Borna66
04-17-2009, 11:52 PM
http://pnu-club.com/imported/2009/04/2085.jpg
شما بدترین دردی که در عمرتان تجربه کرده‌اید، چه دردی بوده؟ درد قلبی؟ درد دندان؟ درد زایمان؟ یا . . .؟ اگر این سؤال را از آنهایی بپرسید که درد ناشی از سنگ کلیه را تحمل کرده‌اند، معمولاً از همین درد به عنوان بدترین دردی که در عمرشان داشته‌اند، یاد می‌کنند. از آن‌جا که نزدیک به 5 درصد آدم‌ها، یعنی تقريباً يک نفر از هر بيست نفر، در مقطعي از عمرشان با این مشکل دست و پنجه نرم مي‌کنند، بد نیست اطلاعاتتان را درباره راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری افزایش دهید.
سنگ‌های کلیه، توده‌هاي معدني سختی هستند که در کليه تشکيل می‌شوند و ممکن است در کليه، حالب، مثانه و پيشابراه دیده شوند. جنس اين سنگها نیز با هم متفاوت و ممکن است از کريستال‌هاي اگزالات کلسيم، فسفات کلسيم، اسيد اوريک یا سيستئين باشد. از نظر اندازه نيز سنگها با هم متفاوتند، طوري که گاهي به کوچکی شن و سنگ‌ريزه‌اند و گاهي بزرگ و حتي شاخه‌دار، به شکل شاخ گوزن هستند و حتي ممکن است حجم لگنچه کليه را نیز پر کنند.
این سنگها از شايع‌ترين علل وجود خون در ادرار و بروز دردهای شکمي، درد پهلوها و درد منطقه کشاله ران محسوب می‌شوند. ايجاد سنگ نیز معمولاً از تشکيل قطعه بسيار کوچکی از مواد معدني در کليه آغاز مي‌شود که اين قطعه و قطعات مشابه ممکن است همراه با ادرار از کليه‌ها دفع شوند يا در کليه‌ها باقي بمانند که در حالت دوم، به عنوان يک هسته مرکزي عمل و مواد معدني به تدريج روي آن رسوب می‌کنند و منجر به افزايش حجمش مي‌شوند. ضمن اين‌که در بسياري از موارد، قطعات کوچک اوليه به هم متصل می‌شوند و قطعات بزرگ‌تري را ايجاد مي‌کنند.
بسياري از سنگ ها در زماني که هنوز کوچکند، از طريق مجاري ادراري، کليه‌ها را به آساني ترک مي‌کنند و نیاز به هیچ درمان خاصي ندارند. اما سنگ‌هاي بزرگ‌تر ممکن است در حالب گير کنند و باعث انسداد حالب و جلوگيري از خروج ادرار شوند که اين حالت، منجر به دردهاي شديد و مداومي مي‌شوند که طي 15 تا 30 دقيقه، بدتر و بدتر مي‌شود و در نهايت به اوج مي‌رسد. در صورتي که انسداد کامل نباشد، درد خفيف‌تراست و با انتقال سنگ به مثانه، درد بهبود مي‌يابد. اين سنگها حتماً به درمان دارويي احتیاج دارند.
حدود 90 درصد از سنگ‌هاي کوچک (کوچک‌تر از 5 ميلي‌متر) بدون نياز به اقدام درماني خاصي از بدن دفع مي‌شوند و تنها حدود 10 تا 20 درصد سنگها به اقدامات درماني جدی نیازمندند. به طور متوسط، خروج سنگها از بدن بين 1 تا 3 هفته طول می‌کشد و تقريباً در دوسوم موارد، سنگها تا هفته چهارم پس از ظهور علايم، از بدن دفع شده‌اند.
تقريباً نيمي از کساني که دچار سنگ کلیه می‌شوند، اگر به اقدامات پيشگيرانه متوسل نشوند، تا 5 سال بعد دچار سنگ‌هاي بيشتري خواهند شد. اما پيش‌بيني اين نکته که چه کسي طي سال‌هاي آينده قطعاً دچار سنگ می‌شود يا چه کسي از ابتلاي مجدد به اين مشکل در امان خواهد بود، کار ناممکني است.
طرز تشکيل سنگ کليه
عوامل متعددي مانند عوامل ارثي، رژيم غذايي، داروها، آب و هوا، شرايط محيط کار، شيوه زندگي و مشکلات طبي خاص با ايجاد تغييراتی در ادرار، زمينه‌ساز تشکيل سنگ کليه مي‌شوند. این سنگها معمولاً بر اثر به هم خوردن تعادل ميان آب و املاح و ساير مواد موجود در ادرار به وجود مي‌آيند. سنگها معمولاً یا بر اثر کاهش حجم ادرار، يا بر اثر افزايش مواد تشکيل‌دهنده سنگها به وجود مي‌آيند. نوع اين تغييرات تعادلی نیز با ارزيابي انواع سنگ‌هاي ايجاد‌شده، قابل تشخيص خواهد بود.
اغلب سنگ‌هاي کليه از نوع کلسيمي هستند و به دليل تغيير در سطوح ادراري کلسيم به وجود مي‌آيند. بخشي از عواملي که موجب به هم خوردن تعادل مواد در ادرار و به دنبال آن، موجب تشکيل سنگ مي‌شوند، عبارتند از:
ننوشيدن مقادير کافي مايعات:
زماني که بدن شما کم‌آب مي‌شود، نمک‌ها، مواد معدني و ساير مواد موجود در ادرار ممکن است با هم تجمع یابند و بناي اوليه يک سنگ را پايه‌ريزي کنند.
مشکلات طبي:
وجود برخي مشکلات طبي مي‌تواند بر تعادل طبيعي مواد در ادرار تأثير گذارد و باعث تشکيل سنگ شود؛ مانند، ابتلا به عفونت‌هاي ادراري، بيماري التهابي روده، نقرس، پرکاری غده هيپرپاراتيرویيد و برخي بيماري‌هاي متابوليک ارثي مانند سيستينوري و هيپراگزالوري.
مصرف غذاهاي حاوي اگزالات بالا:
در صورتي که از غذاهاي حاوي اگزالات فراوان (مانند سبزيجات سبز تيره، شکلات، چاي و مانند آنها)، زياد استفاده مي‌کنيد، استعدادتان برای ابتلا به سنگ کليه بیشتر خواهد بود.
مصرف برخي داروها:
مصرف برخي داروها مانند داروهاي مدر و آنتي‌اسيدهاي حاوي کلسيم، خطر ابتلا به سنگ کليه را افزايش می‌دهند.
علايم و نشانه‌ها؛ انواع و اقسام
برحسب آن‌که چه اتفاقي براي سنگ بيفتد، علايم این بیماری، متفاوت خواهد بود. سنگ ممکن است در کليه بماند يا اين‌که از کليه خارج و از طريق مجاري ادراري دفع شود. در هر يک از اين حالت‌ها نیز ممکن است همه يا برخي از علايم زير پديدار شوند:
بدون علامت:
سنگ‌های کوچک معولاً بدون علامت خاصي از بدن دفع مي‌شوند.
