تاریخچه حافظیه

[cute-baby]

پس از آن كه روح بلند حافظ ( در 792 يا 791 ه.ق ) به مشعوق ازلي پيوست ، در خاك باغ مصلي كه مأوا و محل گشت و تفرج او بود ، در زير سايه سرو رواني به خاك سپرده شد . 65 سال پس از وفات او يعني در سال 856 ه.ق. در زمان حكمراني ميرزا ابوالقاسم گوركاني ، شمس الدين محمد يغمايي كه استاد و وزير حكمران نام برده بود ، بر فراز قبر حافظ عمارت گنبدي بنا كرد و جلوي آن حوض بزرگي ساخت كه از آب ركن آباد پر مي شد

اين بنا در اوايل قرن يازدهم هجري در زمان سلطنت شاه عباس تعمير گرديد . در زمان نادر شاه افشار نيز تعميراتي بر آرامگاه انجام گرفت . اما بنيادي ترين كار در زمان كريمخان زند بر روي آرامگاه انجام گرفت. او در سال 1189 ه.ق. ساختماني اساسي بر روي آرامگاه حافظ ساخت . ساختمان او به شيوه ي بناهاي زمان زنديه داراي تالاري با چهار ستون سنگي يك پارچه بود كه از طرف شمال و جنوب گشاده و در دو طرف چپ و راست آن دو اتاق ساخته شده بود به گونه اي كه مقبره ي حافظ در شمال تالار قرار مي گرفت و در جنوب آن باغي بزرگ نمايان بود . اين چهارستون با ارتفاع 5 متر هنوز هم در وسط تالار مقابل پله ها با نقوش رنگ باخته اما زيبا خودنمايي مي كنند . همچنين كريمخان دستور داد تا سنگي از جنس مرمر براي قبر خواجه بتراشند و پس از آماده شدن سنگ دو غزل از غزل هاي حافظ را به خط نستعليق كه توسط حاج آقاسي بيگ افشار آذربايجاني نوشته شده بود ، بر روي آن حجاري كردند كه اين سنگ هنوز هم بر روي قبر قرار دارد . ابعاد اين سنگ 40 *80*266 سانتي متر است . در بالاي كتيبه ي سنگي و در ميان ترنجي اين جمله نوشته شده است : " انت الباقي و كل شي هالك ".


در زير آن غزلي زيبا از حافظ در 12 سطر با مطلع :


مژده ي وصل تو كو كز سر جان بر خيزم
طاير قدسم و از دام جهان برخيزم
و دور آن نيز غزلي ديگر با مطلع :
اي دل غلام شاه جهان باش و شاه باش
پيوسته در حمايت لطف اله باش


نوشته شده است . همچنين در دو گوشه ي بالاي سنگ ، اين دو مصرع نوشته شده است :


بر سر تربت ما چون گذري همت خواه
كه زيارتگه رندان جهان خواهد بود


و در گوشه پائيني سنگ دو مصرع زير نوشته شده است :


چراغ اهل معني خواجه حافظ
بجو تاريخش از خاك مصلي


كه خاك مصلي به حساب ابجد بيانگر تاريخ وفات حافظ است .


پس از حكومت زنديه نيز افراد زيادي آرامگاه را تعمير و مرمت كردند كه برخي از آنان عبارتند از :


- در سال 1273 ه.ق. تهماسب ميرزا ( مؤيد ) حكمران فارس آرامگاه را تعمير و مرمت كرد .



- در سال 1295 ه.ق. مرحوم فرهاد ميرزا ( معتمدالدوله ) فرمانفرماي فارس معجري چوبي بر آرامگاه خواجه نصب كرد .


- در سال 1317 ه.ق. ملا شاه جهان زرتشتي ( اردشير ) ساكن تهران بخاطر علاقه اي كه به حافظ داشت بر مزار او رفته و تفألي به ديوان حافظ مي زند كه شعر زير مي آيد :


اي صبا با ساكنان شهر يزد از ما بگو
كاي سر حق ناشناسان گوي ميدان شما


وي از اين شعر خوشش آمده و تصميم مي گيرد بقعه و بارگاه مجللي بر روي قبر حافظ بسازد . به همين منظور مشغول به كار مي شود و معجري بر فراز قبر مي سازد ولي يكي از سادات متظاهر وقت به جرم آن كه چرا يك شخص زرتشتي ( گبر ) مي خواهد قبر حافظ را بسازد ، آن بنا را خراب كرد و شخص باني را از اين كار باز داشت . ( گفته شده است در آخر عصايش را به قبر حافظ مي زند و خطاب به او مي گويد : درويش مي خواستند تو را نجس كنند ، نگذاشتم !)


هنوز آثار افتادن چوب بست ها بر روي سنگ قبر به صورت شكستگي در سنگ به چشم مي خورد .


