Borna66
09-10-2010, 03:46 PM
خط کشی چلیپا:
بهترین و ساده ترین راه برای خط کشی چلیپا اینست که نخست کوتاه ترین مصراع از دو بیت مورد نظر را انتخاب و با توجه به سه سطر دیگر در بلندترین اندازه ممکن ترکیب کنیم ،سپس آنرا روی یک صفحه کاغذ نوشته، طول آنرا اندازه می گیریم ،پس از آن طول مصراع نوشته شده را با احتساب مورب بودنش از عرض کاغذ پاکنویس میکنیم، باقیمانده را به دو قسمت تقسیم کرده و حاصل را به گونه ای که فضای سمت راست کمی بیشتر از فضای سمت چپ باشد ، به دو طرف کاغذ انتقال می دهیم .
http://www.golden-chance.com/Uploads/Other/2.JPG
اما محل قرار گرفتن اولین سطر نسبت به طول کاغذ ، اینطور محاسبه می شود : فاصله سطر اول و دوم را 3/1طول مصراع و فاصله سطر دوم و سوم را کمی بیشتر از 3/1 و فاصله سطر سوم و چهارم را نیز 3/1 طول مصراع در نظر می گیریم ، سپس حاصل جمع این سه فاصله را کمی بیشتر از طول مصراع میشود ، با احتساب مورب بودنشان از قطر مستطیل کاغذ کم میکنیم ، باقیمانده را به دو قسمت تقسیم کرده ، از گوشه بالا و گوشه پایین مستطیل جدا می سازیم ، آنگاه اولین خط کرسی را با زاویه ای حدود 45 درجه رسم میکنیم و پس از آن خطوط دیگر را با رعایت فواصل مذکور ترسیم می نماییم .
و یا اینکه میتوان فاصله سطر اول و دوم را دوازده نقطه قلم و فاصله سطر دوم وسوم را ،برای چشم نوازی خط و به دلیل صعود بیشتر سطر سوم نسبت به سطر های دیگر ، حدود چهارده نقطه قلم در نظر گرفت ، فاصله سطر سوم و چهارم رانیز دوازده نقطه قرار دهیم و باشیوه پیشین خطوط دیگر چلیپا را رسم کنیم .
و اما فصل مشترکی که بین دو سطر اول و دو سطر آخر بوجود می آید معمولا 3/1 از طول سطر می باشد. در بعضی مواقع این نسبت تغییر می کند و به صفر می رسد که در این زمان خط مورب اولیه نسبت به ارتفاع کاغذ زاویه ای حدود 36 درجه میسازد .
در این حالت اگر طول سطر ها زیاد باشد و یا به واسطه تشکیل محور مدها خطاط مجبور شود سطر دوم و چهارم را عقب تر از حد معمول آغاز نماید فصل مشترک معمولا 3/1 سطر میشود.
رعایت خلوت و جلوت:
رعایت خلوت و جلوت یکی از محسنات خط بشمار می آید که با استفاده از آن نشستن کلمات در کنار یکدیگر هماهنگ شده و خط به کمال مطلوب نزدیکتر میشود . به هر حال رعایت این گونه نکات و استفاده صحیح از سفیدی وسیاهی ها در خط موجب توازن ، تناسب و استواری خاصی در سطر میگردد رعایت چنین مسایلی به سادگی میسر نیست ، خطاط باید هوشیاری کامل فضای خلوت را با جلوت برابر کرده تا موازنه بر قرار گردد . خلوت و جلوت در سطر ،بیت، قطعه، چلیپا و کتابت به صٌور گوناگون رخ می نماید. مثلاً در یک سطر امکان دارد به علت حضور حروف خرد در یک طرف و حروف سنگین در طرف دیگر ،نوعی سردی خاص در سطر ایجاد شود، در اینجاست که خطاط باید با انتخاب صحیح مدها و استفاده از حروف خٌرد که معمولا در اینگونه موارد برای پر کردن فضاهای خالی بزرگتر از حد معمول نوشته میشوند یا با گذاشتن نقطه های کامل شش دانگ در فضای خلوت و با کم کردن نقطه های کلمات از جاهایی که تراکم بیشتری دارند ، سطر را به کیفیت مطلوب برساند.