درد ناگهاني و مداوم:
سنگ، ممکن است باعث ايجاد دردهاي شديدي با کيفيت انقباضي در ناحيه پشت و طرفين کمر، شکم، کشاله ران يا ناحيه تناسلي شود. این دردها با تغيير وضعيت بدن نيز بهبود نمی‌يابند. کساني که حداقل يک‌بار دفع سنگ کليه را با اين کيفيت تجربه کرده‌اند، دردش را اين‌گونه توصيف مي‌کنند: «بدترين دردي که تا الان تجربه کرده‌ام.»
تهوع و استفراغ
مشاهده خون در ادرار:
این علامت معمولاً در اثر سنگِ باقيمانده در کليه و نیز در اثر سنگِ به راه افتاده مي‌تواند ايجاد شود.
سوزش و تکرر ادرار:
این علایم مي‌تواند ناشي از عبور سنگ از مجاري ادراری باشد. البته احساس سوزش و ناراحتي حين دفع ادرار در عفونت‌هاي مجاري ادراري نيز ديده مي‌شود.
تب و احياناً لرز
کاهش اشتها
اسهال يا يبوست
افزايش تعريق
احساس خستگي مفرط
به این نکته هم بايد توجه داشت که علايم بالا در برخي بيماري‌هاي ديگر نيز مشاهده مي‌شود، لذا تشخيص نهايي و قطعي ابتلاي فرد به سنگ کليه، توسط پزشک و با توجه به علايم بیمار و انجام تست‌هاي تشخيصي خواهد بود.
تست‌هاي تشخيصي تهیه عکس آماده شکم با اشعه ايکس(KUB):
تهيه تصويري از کليه‌ها، حالب و مثانه جهت بررسي از نظر وجود يا عدم وجود سنگ و نيز تعيين محل آن.
سونوگرافي:
در اين روش با بهره‌گيري از امواج فراصوت همراه با پردازش کامپيوتري مي‌توان اندام‌هاي داخلي، از جمله کليه‌ها و مجاري ادراري و مثانه را مورد بررسي قرار داد. اين روش کاملاً ايمن، بدون درد و غير تهاجمي است اما ممکن است سنگ‌هاي کوچک در اين شيوه ناديده بمانند.
آي‌وي‌پي:
پزشک با اين تست به دنبال سنگ‌هايي می‌گردد که در تصوير ساده با اشعه ايکس ديده نشده است. پس از تزريق ماده حاجب از طريق سياهرگ‌هاي بازو، در فواصل زماني مشخصی که اين ماده با فعاليت کليه‌ها به تدريج دفع مي‌شود، با استفاده از اشعه ايکس، تصاويري از فرد تهيه مي‌شود که ضمن بررسي اندازه و محل کليه‌ها و مسير حالب‌ها، وجود يا عدم وجود سنگ نیز ارزيابي مي‌گردد. در صورت کشف هر نوع يافته غير طبيعي ممکن است پزشک برای ارزيابي بيشتر، درخواست انجام سي‌تي اسکن کند.
سي‌تي اسکن:
انجام سي‌تي اسکن مارپيچي با فراهم آوردن تصويري مناسب و از زواياي مختلف از کليه‌ها و حالب، به بررسي دقيق‌تر آن کمک مي‌کند.
آزمایش ساده ادرار:
اين تست برای بررسي ادرار از نظر اسيديتي(pH)، وجود گلبول قرمز در ادرار، وجود کريستال‌ها در ادرار و . . . صورت مي‌گيرد.
چه کساني در خطرند؟
سنگ کليه در اين افراد شايع‌تر است:
مردان 3 برابر زنان، دچار اين مشکل مي‌شوند (معمولاً بين سن 30 تا 50 سالگي).
سفيدپوستان بيشتر از رنگين‌پوستان دچار اين مشکل مي‌شوند.
افراد با سابقه خانوادگي مثبت، بيشتر از ديگران، مستعد تشکيل سنگ کلیه‌اند.
کساني که در مناطق کوهستاني، صحراها يا ساير مناطق گرمسيري زندگي مي‌کنند، بيشتر از کساني که در ساير مناطق جغرافيايي زندگي مي‌کنند، در معرض ابتلا به اين مشکل هستند.
مقابله با خطرهای پنجگانه
مايعاتي که مي‌نوشيم: ننوشيدن مقادير کافي آب از اصلي‌ترين علل تشکيل سنگ کليه به شمار مي‌رود. اين مسأله به ويژه براي آن‌هایي که در مناطق گرم و خشک زندگي مي‌کنند و نيز افرادي که در محيط‌هاي گرم مانند آشپزخانه‌ها، نانوايي‌ها و کوره‌هاي ذوب فلزات کار مي‌کنند، از اهميت بيشتري برخوردار است. نوشيدن نوشابه‌هاي گازدار و آب برخي ميوه‌ها مانند گريپ‌فروت مي‌تواند خطر تشکيل سنگ را افزايش دهد.
رژيم غذايي: مصرف مقادير زيادتر از حد مجاز روزانه برخي ويتامين‌ها مانند ويتامين D مي‌تواند خطر تشکيل سنگ را افزايش دهد. در صورت مصرف اين ويتامين به صورت دارو توصيه مي‌شود دقيقاً به مقادير توصيه‌شده از سوي پزشک توجه کنید. همچنين سطوح بالاي کلسيم نيز مي‌تواند باعث خطر تشکيل سنگ شود. مصرف مقادير توصيه‌شده کلسيم همراه با رژيم کم‌نمک و کم‌پروتئين ممکن است از اين خطر بکاهد. رژيم‌هاي غذايي پرپروتئين، پرنمک و مصرف غذاهاي حاوی اگزالات بالا مانند سبزيجات سبز تيره، خطر تشکيل سنگ را افزايش مي‌دهد.
وزن و وزن‌گيري: در افراد چاق و با دورکمر بالا، خطر تشکيل سنگ، افزايش می‌یابد.
فعاليت بدني: افرادی با الگوي زندگي کم‌تحرک، مشکلات بيشتري با سنگ کليه خواهند داشت؛ چراکه محدوديت تحرک، موجب افزايش آزادسازي کلسيم از استخوان‌ها مي‌شود.
داروها: مصرف برخي داروها مي‌تواند باعث تسهيل ایجاد سنگ کلیه شود.
عوامل خطرساز اما غیر قابل کنترل
سن و جنس: چنان‌که گفته شد، مردان 3 برابر بيشتر از زنان و به ويژه در سنين 30 تا 50 سالگی، مستعد ابتلا به اين بيماري هستند. همچنين زنان در سنين پس از يائسگي به دليل کاهش سطح هورمون استروژن با افزايش خطر ابتلا مواجهند.
سابقه خانوادگي سنگ کلیه
سابقه ابتلای مکرر به عفونت‌های مجاري ادراري
مشکلات طبی خاص: ابتلا به بيماري‌هايي مانند سندرم روده تحريک‌پذير، پرکاری هيپرتيرویيد، کيستيک فيبروزيس، نقرس، فشار خون بالا، مقاومت به انسولين بر اثر ديابت، چاقي و . . .