- در سال 1319 ه.ق. شاهزاده ملك منصور ( ملقب به شعاع السلطنه )‌ والي فارس معجري آهنين بر قبر حافظ ساخت و كتيبه اي را نيز بر بالاي آن قرار داد .


- در سال 1310 خورشيدي فردي به نام دبير اعظم بهاري که استاندار فارس بود ، سردر حياط جنوبي و نارنجستان ان را سروسامان داد ، همچنين خياباني در جلو آرامگاه احداث کرد و نام آن را« خرابات» گذاشت که بعدها به گلستان تغيير نام پيداکرد .


- در سال 1314 خورشيدي به کوشش مرحوم علي اصغر حکمت شيرازي (وزير فرهنگ وقت) وعلي رياضي (رئيس فرهنگ وقت) طرح نقشه ي آرامگاه حافظ ، به شکل کنوني آن با طراحي و نظارت مهندس « آندره گدار» شرق شناس و ايران شناس بزرگ فرانسوي تهيه شد و به مرحله ي اجرا درآمد و در سال 1316 به اتمام رسيد.


طبق اين نقشه در تالار ، چهار ستون وسط که در زمان زنديه احداث شده بود ، از دوطرف امتداد يافت و حافظيه به دو محوطه ،شامل باغ در جنوب، تالار و آرامگاه در شمال آن تبديل شد.


در اين ساختمان عمارت قديمي کريم خان زند به صورت تالاري درآمد که 56 متر طول دارد و به وسيله ي 20 ستون سنگي بلند نگه داشته مي شود که چهارستون يک پارچه ي کريم خاني در ميان اين ستون ها قرار دارد و 16 ستون ديگر دوتکه است که در سال 1315 شمسي ساخته و نصب گرديده است.

[cute-baby]

بر سر تربت ما چون گذری همت خواه
كه زیارتگه رندان جهان خواهد بود



بنای آرامگاه حافظ را علاوه بر سبک و سیاق ظاهری معماری اش ، می توان از منظری عرفانی و معنوی نیز کاوید که از نظر نمادشناسی قابل تأمل است . بنای آرامگاه در مقابل خیابانی قرار گرفته است . خیابان می تواند نمایی از اسارت در جهانی صنعتی باشد که تا زمانی که در آن زندانی هستیم نمی توانیم به تفکرات حافظ پی ببریم ، هم چنان که وقتی در خیابان ایستاده ایم ، آرامگاه را نمی توانیم ببینیم . صحن جنوبی آرامگاه جلوه ای از عالم ملک و اسارت در هواهای نفسانی است . هر قدر که از در ورودی دورتر و به پله های ایوان نزدیک تر می شویم ، از قید تعلقات دنیای مادی هم رهاتر می شویم . از صحن جنوبی با گذر از دو ردیف پلکان سنگی به ایوان می رسیم که هر ردیف آن از 9 پله تشکیل شده است . 9 عدد افلاک است و در ادبیات و عرفان ایرانی بسیار مقدس .


از پله ها که بالا می رویم ، خود می تواند بیانگر نوعی معراج و کنده شدن از عالم ملک به قصد سیر در عالم ملکوت باشد . در این سیر ، کم کم بنای مقبره مانند خورشید درخشانی که طلوع می کند نمایان می شود .


ایوان بیانگر عالم ملکوت است . اینجاست که حجاب ها به کناری می روند و حقیقت ( مقبره ) آشکار می شود . پس از آشکاری حقیقت ، فرود از پله ها نمایانگر تعظیم در برابر این آفتاب خوبان است .


صحن شمالی ، عالم ملکوت را تداعی می کند که در آن سرانجام به ساحت حقیقت دست می یابیم ، جایی که هشت در ورود و خروج دارد و هر کسی از ظن خود یار آن می شود . هشت ستون مقبره ،هم می تواند نشانی از هشت در بهشت باشد و هم یادآور قرن هشتم هجری که حافظ در آن می زیسته است .


نمای درونی سقف با رنگ هایی تزئین شده که می تواند نمودهای عرفانی داشته باشد:


آبی فیروزه ای نماد بهشت ، قرمز ارغوانی نشان شراب ازلی ، سفید و سیاه نماد شب و روز و گذر زمان و قهوه ای سوخته نماد خاک است
نمای بیرونی گنبد ، هم نمودی از آسمان است و هم ترک ترکی و به شکل کلاه قلندران و تاج درویشان .

وقتی این همه مفاهیم بلند پایه در فرهنگ و عرفان ایرانی اسلامی ، در هم آمیخته می شود ، آرامگاه شخصیتی را می سازد که خود نیز نمونه کامل یک رند عارف حقیقت جوی ایرانی است ، به یقین این مکان مقدس آرامگاه دل ها و زیارت گاه رندان جهان هست و خواهد بود .