برای رسیدن به هماهنگی بین کلمات و حرکت موج دار روی سطر ، و رعایت خلوت و جلوت، همچنین برای کوتاه نوشتن مصراعهای بلند ، گاهی خٌرد اندامها روی کلمات دیگر بویژه انتهای مدها و شماره ها قرار میگیرند ، در این هنگام خرد اندامها کوچکتر از حد معمول نوشته می شوند تا باعث سنگینی زیاده روی حروف دیگر نشوند و فضا را دارای جلوت زیاد ننمایند . با اعمال این روش ، این حروف در بعضی مواقع ، باعث قرینه سازی و هماهنگی مٌدها در سطر ها میگردند،مانند: ((سیدا)) و(( سیا))
همچنین نقش حروف ترصیف (ا-د-و-ر-ه-بر-ط-در-...)و زاویه یکنواخت آنها را در هماهنگ ساختن سطر نباید از نظر دور داشت.
نزول و صعود ملایم در ابتدا و انتهای سطر :
لازم به تذکر است که کرسی حقیقی خط نستعلیق بویژه در چلیپا خط صاف نیست بلکه با قوسی خفیف همراه است بهمین خاطر حروفی که در اول سطر قرار می گیرند باید کمی بالاتر از خط کرسی و حروف آخر سطر همراه با صعود خفیف باشند،همچنین باید توجه شود که آخر سطر سوم صعود نسبی به سایر سطر ها بیشتر است.این انحنای کرسی ها به کل چلیپا یک حرکت دورانی می دهد .بعنوان نمونه به چلیپاهای مرحوم استاد میر عماد حسنی علیه الرحمه ،خوشنویس عهد صفوی که در مرقع رنگین جلد اول و دوم آمده است ،مراجعه کنید .
بسته شدن چلیپا:
همانگونه که در خط نستعلیق حروف دارای انحنا و انعطافهای فراوان است و هیچیک از حروف گوشه دار نیست، همین امر در سطر نیز مورد توجه قرار گرفته و انتهای سطر را طوری به اتمام می رسانیم که گوشه دار نشود و به صورت عمودی بسته نگردد . در هر حال در ترکیبات چلیپایی حروف آخر را بایستی بگونه ای به کار گرفت که باعث انسجام کلیات گردد ، این امر خود سبب حفظ بهتر زنجیره خط میشود .بطور کلی باید از پراکندگی در انتهای سطرها جلوگیری شود، و انتهای سطر ها با یک شیب ملایم بطرف بالا حرکت نماید، این امر را اصطلاحاً جمع شدن سطر مینامیم.
محل و تعداد مدهای انتخابی در چلیپا:
مد یکی از ویژگی هاو شاخصهای خط میباشد که نوشته را از حالت خشکی بیرون آورده ،جذر و مد و خلوت و جلوت آنرا متعادل میسازد و میتوان گفت که رکن اصلی خط ، بخصوص در چلیپا محسوب میشود.
اما چگونگی انتخاب محل صحیح مدها ، روی خط کرسی خود احتیاج به مطالعه و تحقیق و مشق عملی بسیار دارد .انتخاب بجای آن در کل مسیر ترکیب چلیپا نقش اساسی را ایفا میکند و چلیپا را دارای ترکیبی موزون و متناسب میسازد .گاهی ممکن است دو یا چند حرف در سطر قرار گیرند که همگی قابل کشیدن باشند ولی بطور کلی باید آن حرق را بصورت کشیده نوشت که بتواند در هر زمینه رابطه خود را با سایر مدها ، چه بصورت محوری و چه بصورت قرینه ،حفظ نماید.