استراحت مطلق طولاني‌مدت
مشکلات مثانه ناشي از صدمه به طناب نخاعي
داروها: داروهايي مانند آنتي‌اسيد و آسپیرين
سيستم ادراري غير طبيعي مانند کليه نعل اسبي
عوامل خطرساز براي عود سنگ کلیه
مهمترین عواملي که باعث افزايش احتمال عود سنگ کلیه مي‌شوند، عبارتند از:
سطوح بالاي مواد معدني مانند اگزالات، کلسيم و اسيد اوريک
کاهش حجم ادرار
عفونت مجراي ادراري
سطوح پايين سيترات
غير طبيعي بودن pH ادرار ( چه بالاتر از حد معمول و چه پايين تر از آن)
عوارض سنگ کلیه
ابتلاي به سنگ کليه ممکن است باعث بروز مشکلاتي از این قبیل شود:
افزايش خطر ابتلا به عفونت‌هاي ادراري يا تشديد عفونت‌هاي موجود.
آسيب‌های کليوی، که در موارد خاص ممکن است حتي کار به نارسايي حاد کليه بکشد.
پیشگیری از ابتلا به سنگ‌هاي کليه به ويژه در کساني که تنها يک کليه دارند و بيماران دچار نقص سيستم ايمني و افرادی که کليه‌هاي پيوندي دارند، از اهميت و حساسيت خاصي برخوردار است.
وقتی درد قابل تحمل است
اغلب اوقات براي دفع سنگ به چيزي بيشتر از اقدامات درماني در منزل نياز نخواهد بود. اين اقدامات شامل نوشيدن مقادير فراوان آب، مصرف داروهاي مسکن و حتي‌الامکان گرفتن سنگ دفع‌شده و جمع‌آوري ادرار 24 ساعته برای بررسي سنگ از نظر نوع، ترکيب و علل زمينه‌اي تشکيل سنگ است.
اما گاهی اوقات، این اقدامات درمانی جواب نمی‌دهند و مراجعه به پزشک ضرورت پیدا می‌کند. در این مواقع، اگر پزشک معالج به امکان دفع خودبه‌خودي سنگ اعتقاد داشته و تحمل درد هم براي بیمار امکان‌پذير باشد، باز هم همان اقدامات درماني خانگي پيشنهاد مي‌شود. اما اگر درد خيلي شديد باشد، احتمالاً سنگ، مجراي ادراري بیمار را مسدود کرده يا اين‌که سنگ با يک عفونت ادراري همزمان شده است. در چنين شرايطي، احتمالاً پزشک گزینه‌‌هاي طبي را برای حل مشکل توصیه می‌کند. این گزينه‌ها عبارتند از:
ضد درد: استفاده از داروهاي ضد دردی که نياز به نسخه پزشک ندارد؛ مانند، داروهاي ضد التهابي غير استریيدي نظیر ايبوپروفن و ديکلوفناک که ممکن است درد را تسکين دهند. در صورت نياز ممکن است پزشک معالج تصميم به تجويز داروهاي ضد درد قوي‌تري بگيرد.
نوشيدن آب فراوان: در ساعات بيداري هر ساعت يک ليوان آب بنوشيد، چراکه شما نيازمند نوشيدن مقاديري بيش از حد معمولِ 8 تا 10 ليوان آب در روز هستيد. اما اگر به بيماري‌هاي کليوي، قلبي يا کبدي مبتلا هستيد یا اگر به هر دليل ديگري با محدوديت مصرف آب مواجهيد، قبل از افزايش مصرف مايعات با پزشکتان مشورت کنيد. از مصرف نوشابه‌هاي گازدار و آب برخي ميوه‌ها (به ویژه گریپ‌فروت) و غذاهاي حاوي اگزالات فراوان پرهيز نماييد.
جمع‌آوري سنگ و ادرار: ممکن است پزشک معالجتان بخواهد برای آزمايش سنگ‌هاي دفعي و تعيين نوع و ترکيب آنها به جمع‌آوري سنگ اقدام کند. شما مي‌توانيد با استفاده از يک صافي، سنگها و حتي شن‌هاي دفع‌شده از کليه را جمع‌آوري کنید. راه ديگرش، جمع‌آوري ادرار در يک ظرف و جمع‌آوري سنگها از داخل آن است. بهتر است برای گرفتن سنگها تا 3 روز از زمان پايان درد به اين کار ادامه دهيد.
وقتی درد شدت می‌گیرد
در اين حالت که احتمالاً به علت انسداد مجراي ادراري بر اثر سنگ يا به علت همراهي سنگ با عفونت ادراري روي داده است، گزينه‌هاي زير پیش رو خواهند بود:
سنگ‌شکن: سنگ‌شکن از امواج صوتي استفاده مي‌کند که به راحتي از بافت‌هاي بدن می‌گذرد و داراي قدرت کافي براي شکستن سنگ کليه است. در اين روش، سنگها به قطعات ريز شکسته و همراه با ادرار از مجاري ادراري دفع مي‌شوند. این امواج بی‌خطرند و بيمار، آنها را حس نمي‌کند، اما از آن‌جا که توليد هر موج با صداي بلندي همراه است، براي محافظت از گوش‌هاي بيمار از گوشي استفاده مي‌شود. از عوارض اين روش مي‌توان به وجود خون در ادرار، کبودي پشت و شکم و احساس ناراحتي در زمان عبور سنگ‌هاي شکسته شده از مجاري ادراري اشاره کرد. علاوه بر آن، ممکن است سنگها در مرحله اول به طور کامل خرد نشوند که در اين صورت، بايد مجدداً از دستگاه سنگ‌شکن يا از ساير روش‌هاي خارج کردن سنگ که توضيح داده خواهد شد، استفاده کرد.
شايد بتوان گفت که اين روش جزء عمومي‌ترين روش‌هاي درمان طبي سنگ‌هاي کليه است. استفاده از اين روش در مواردي که سنگ کليه خيلي بزرگ باشد، کارگشا نخواهد بود.
خارج کردن يا خرد کردن سنگ از طريق پوست: اگر سنگ‌شکن کارساز نباشد يا سنگ خيلي بزرگ باشد، از اين روش استفاده مي‌شود. در اين روش، لوله نازکي به نام نفروسکوپ از طريق برش کوچکي که در ناحيه پشت بيمار ايجاد شده وارد کليه مي‌شود. سپس با استفاده از آن، سنگ را خارج (لیتوتومی) يا آن را خرد می‌کنند و سپس خارج مي‌سازند (لیتوتریپسی).
يوتروسکوپي: جراح در این روش، لوله تلسکوپ نازکي را به نام يوتروسکوپ از طريق مجراي ادراري به محل استقرار سنگ هدايت مي‌کند و مي‌کوشد تا با بهره‌گيري از این ابزار دقيق، سنگ را به طور کامل خارج سازد يا براي راحتي کار، ابتدا آن را با استفاده از امواج فراصوت، ليزر يا تکنيک الکتروهيدروليک بشکند و سپس خارج کند. گاهي ممکن است بيمار، نيازمند استفاده از لوله‌هاي توخالي کوچکي (موسوم به استنت حالب) باشد که در حالب جاگذاري می‌شود و آن را براي عبور ادرار و خرده‌هاي سنگ باز نگه مي‌دارند. اين کار اغلب براي درمان سنگ‌هايي به کار مي‌رود که از کليه‌ها وارد حالب شده‌اند.
