حق حداکثر سازی مطلوبیت

[donya88]

تا بحال بحثهای اقتصادی درباره اقتصاد ایران متمرکز بر مباحث اقتصاد کلان بوده است. حال آنکه اقتصاد خرد به معنای مطالعه رفتار خانوار و بنگاه بر این اصل استوار است که فرد همواره به دنبال حداکثرسازی مطلوبیت خویش است. مطلوبیت شاید ترجمه رسایی برای Utility نباشد؛ چرا که این واژه می تواند مفاهیمی مانند رضایت ، خوشی و حتی لذت را در برداشته باشد. سوال اینجاست که آیا حداکثرسازی مطلوبیت یا رضایت یا لذت در فرهنگ عمومی ما مبنای پذیرفته شده برای رفتار فردی است؟ آیا ما به عنوان کسانی که کم و بیش تحت تاثیر معیارهای ارزشی این فرهنگ قرار داریم می پذیریم که دیگران مجاز هستند مطابق این اصل رفتار کنند؟ گرچه مانند سایر دوستان اقتصاددان و اقتصادخوان نگارنده معتقد به برخورد علمی و تحلیل رفتارهای اجتماعی بر این مبناست ولی باید یادآور شد که مشخصه های فرهنگی یکی از عوامل تعیین کننده ساختار تقاضا در جامعه است. در فقدان یک توافق همگانی-فرهنگی بر اصل بودن فرد و مجاز بودن او به حداکثر سازی مطلوبیتش نمی توان انتظار داشت که تقاضا برای سیاستهای مبنی بر این اصل و تحلیلهای اقتصادی متعاقب آن در جامعه بالا باشد. “باید” یکی از الفاظ متداول مکالمات و محاورات ماست. حال آنکه درباره بسیاری از پدیدههای اجتماعی بایدی در کار نیست و این رویدادها آنگونه هستند که شرایط اقتصادی و گزینه های فردی آنها را شکل می دهند؛ به عنوان مثال در سهمیه بندی بنزین برخورد سیاستگزار بیشتر متوجه بایستگی رفتارها و انتخابهای فردی بود. قطعا رانندگان تاکسی نباید سهمیه خود را در بازار سیاه به فروش برسانند. اما ایشان اینکار را می کنند. اول بخاطر آنکه آنکه فرد فراغت را به کار ترجیح می دهد و دوم آنکه از فروش بنزین در بازار سیاه درآمدی یکسان و حتی بیشتری از کار کردن و ساعتها رانندگی طاقت فرسا بدست می آید. پس فروش بنزین در بازار سیاه چون راحتی بیشتری به ارمغان می آورد و حداکثرکننده مطلوبیت است اتفاق می افتد. این وابسته “باید” و “نباید” نیست و رانندگان تاکسی اینکار را می کنند،اگر باور نمی کنید لطفا به بازار سیاه سری بزنید. تکذیب و انکار این امر کمکی به حل مساله نمی کند. بیایید باور کنیم که حداکثرسازی مطلوبیت مشوق رفتارهای بسیاری است .یک سیاستگزار باید این مشوق را در سیاستگزاریها خود به رسمیت بشناسد و ما هم باید خواستار سیاستهایی باشیم که با واقع بینی این اصل را در نظر دارند. اقتصاد خرد‌، بازار و خانوار