بهترین و ساده ترین راه برای خط کشی چلیپا اینست که نخست کوتاه ترین مصراع از دو بیت مورد نظر را انتخاب و با توجه به سه سطر دیگر در بلندترین اندازه ممکن ترکیب کنیم ،سپس آنرا روی یک صفحه کاغذ نوشته، طول آنرا اندازه می گیریم ،پس از آن طول مصراع نوشته شده را با احتساب مورب بودنش از عرض کاغذ پاکنویس میکنیم، باقیمانده را به دو قسمت تقسیم کرده و حاصل را به گونه ای که فضای سمت راست کمی بیشتر از فضای سمت چپ باشد ، به دو طرف کاغذ انتقال می دهیم .
http://www.golden-chance.com/Uploads/Other/2.JPG
اما محل قرار گرفتن اولین سطر نسبت به طول کاغذ ، اینطور محاسبه می شود : فاصله سطر اول و دوم را 3/1طول مصراع و فاصله سطر دوم و سوم را کمی بیشتر از 3/1 و فاصله سطر سوم و چهارم را نیز 3/1 طول مصراع در نظر می گیریم ، سپس حاصل جمع این سه فاصله را کمی بیشتر از طول مصراع میشود ، با احتساب مورب بودنشان از قطر مستطیل کاغذ کم میکنیم ، باقیمانده را به دو قسمت تقسیم کرده ، از گوشه بالا و گوشه پایین مستطیل جدا می سازیم ، آنگاه اولین خط کرسی را با زاویه ای حدود 45 درجه رسم میکنیم و پس از آن خطوط دیگر را با رعایت فواصل مذکور ترسیم می نماییم .
و یا اینکه میتوان فاصله سطر اول و دوم را دوازده نقطه قلم و فاصله سطر دوم وسوم را ،برای چشم نوازی خط و به دلیل صعود بیشتر سطر سوم نسبت به سطر های دیگر ، حدود چهارده نقطه قلم در نظر گرفت ، فاصله سطر سوم و چهارم رانیز دوازده نقطه قرار دهیم و باشیوه پیشین خطوط دیگر چلیپا را رسم کنیم .
و اما فصل مشترکی که بین دو سطر اول و دو سطر آخر بوجود می آید معمولا 3/1 از طول سطر می باشد. در بعضی مواقع این نسبت تغییر می کند و به صفر می رسد که در این زمان خط مورب اولیه نسبت به ارتفاع کاغذ زاویه ای حدود 36 درجه میسازد .
در این حالت اگر طول سطر ها زیاد باشد و یا به واسطه تشکیل محور مدها خطاط مجبور شود سطر دوم و چهارم را عقب تر از حد معمول آغاز نماید فصل مشترک معمولا 3/1 سطر میشود.
رعایت خلوت و جلوت:
رعایت خلوت و جلوت یکی از محسنات خط بشمار می آید که با استفاده از آن نشستن کلمات در کنار یکدیگر هماهنگ شده و خط به کمال مطلوب نزدیکتر میشود . به هر حال رعایت این گونه نکات و استفاده صحیح از سفیدی وسیاهی ها در خط موجب توازن ، تناسب و استواری خاصی در سطر میگردد رعایت چنین مسایلی به سادگی میسر نیست ، خطاط باید هوشیاری کامل فضای خلوت را با جلوت برابر کرده تا موازنه بر قرار گردد . خلوت و جلوت در سطر ،بیت، قطعه، چلیپا و کتابت به صٌور گوناگون رخ می نماید. مثلاً در یک سطر امکان دارد به علت حضور حروف خرد در یک طرف و حروف سنگین در طرف دیگر ،نوعی سردی خاص در سطر ایجاد شود، در اینجاست که خطاط باید با انتخاب صحیح مدها و استفاده از حروف خٌرد که معمولا در اینگونه موارد برای پر کردن فضاهای خالی بزرگتر از حد معمول نوشته میشوند یا با گذاشتن نقطه های کامل شش دانگ در فضای خلوت و با کم کردن نقطه های کلمات از جاهایی که تراکم بیشتری دارند ، سطر را به کیفیت مطلوب برساند.