جراحي باز: جراح در این روش، برشي را در پهلوي بيمار ايجاد می‌کند و از اين طريق با دسترسي به کليه‌ها اقدام به خارج ساختن سنگ يا سنگها مي‌نمايد. اين، آخرين گزينه براي درمان سنگها است و در موارد معدودی مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
اصول پيشگيري
مواجهه مجدد با سنگ کليه در کساني که يک‌بار تجربه سنگ کليه را داشته‌اند، کاملاً محتمل است. تقريباً نيمي از کساني که سنگ کليه داشته‌اند، موارد بيشتري از ابتلا به سنگ را در مدت 5 سال بعد از اولين تجربه‌شان دیده‌اند و تنها استثنا در اين مورد، آن‌هايي هستند که از اقدامات پيشگيرانه بهره برده‌اند. اين اقدامات مي‌تواند شامل ايجاد تغييراتي در شيوه زندگي مانند مصرف مايعات بيشتر و نيز ایجاد تغييراتی در رژيم غذايي باشد. در صورتي که داراي زمينه‌هاي مستعدکننده ابتلا به سنگ کليه مانند سابقه خانوادگي ابتلا به سنگ باشيد یا اين‌که علي‌رغم مراقبت‌هاي فوق، مجدداً دچار سنگ کليه شويد يا سنگ شما به تدريج بزرگ‌تر شود، ممکن است پزشکتان استفاده از تدابير پيشگيري‌کننده دارويي را پيشنهاد کند. او ممکن است از شما بخواهد تا پس از دفع سنگ، ادرار 24 ساعته‌تان را جمع کنيد. با آزمايش ادرار مي‌توان به نوع و علت تشکيل سنگ پي برد و با دانستن اين موارد مي‌توان راه‌هاي پیشگيري از پيدايش مجدد سنگ را مشخص و به آن عمل کرد.
در موارد نادري نیز افزایش فعاليت غدد پاراتيروييد با توليد مقادير بالاي نوعي هورمون، موجب افزايش سطح کلسيم خون و تشکيل سنگ کلیه کلسيمي مي‌شود. در چنين مواردي، براي پیشگیری از پيدايش مجدد سنگ ممکن است نياز به یک عمل جراحي برای برداشتن غده پاراتيروييد باشد. اما در صورتي که سنگ کليه شما با هر يک از موارد زير همراه باشد، درمان آن نيازمند اقدامات بيشتري خواهد بود:
ابتلاي مکرر به عفونت‌هاي ادراري
کاهش عملکرد کليه
تک‌کليه‌اي بودن
بيماري‌هاي نقص سيستم ايمني
پيوندي بودن کليه
اگر در اولين تجربه بيماري‌تان بيش از يک سنگ داشته‌ايد يا سابقه خانوادگي ابتلا به سنگ کليه داريد، در آن صورت استعداد بیشتری برای ابتلاي مجدد به سنگ خواهيد داشت و لازم است تدابيري براي ممانعت از تکرار اين مشکل بينديشيد. در چنین شرایطی، رعايت موارد ذيل کمک‌کننده خواهند بود:
مايعات بيشتري مصرف کنيد: روزانه حداقل 8 تا 10 ليوان آب بنوشيد و اگر در مناطق گرم و خشک زندگي مي‌کنيد و اگر هوای محيط کارتان گرم است، آب بيشتري بنوشيد. به تدريج بر مقدار مايعات مصرفي خود بيفزاييد و اگر در حال حاضر، روزي 8 تا 10 ليوان آب نمي‌نوشید، سعي کنيد روزانه حداقل يک ليوان به آب مصرفي‌تان بيفزاييد. افزودن تدريجي به مقدار آب مصرفي، به بدنتان اين امکان را خواهد داد تا خود را با مقادير اضافي مايع ورودي وفق بدهد.
مصرف فیبر و ویتامین C را افزایش دهید: فيبر در سبوس گندم و جو، حبوبات، نان تهيه شده از گندم کامل، کلم، هويج، ميوه‌ها و … يافت مي‌شود. افزايش زياد مصرف ويتامين C با اسيدي کردن ادرار موجب حل شدن سنگ‌هاي فسفات کلسيمي که از سنگ‌هاي شايع کليه است و نيز سنگ‌هاي فسفات آمونيم منيزيم مي‌شود که سنگ‌هاي اخير با عفونت‌هاي ادراري همراه هستند و در صورتي که از بين نروند، راهي جز جراحي براي از ميان بردن آنها وجود نخواهد داشت.
مصرف گوشت را کم کنید.
مصرف کلسيم را افزايش دهيد: مصرف مقادير کافي کلسيم همراه با يک رژيم کم‌سديم و کم‌پروتئين ممکن است از خطر ايجاد دوباره سنگ بکاهد. برخي مطالعات نشان داده‌اند که برخلاف برخي تصورات رايج، مصرف مقادير بالاي کلسيم از خطر تشکيل دوباره سنگ مي‌کاهد. احتمالاً اين مسأله به دليل اتصال کلسيم به اگزالات در داخل لوله گوارشي و ممانعت از جذب اگزالات است که بدين ترتيب از ميزان ايجاد سنگ مي‌کاهد.از مصرف غذاهاي حاوي اگزالات فراوان مانند سبزيجات سبز تيره، ريواس، آجيل و شکلات بپرهيزيد.
کمتر نمک بخورید: در زمان طبخ يا خوردن غذا از افزودن نمک به آن خودداري کنيد. ترجیحاً نمکدان را هم از روی ميز غذایتان بردارید.
نصایح اربعه
1ـ مقدار مايع مصرفي شما زمانی کافي است که رنگ ادرارتان کاملاً شفاف يا حداکثر زرد روشن باشد. در غير اين صورت، حجم آبی که می‌نوشید، کافي نیست و لازم است بر ميزان مايع مصرفي‌تان بيفزاييد. اين نکته شامل تمام انواع آب‌هاي قابل شرب با هر درجه سختي مي‌شود؛ پس هيچ‌وقت به تصور اين‌که آب شرب منطقه‌تان املاح فراوانی دارد و شاید سنگ‌ساز باشد، از نوشیدن آب کافي پرهیز نکنيد و مطمئن باشيد که با مصرف مقادير کافي از همان نوع آب نیز دچار مشکل نخواهيد شد.
2ـ در صورتي که مبتلا به بيماري‌هاي قلبي، کليوي يا کبدي هستيد و محدوديت مصرف مايعات داريد، حتماً قبل از افزايش حجم مايع مصرفي‌تان با پزشک معالج خود مشورت کنيد.
3ـ ممکن است پزشک شما قبل از انجام هر نوع تغييری در رژيم غذايي‌تان تصميم به انجام آزمايش‌های تکميلي بگيرد.
4ـ در صورتي که علي‌رغم رعايت موارد فوق و مصرف مايعات بيشتر و تغيير رژيم غذايي مجدداً دچار سنگ کليه شديد، ممکن است پزشکتان از درمان دارويي کمک بگيرد. در مواردي هم که فرد مبتلا به بيماري‌هاي زمينه‌ساز تشکيل سنگ باشد، باز هم درمان دارويي براي کاهش خطر تشکيل سنگ توصیه مي‌شود. نوع داروهاي تجويزي نیز به نوع سنگِ تشکيل‌شده بستگي دارد.
