان است بلكه ظاهر اين است كه ديه اعضاي بدن و جراحات آن نسبت به ديه قتل ايشان مانند ديه اعضاء و جراحات مسلمان نسبت به ديه قتل آنان است كما اينكه ظاهر اين است كه ديه مرد و زن ذمي مسلمان بلكه بعيد نيست ديه آنها مانند ديه مسلمان در موارد تعليظ ، تعليظ گردد ك
مرحوم حضرت آيت اله خويي در « تكمله المنهاج » نيز مي فرمايند : « ديه ذمي از يهود و نصاري و مجوس 800 درهم است و مهمترين دليلي كه برحكم مذكور اقامه شده است چند روايت مي باشدكه ذيلا” نقل مي شوند : »
1 ـ صحيحه ابن مسكان از ابي عبداله ( ع )است كه در آن آمده است آن حضرت فرمود : « ديه اليهودي و النصراني و المجوسي ثمانماه درهم »( 1 )
2 ـ صحيحه ليث مرادي است كه درآن آمده است :
« از اباعبداله ( ع )پرسيدم از ديه نصراني و يهودي و مجوسي ، آن حضرت در پاسخ فرمودند : ديتهم جميعا” سواء ثمانماه درهم » ( 2 )ـ موثقه سماعه است از ابي عبداله ( ع ) كه فرمود :
« پيامبر اكرم ( ص )خالد بن وليد را به بحرين فرستاد وخدمت رسول اكرم ( ص )نوشت : من قومي از يهود و نصاري را كشته ايم و 800 درهم كه ديه آنان است پرداخت كرده ام و قومي از مجوس را هم كشته ام آيا ديه آنان مانند ديه يهود و نصاري است ؟
آن حضرت در پاسخ فرمودند : انهم اهل الكتاب ، يعني آنان اهل كتاب هستند . »( 3 )
در برابر اين روايات دو دسته روايت وجود دارد ، و يك دسته آمده است ديه آنان چهار هزار درهم است و آنها دو روايت هستند يكي ازآنها مرسله صدوق است كه درآن آمده است :
« اين ديه اليهودي والنصراني و المجوس اربعه الاف درهم لانهم اهل الكتاب » ( 4 )
و ديگري روايت ابي بصير از امام صادق ( ع ) است كه در آن آمده است . «امام صادق ( ع ) فرمود : ديه اليهودي و النصراني اربعه الاف درهم ، » ( 5 )
و هر دو روايت به دليل آنكه ضعيف السند هستند ـ اسال در روايت اول و وجود علي بطائني در روايت دوم ـ مورد عمل واقع نشده اند . و در دسته دوم ، ديه آنان را مساوي با ديه مسلمان قرارداده اند و اين دسته نيز دو روايت مي باشند اول ،صحيحه ابان بن تغلب از ابي عبداله ( ع )است كه در آن آمده است « امام صادق ( ع ) فرمودند :
ديه اليهودي و النصراني و المجوس ديه المسلم » . ( 6 )و دوم ،روايت صحيحه زرواره است كه در آن آمده است :
« من اعطاه رسول الله ذمه فديته كامله قاقل زرواره فهولا . قال ابو عبداله من اعطاهم ذمه » . ( 7 )
نظر مشهور درباره اين روايت اين است كه بايد حمل بر تقيه شوند زيرا با فتاوي جماعتي از علماي عامه مانند علقمه و شعبي و نخعي و ثوري و ابوحنيفه مطابقت دارند .
اين حمل برتقيه ،درست به نظر نمي رسد زيرا عده اي از اهل سنت به نقل از صاحب جواهر ، ديه آنها را ثلث ديه مسلمان و عده اي ديگر نصف و برخي ديگر قائل به تمام آن هستند وبه اين ترتيب ، وقتي مي توان روايتي را حمل بر تقيه كرد كه بين فقهاي اهل سنت اختلافي نباشد لذا ،به نظر مي رسد كه بين روايات به طريق ديگري بايد جمع كرد و بدين گونه كه بگوييم روايات چهار هزار درهم ضعيف هستند و روايات هشتصد درهم با روايات ده هزار درهم تعارض دارند و تعارض آنها موجب تساقط است و پس از تساقط بايد به عمومات ادله ديات مراجعه كرد كه ديه را مطلقات ده هزار درهم و يا يك صد شتر و يادويست گاو و 000 قرار داده اند .
وا000 العالم باحكامه .
منابع:
1 ـ وسائل ، جزء 19 ؤ بابت 13 از ابواب ديات نفس ، حديث 3 .
2 ـ همان ، حديث 5 .
3 ـ همان ،حديث 7 .
4 ـ وسائل جزء 19 ،باب 13 ، حديث 2 .
5 ـ همان ،حديث 5 .
6 ـ همان ،حديث 4 .
7 ـ همان حديث 3 .