برای رسیدن به هماهنگی بین کلمات و حرکت موج دار روی سطر ، و رعایت خلوت و جلوت، همچنین برای کوتاه نوشتن مصراعهای بلند ، گاهی خٌرد اندامها روی کلمات دیگر بویژه انتهای مدها و شماره ها قرار میگیرند ، در این هنگام خرد اندامها کوچکتر از حد معمول نوشته می شوند تا باعث سنگینی زیاده روی حروف دیگر نشوند و فضا را دارای جلوت زیاد ننمایند . با اعمال این روش ، این حروف در بعضی مواقع ، باعث قرینه سازی و هماهنگی مٌدها در سطر ها میگردند،مانند: ((سیدا)) و(( سیا))
همچنین نقش حروف ترصیف (ا-د-و-ر-ه-بر-ط-در-...)و زاویه یکنواخت آنها را در هماهنگ ساختن سطر نباید از نظر دور داشت.
نزول و صعود ملایم در ابتدا و انتهای سطر :
لازم به تذکر است که کرسی حقیقی خط نستعلیق بویژه در چلیپا خط صاف نیست بلکه با قوسی خفیف همراه است بهمین خاطر حروفی که در اول سطر قرار می گیرند باید کمی بالاتر از خط کرسی و حروف آخر سطر همراه با صعود خفیف باشند،همچنین باید توجه شود که آخر سطر سوم صعود نسبی به سایر سطر ها بیشتر است.این انحنای کرسی ها به کل چلیپا یک حرکت دورانی می دهد .بعنوان نمونه به چلیپاهای مرحوم استاد میر عماد حسنی علیه الرحمه ،خوشنویس عهد صفوی که در مرقع رنگین جلد اول و دوم آمده است ،مراجعه کنید .
بسته شدن چلیپا:
همانگونه که در خط نستعلیق حروف دارای انحنا و انعطافهای فراوان است و هیچیک از حروف گوشه دار نیست، همین امر در سطر نیز مورد توجه قرار گرفته و انتهای سطر را طوری به اتمام می رسانیم که گوشه دار نشود و به صورت عمودی بسته نگردد . در هر حال در ترکیبات چلیپایی حروف آخر را بایستی بگونه ای به کار گرفت که باعث انسجام کلیات گردد ، این امر خود سبب حفظ بهتر زنجیره خط میشود .بطور کلی باید از پراکندگی در انتهای سطرها جلوگیری شود، و انتهای سطر ها با یک شیب ملایم بطرف بالا حرکت نماید، این امر را اصطلاحاً جمع شدن سطر مینامیم.
محل و تعداد مدهای انتخابی در چلیپا:
مد یکی از ویژگی هاو شاخصهای خط میباشد که نوشته را از حالت خشکی بیرون آورده ،جذر و مد و خلوت و جلوت آنرا متعادل میسازد و میتوان گفت که رکن اصلی خط ، بخصوص در چلیپا محسوب میشود.
اما چگونگی انتخاب محل صحیح مدها ، روی خط کرسی خود احتیاج به مطالعه و تحقیق و مشق عملی بسیار دارد .انتخاب بجای آن در کل مسیر ترکیب چلیپا نقش اساسی را ایفا میکند و چلیپا را دارای ترکیبی موزون و متناسب میسازد .گاهی ممکن است دو یا چند حرف در سطر قرار گیرند که همگی قابل کشیدن باشند ولی بطور کلی باید آن حرق را بصورت کشیده نوشت که بتواند در هر زمینه رابطه خود را با سایر مدها ، چه بصورت محوری و چه بصورت قرینه ،حفظ نماید.