شما بدترین دردی که در عمرتان تجربه کرده‌اید، چه دردی بوده؟ درد قلبی؟ درد دندان؟ درد زایمان؟ یا . . .؟ اگر این سؤال را از آنهایی بپرسید که درد ناشی از سنگ کلیه را تحمل کرده‌اند، معمولاً از همین درد به عنوان بدترین دردی که در عمرشان داشته‌اند، یاد می‌کنند. از آن‌جا که نزدیک به 5 درصد آدم‌ها، یعنی تقريباً يک نفر از هر بيست نفر، در مقطعي از عمرشان با این مشکل دست و پنجه نرم مي‌کنند، بد نیست اطلاعاتتان را درباره راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری افزایش دهید.
سنگ‌های کلیه، توده‌هاي معدني سختی هستند که در کليه تشکيل می‌شوند و ممکن است در کليه، حالب، مثانه و پيشابراه دیده شوند. جنس اين سنگها نیز با هم متفاوت و ممکن است از کريستال‌هاي اگزالات کلسيم، فسفات کلسيم، اسيد اوريک یا سيستئين باشد. از نظر اندازه نيز سنگها با هم متفاوتند، طوري که گاهي به کوچکی شن و سنگ‌ريزه‌اند و گاهي بزرگ و حتي شاخه‌دار، به شکل شاخ گوزن هستند و حتي ممکن است حجم لگنچه کليه را نیز پر کنند.
این سنگها از شايع‌ترين علل وجود خون در ادرار و بروز دردهای شکمي، درد پهلوها و درد منطقه کشاله ران محسوب می‌شوند. ايجاد سنگ نیز معمولاً از تشکيل قطعه بسيار کوچکی از مواد معدني در کليه آغاز مي‌شود که اين قطعه و قطعات مشابه ممکن است همراه با ادرار از کليه‌ها دفع شوند يا در کليه‌ها باقي بمانند که در حالت دوم، به عنوان يک هسته مرکزي عمل و مواد معدني به تدريج روي آن رسوب می‌کنند و منجر به افزايش حجمش مي‌شوند. ضمن اين‌که در بسياري از موارد، قطعات کوچک اوليه به هم متصل می‌شوند و قطعات بزرگ‌تري را ايجاد مي‌کنند.
بسياري از سنگ ها در زماني که هنوز کوچکند، از طريق مجاري ادراري، کليه‌ها را به آساني ترک مي‌کنند و نیاز به هیچ درمان خاصي ندارند. اما سنگ‌هاي بزرگ‌تر ممکن است در حالب گير کنند و باعث انسداد حالب و جلوگيري از خروج ادرار شوند که اين حالت، منجر به دردهاي شديد و مداومي مي‌شوند که طي 15 تا 30 دقيقه، بدتر و بدتر مي‌شود و در نهايت به اوج مي‌رسد. در صورتي که انسداد کامل نباشد، درد خفيف‌تراست و با انتقال سنگ به مثانه، درد بهبود مي‌يابد. اين سنگها حتماً به درمان دارويي احتیاج دارند.
حدود 90 درصد از سنگ‌هاي کوچک (کوچک‌تر از 5 ميلي‌متر) بدون نياز به اقدام درماني خاصي از بدن دفع مي‌شوند و تنها حدود 10 تا 20 درصد سنگها به اقدامات درماني جدی نیازمندند. به طور متوسط، خروج سنگها از بدن بين 1 تا 3 هفته طول می‌کشد و تقريباً در دوسوم موارد، سنگها تا هفته چهارم پس از ظهور علايم، از بدن دفع شده‌اند.
تقريباً نيمي از کساني که دچار سنگ کلیه می‌شوند، اگر به اقدامات پيشگيرانه متوسل نشوند، تا 5 سال بعد دچار سنگ‌هاي بيشتري خواهند شد. اما پيش‌بيني اين نکته که چه کسي طي سال‌هاي آينده قطعاً دچار سنگ می‌شود يا چه کسي از ابتلاي مجدد به اين مشکل در امان خواهد بود، کار ناممکني است.
طرز تشکيل سنگ کليه
عوامل متعددي مانند عوامل ارثي، رژيم غذايي، داروها، آب و هوا، شرايط محيط کار، شيوه زندگي و مشکلات طبي خاص با ايجاد تغييراتی در ادرار، زمينه‌ساز تشکيل سنگ کليه مي‌شوند. این سنگها معمولاً بر اثر به هم خوردن تعادل ميان آب و املاح و ساير مواد موجود در ادرار به وجود مي‌آيند. سنگها معمولاً یا بر اثر کاهش حجم ادرار، يا بر اثر افزايش مواد تشکيل‌دهنده سنگها به وجود مي‌آيند. نوع اين تغييرات تعادلی نیز با ارزيابي انواع سنگ‌هاي ايجاد‌شده، قابل تشخيص خواهد بود.
اغلب سنگ‌هاي کليه از نوع کلسيمي هستند و به دليل تغيير در سطوح ادراري کلسيم به وجود مي‌آيند. بخشي از عواملي که موجب به هم خوردن تعادل مواد در ادرار و به دنبال آن، موجب تشکيل سنگ مي‌شوند، عبارتند از:
ننوشيدن مقادير کافي مايعات:
زماني که بدن شما کم‌آب مي‌شود، نمک‌ها، مواد معدني و ساير مواد موجود در ادرار ممکن است با هم تجمع یابند و بناي اوليه يک سنگ را پايه‌ريزي کنند.
مشکلات طبي:
وجود برخي مشکلات طبي مي‌تواند بر تعادل طبيعي مواد در ادرار تأثير گذارد و باعث تشکيل سنگ شود؛ مانند، ابتلا به عفونت‌هاي ادراري، بيماري التهابي روده، نقرس، پرکاری غده هيپرپاراتيرویيد و برخي بيماري‌هاي متابوليک ارثي مانند سيستينوري و هيپراگزالوري.
مصرف غذاهاي حاوي اگزالات بالا:
در صورتي که از غذاهاي حاوي اگزالات فراوان (مانند سبزيجات سبز تيره، شکلات، چاي و مانند آنها)، زياد استفاده مي‌کنيد، استعدادتان برای ابتلا به سنگ کليه بیشتر خواهد بود.
مصرف برخي داروها:
مصرف برخي داروها مانند داروهاي مدر و آنتي‌اسيدهاي حاوي کلسيم، خطر ابتلا به سنگ کليه را افزايش می‌دهند.
علايم و نشانه‌ها؛ انواع و اقسام
برحسب آن‌که چه اتفاقي براي سنگ بيفتد، علايم این بیماری، متفاوت خواهد بود. سنگ ممکن است در کليه بماند يا اين‌که از کليه خارج و از طريق مجاري ادراري دفع شود. در هر يک از اين حالت‌ها نیز ممکن است همه يا برخي از علايم زير پديدار شوند:
بدون علامت:
سنگ‌های کوچک معولاً بدون علامت خاصي از بدن دفع مي‌شوند.
درد ناگهاني و مداوم:
سنگ، ممکن است باعث ايجاد دردهاي شديدي با کيفيت انقباضي در ناحيه پشت و طرفين کمر، شکم، کشاله ران يا ناحيه تناسلي شود. این دردها با تغيير وضعيت بدن نيز بهبود نمی‌يابند. کساني که حداقل يک‌بار دفع سنگ کليه را با اين کيفيت تجربه کرده‌اند، دردش را اين‌گونه توصيف مي‌کنند: «بدترين دردي که تا الان تجربه کرده‌ام.»
تهوع و استفراغ
مشاهده خون در ادرار:
این علامت معمولاً در اثر سنگِ باقيمانده در کليه و نیز در اثر سنگِ به راه افتاده مي‌تواند ايجاد شود.
سوزش و تکرر ادرار:
این علایم مي‌تواند ناشي از عبور سنگ از مجاري ادراری باشد. البته احساس سوزش و ناراحتي حين دفع ادرار در عفونت‌هاي مجاري ادراري نيز ديده مي‌شود.
تب و احياناً لرز
کاهش اشتها
اسهال يا يبوست
افزايش تعريق
احساس خستگي مفرط
به این نکته هم بايد توجه داشت که علايم بالا در برخي بيماري‌هاي ديگر نيز مشاهده مي‌شود، لذا تشخيص نهايي و قطعي ابتلاي فرد به سنگ کليه، توسط پزشک و با توجه به علايم بیمار و انجام تست‌هاي تشخيصي خواهد بود.
تست‌هاي تشخيصي تهیه عکس آماده شکم با اشعه ايکس(KUB):
تهيه تصويري از کليه‌ها، حالب و مثانه جهت بررسي از نظر وجود يا عدم وجود سنگ و نيز تعيين محل آن.
سونوگرافي:
در اين روش با بهره‌گيري از امواج فراصوت همراه با پردازش کامپيوتري مي‌توان اندام‌هاي داخلي، از جمله کليه‌ها و مجاري ادراري و مثانه را مورد بررسي قرار داد. اين روش کاملاً ايمن، بدون درد و غير تهاجمي است اما ممکن است سنگ‌هاي کوچک در اين شيوه ناديده بمانند.
آي‌وي‌پي:
پزشک با اين تست به دنبال سنگ‌هايي می‌گردد که در تصوير ساده با اشعه ايکس ديده نشده است. پس از تزريق ماده حاجب از طريق سياهرگ‌هاي بازو، در فواصل زماني مشخصی که اين ماده با فعاليت کليه‌ها به تدريج دفع مي‌شود، با استفاده از اشعه ايکس، تصاويري از فرد تهيه مي‌شود که ضمن بررسي اندازه و محل کليه‌ها و مسير حالب‌ها، وجود يا عدم وجود سنگ نیز ارزيابي مي‌گردد. در صورت کشف هر نوع يافته غير طبيعي ممکن است پزشک برای ارزيابي بيشتر، درخواست انجام سي‌تي اسکن کند.
سي‌تي اسکن:
انجام سي‌تي اسکن مارپيچي با فراهم آوردن تصويري مناسب و از زواياي مختلف از کليه‌ها و حالب، به بررسي دقيق‌تر آن کمک مي‌کند.
آزمایش ساده ادرار:
اين تست برای بررسي ادرار از نظر اسيديتي(pH)، وجود گلبول قرمز در ادرار، وجود کريستال‌ها در ادرار و . . . صورت مي‌گيرد.
چه کساني در خطرند؟
سنگ کليه در اين افراد شايع‌تر است:
مردان 3 برابر زنان، دچار اين مشکل مي‌شوند (معمولاً بين سن 30 تا 50 سالگي).
سفيدپوستان بيشتر از رنگين‌پوستان دچار اين مشکل مي‌شوند.
افراد با سابقه خانوادگي مثبت، بيشتر از ديگران، مستعد تشکيل سنگ کلیه‌اند.
کساني که در مناطق کوهستاني، صحراها يا ساير مناطق گرمسيري زندگي مي‌کنند، بيشتر از کساني که در ساير مناطق جغرافيايي زندگي مي‌کنند، در معرض ابتلا به اين مشکل هستند.
مقابله با خطرهای پنجگانه
مايعاتي که مي‌نوشيم: ننوشيدن مقادير کافي آب از اصلي‌ترين علل تشکيل سنگ کليه به شمار مي‌رود. اين مسأله به ويژه براي آن‌هایي که در مناطق گرم و خشک زندگي مي‌کنند و نيز افرادي که در محيط‌هاي گرم مانند آشپزخانه‌ها، نانوايي‌ها و کوره‌هاي ذوب فلزات کار مي‌کنند، از اهميت بيشتري برخوردار است. نوشيدن نوشابه‌هاي گازدار و آب برخي ميوه‌ها مانند گريپ‌فروت مي‌تواند خطر تشکيل سنگ را افزايش دهد.
رژيم غذايي: مصرف مقادير زيادتر از حد مجاز روزانه برخي ويتامين‌ها مانند ويتامين D مي‌تواند خطر تشکيل سنگ را افزايش دهد. در صورت مصرف اين ويتامين به صورت دارو توصيه مي‌شود دقيقاً به مقادير توصيه‌شده از سوي پزشک توجه کنید. همچنين سطوح بالاي کلسيم نيز مي‌تواند باعث خطر تشکيل سنگ شود. مصرف مقادير توصيه‌شده کلسيم همراه با رژيم کم‌نمک و کم‌پروتئين ممکن است از اين خطر بکاهد. رژيم‌هاي غذايي پرپروتئين، پرنمک و مصرف غذاهاي حاوی اگزالات بالا مانند سبزيجات سبز تيره، خطر تشکيل سنگ را افزايش مي‌دهد.
وزن و وزن‌گيري: در افراد چاق و با دورکمر بالا، خطر تشکيل سنگ، افزايش می‌یابد.
فعاليت بدني: افرادی با الگوي زندگي کم‌تحرک، مشکلات بيشتري با سنگ کليه خواهند داشت؛ چراکه محدوديت تحرک، موجب افزايش آزادسازي کلسيم از استخوان‌ها مي‌شود.
داروها: مصرف برخي داروها مي‌تواند باعث تسهيل ایجاد سنگ کلیه شود.
عوامل خطرساز اما غیر قابل کنترل
سن و جنس: چنان‌که گفته شد، مردان 3 برابر بيشتر از زنان و به ويژه در سنين 30 تا 50 سالگی، مستعد ابتلا به اين بيماري هستند. همچنين زنان در سنين پس از يائسگي به دليل کاهش سطح هورمون استروژن با افزايش خطر ابتلا مواجهند.
سابقه خانوادگي سنگ کلیه
سابقه ابتلای مکرر به عفونت‌های مجاري ادراري
مشکلات طبی خاص: ابتلا به بيماري‌هايي مانند سندرم روده تحريک‌پذير، پرکاری هيپرتيرویيد، کيستيک فيبروزيس، نقرس، فشار خون بالا، مقاومت به انسولين بر اثر ديابت، چاقي و . . .
استراحت مطلق طولاني‌مدت
مشکلات مثانه ناشي از صدمه به طناب نخاعي
داروها: داروهايي مانند آنتي‌اسيد و آسپیرين
سيستم ادراري غير طبيعي مانند کليه نعل اسبي
عوامل خطرساز براي عود سنگ کلیه
مهمترین عواملي که باعث افزايش احتمال عود سنگ کلیه مي‌شوند، عبارتند از:
سطوح بالاي مواد معدني مانند اگزالات، کلسيم و اسيد اوريک
کاهش حجم ادرار
عفونت مجراي ادراري
سطوح پايين سيترات
غير طبيعي بودن pH ادرار ( چه بالاتر از حد معمول و چه پايين تر از آن)
عوارض سنگ کلیه
ابتلاي به سنگ کليه ممکن است باعث بروز مشکلاتي از این قبیل شود:
افزايش خطر ابتلا به عفونت‌هاي ادراري يا تشديد عفونت‌هاي موجود.
آسيب‌های کليوی، که در موارد خاص ممکن است حتي کار به نارسايي حاد کليه بکشد.
پیشگیری از ابتلا به سنگ‌هاي کليه به ويژه در کساني که تنها يک کليه دارند و بيماران دچار نقص سيستم ايمني و افرادی که کليه‌هاي پيوندي دارند، از اهميت و حساسيت خاصي برخوردار است.
وقتی درد قابل تحمل است
اغلب اوقات براي دفع سنگ به چيزي بيشتر از اقدامات درماني در منزل نياز نخواهد بود. اين اقدامات شامل نوشيدن مقادير فراوان آب، مصرف داروهاي مسکن و حتي‌الامکان گرفتن سنگ دفع‌شده و جمع‌آوري ادرار 24 ساعته برای بررسي سنگ از نظر نوع، ترکيب و علل زمينه‌اي تشکيل سنگ است.
اما گاهی اوقات، این اقدامات درمانی جواب نمی‌دهند و مراجعه به پزشک ضرورت پیدا می‌کند. در این مواقع، اگر پزشک معالج به امکان دفع خودبه‌خودي سنگ اعتقاد داشته و تحمل درد هم براي بیمار امکان‌پذير باشد، باز هم همان اقدامات درماني خانگي پيشنهاد مي‌شود. اما اگر درد خيلي شديد باشد، احتمالاً سنگ، مجراي ادراري بیمار را مسدود کرده يا اين‌که سنگ با يک عفونت ادراري همزمان شده است. در چنين شرايطي، احتمالاً پزشک گزینه‌‌هاي طبي را برای حل مشکل توصیه می‌کند. این گزينه‌ها عبارتند از:
ضد درد: استفاده از داروهاي ضد دردی که نياز به نسخه پزشک ندارد؛ مانند، داروهاي ضد التهابي غير استریيدي نظیر ايبوپروفن و ديکلوفناک که ممکن است درد را تسکين دهند. در صورت نياز ممکن است پزشک معالج تصميم به تجويز داروهاي ضد درد قوي‌تري بگيرد.
نوشيدن آب فراوان: در ساعات بيداري هر ساعت يک ليوان آب بنوشيد، چراکه شما نيازمند نوشيدن مقاديري بيش از حد معمولِ 8 تا 10 ليوان آب در روز هستيد. اما اگر به بيماري‌هاي کليوي، قلبي يا کبدي مبتلا هستيد یا اگر به هر دليل ديگري با محدوديت مصرف آب مواجهيد، قبل از افزايش مصرف مايعات با پزشکتان مشورت کنيد. از مصرف نوشابه‌هاي گازدار و آب برخي ميوه‌ها (به ویژه گریپ‌فروت) و غذاهاي حاوي اگزالات فراوان پرهيز نماييد.
جمع‌آوري سنگ و ادرار: ممکن است پزشک معالجتان بخواهد برای آزمايش سنگ‌هاي دفعي و تعيين نوع و ترکيب آنها به جمع‌آوري سنگ اقدام کند. شما مي‌توانيد با استفاده از يک صافي، سنگها و حتي شن‌هاي دفع‌شده از کليه را جمع‌آوري کنید. راه ديگرش، جمع‌آوري ادرار در يک ظرف و جمع‌آوري سنگها از داخل آن است. بهتر است برای گرفتن سنگها تا 3 روز از زمان پايان درد به اين کار ادامه دهيد.
وقتی درد شدت می‌گیرد
در اين حالت که احتمالاً به علت انسداد مجراي ادراري بر اثر سنگ يا به علت همراهي سنگ با عفونت ادراري روي داده است، گزينه‌هاي زير پیش رو خواهند بود:
سنگ‌شکن: سنگ‌شکن از امواج صوتي استفاده مي‌کند که به راحتي از بافت‌هاي بدن می‌گذرد و داراي قدرت کافي براي شکستن سنگ کليه است. در اين روش، سنگها به قطعات ريز شکسته و همراه با ادرار از مجاري ادراري دفع مي‌شوند. این امواج بی‌خطرند و بيمار، آنها را حس نمي‌کند، اما از آن‌جا که توليد هر موج با صداي بلندي همراه است، براي محافظت از گوش‌هاي بيمار از گوشي استفاده مي‌شود. از عوارض اين روش مي‌توان به وجود خون در ادرار، کبودي پشت و شکم و احساس ناراحتي در زمان عبور سنگ‌هاي شکسته شده از مجاري ادراري اشاره کرد. علاوه بر آن، ممکن است سنگها در مرحله اول به طور کامل خرد نشوند که در اين صورت، بايد مجدداً از دستگاه سنگ‌شکن يا از ساير روش‌هاي خارج کردن سنگ که توضيح داده خواهد شد، استفاده کرد.
شايد بتوان گفت که اين روش جزء عمومي‌ترين روش‌هاي درمان طبي سنگ‌هاي کليه است. استفاده از اين روش در مواردي که سنگ کليه خيلي بزرگ باشد، کارگشا نخواهد بود.
خارج کردن يا خرد کردن سنگ از طريق پوست: اگر سنگ‌شکن کارساز نباشد يا سنگ خيلي بزرگ باشد، از اين روش استفاده مي‌شود. در اين روش، لوله نازکي به نام نفروسکوپ از طريق برش کوچکي که در ناحيه پشت بيمار ايجاد شده وارد کليه مي‌شود. سپس با استفاده از آن، سنگ را خارج (لیتوتومی) يا آن را خرد می‌کنند و سپس خارج مي‌سازند (لیتوتریپسی).
يوتروسکوپي: جراح در این روش، لوله تلسکوپ نازکي را به نام يوتروسکوپ از طريق مجراي ادراري به محل استقرار سنگ هدايت مي‌کند و مي‌کوشد تا با بهره‌گيري از این ابزار دقيق، سنگ را به طور کامل خارج سازد يا براي راحتي کار، ابتدا آن را با استفاده از امواج فراصوت، ليزر يا تکنيک الکتروهيدروليک بشکند و سپس خارج کند. گاهي ممکن است بيمار، نيازمند استفاده از لوله‌هاي توخالي کوچکي (موسوم به استنت حالب) باشد که در حالب جاگذاري می‌شود و آن را براي عبور ادرار و خرده‌هاي سنگ باز نگه مي‌دارند. اين کار اغلب براي درمان سنگ‌هايي به کار مي‌رود که از کليه‌ها وارد حالب شده‌اند.
جراحي باز: جراح در این روش، برشي را در پهلوي بيمار ايجاد می‌کند و از اين طريق با دسترسي به کليه‌ها اقدام به خارج ساختن سنگ يا سنگها مي‌نمايد. اين، آخرين گزينه براي درمان سنگها است و در موارد معدودی مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
اصول پيشگيري
مواجهه مجدد با سنگ کليه در کساني که يک‌بار تجربه سنگ کليه را داشته‌اند، کاملاً محتمل است. تقريباً نيمي از کساني که سنگ کليه داشته‌اند، موارد بيشتري از ابتلا به سنگ را در مدت 5 سال بعد از اولين تجربه‌شان دیده‌اند و تنها استثنا در اين مورد، آن‌هايي هستند که از اقدامات پيشگيرانه بهره برده‌اند. اين اقدامات مي‌تواند شامل ايجاد تغييراتي در شيوه زندگي مانند مصرف مايعات بيشتر و نيز ایجاد تغييراتی در رژيم غذايي باشد. در صورتي که داراي زمينه‌هاي مستعدکننده ابتلا به سنگ کليه مانند سابقه خانوادگي ابتلا به سنگ باشيد یا اين‌که علي‌رغم مراقبت‌هاي فوق، مجدداً دچار سنگ کليه شويد يا سنگ شما به تدريج بزرگ‌تر شود، ممکن است پزشکتان استفاده از تدابير پيشگيري‌کننده دارويي را پيشنهاد کند. او ممکن است از شما بخواهد تا پس از دفع سنگ، ادرار 24 ساعته‌تان را جمع کنيد. با آزمايش ادرار مي‌توان به نوع و علت تشکيل سنگ پي برد و با دانستن اين موارد مي‌توان راه‌هاي پیشگيري از پيدايش مجدد سنگ را مشخص و به آن عمل کرد.
در موارد نادري نیز افزایش فعاليت غدد پاراتيروييد با توليد مقادير بالاي نوعي هورمون، موجب افزايش سطح کلسيم خون و تشکيل سنگ کلیه کلسيمي مي‌شود. در چنين مواردي، براي پیشگیری از پيدايش مجدد سنگ ممکن است نياز به یک عمل جراحي برای برداشتن غده پاراتيروييد باشد. اما در صورتي که سنگ کليه شما با هر يک از موارد زير همراه باشد، درمان آن نيازمند اقدامات بيشتري خواهد بود:
ابتلاي مکرر به عفونت‌هاي ادراري
کاهش عملکرد کليه
تک‌کليه‌اي بودن
بيماري‌هاي نقص سيستم ايمني
پيوندي بودن کليه
اگر در اولين تجربه بيماري‌تان بيش از يک سنگ داشته‌ايد يا سابقه خانوادگي ابتلا به سنگ کليه داريد، در آن صورت استعداد بیشتری برای ابتلاي مجدد به سنگ خواهيد داشت و لازم است تدابيري براي ممانعت از تکرار اين مشکل بينديشيد. در چنین شرایطی، رعايت موارد ذيل کمک‌کننده خواهند بود:
مايعات بيشتري مصرف کنيد: روزانه حداقل 8 تا 10 ليوان آب بنوشيد و اگر در مناطق گرم و خشک زندگي مي‌کنيد و اگر هوای محيط کارتان گرم است، آب بيشتري بنوشيد. به تدريج بر مقدار مايعات مصرفي خود بيفزاييد و اگر در حال حاضر، روزي 8 تا 10 ليوان آب نمي‌نوشید، سعي کنيد روزانه حداقل يک ليوان به آب مصرفي‌تان بيفزاييد. افزودن تدريجي به مقدار آب مصرفي، به بدنتان اين امکان را خواهد داد تا خود را با مقادير اضافي مايع ورودي وفق بدهد.
مصرف فیبر و ویتامین C را افزایش دهید: فيبر در سبوس گندم و جو، حبوبات، نان تهيه شده از گندم کامل، کلم، هويج، ميوه‌ها و … يافت مي‌شود. افزايش زياد مصرف ويتامين C با اسيدي کردن ادرار موجب حل شدن سنگ‌هاي فسفات کلسيمي که از سنگ‌هاي شايع کليه است و نيز سنگ‌هاي فسفات آمونيم منيزيم مي‌شود که سنگ‌هاي اخير با عفونت‌هاي ادراري همراه هستند و در صورتي که از بين نروند، راهي جز جراحي براي از ميان بردن آنها وجود نخواهد داشت.
مصرف گوشت را کم کنید.
مصرف کلسيم را افزايش دهيد: مصرف مقادير کافي کلسيم همراه با يک رژيم کم‌سديم و کم‌پروتئين ممکن است از خطر ايجاد دوباره سنگ بکاهد. برخي مطالعات نشان داده‌اند که برخلاف برخي تصورات رايج، مصرف مقادير بالاي کلسيم از خطر تشکيل دوباره سنگ مي‌کاهد. احتمالاً اين مسأله به دليل اتصال کلسيم به اگزالات در داخل لوله گوارشي و ممانعت از جذب اگزالات است که بدين ترتيب از ميزان ايجاد سنگ مي‌کاهد.از مصرف غذاهاي حاوي اگزالات فراوان مانند سبزيجات سبز تيره، ريواس، آجيل و شکلات بپرهيزيد.
کمتر نمک بخورید: در زمان طبخ يا خوردن غذا از افزودن نمک به آن خودداري کنيد. ترجیحاً نمکدان را هم از روی ميز غذایتان بردارید.
نصایح اربعه
1ـ مقدار مايع مصرفي شما زمانی کافي است که رنگ ادرارتان کاملاً شفاف يا حداکثر زرد روشن باشد. در غير اين صورت، حجم آبی که می‌نوشید، کافي نیست و لازم است بر ميزان مايع مصرفي‌تان بيفزاييد. اين نکته شامل تمام انواع آب‌هاي قابل شرب با هر درجه سختي مي‌شود؛ پس هيچ‌وقت به تصور اين‌که آب شرب منطقه‌تان املاح فراوانی دارد و شاید سنگ‌ساز باشد، از نوشیدن آب کافي پرهیز نکنيد و مطمئن باشيد که با مصرف مقادير کافي از همان نوع آب نیز دچار مشکل نخواهيد شد.
2ـ در صورتي که مبتلا به بيماري‌هاي قلبي، کليوي يا کبدي هستيد و محدوديت مصرف مايعات داريد، حتماً قبل از افزايش حجم مايع مصرفي‌تان با پزشک معالج خود مشورت کنيد.
3ـ ممکن است پزشک شما قبل از انجام هر نوع تغييری در رژيم غذايي‌تان تصميم به انجام آزمايش‌های تکميلي بگيرد.
4ـ در صورتي که علي‌رغم رعايت موارد فوق و مصرف مايعات بيشتر و تغيير رژيم غذايي مجدداً دچار سنگ کليه شديد، ممکن است پزشکتان از درمان دارويي کمک بگيرد. در مواردي هم که فرد مبتلا به بيماري‌هاي زمينه‌ساز تشکيل سنگ باشد، باز هم درمان دارويي براي کاهش خطر تشکيل سنگ توصیه مي‌شود. نوع داروهاي تجويزي نیز به نوع سنگِ تشکيل‌شده بستگي دارد.