مژگان
02-21-2010, 02:57 PM
http://pnu-club.com/imported/2010/02/1950.jpgتاريخچه شهر اصفهان
از مراجعه به منابع موجود تاريخي چنين بر مي آيد كه كلمه ” اسپاران “ بطلميوس, ” سپاهان “ پهلوي و”اصفهان“ عرب و ” اصفهان “ امروز لفظي قديمي است و به احتمال قريب به يقين كلمه اي پهلوي است و ريشه قديمي تر از پهلوي آن مكشوف نيست . در عهد اشكانيان اصفهان مركز و پايتخت يكي از ايالت هاي وسيعي بود كه تحت فرمان ملوك اشكاني قرار داشت . در دوره ساسانيان, اصفهان محل سكونت و قلمرو و نفوذ ”اسپوهران“ يا اعضاي هفت خانواده بزرگ ايراني كه مشاغل عمده و مناسب سلطنتي در اختيار داشتند, بود. بعد از اسلام, اصفهان مانند ديگر شهرهاي ايران تا اوايل قرن چهارم تحت سلطه اعراب بود و در زمان منصور خليفه عباسي, مورد توجه قرار گرفت و به حاكم اين شهر دستور داده شد در عمران و آباداني آن كوشا باشد. در سال 319 هـ. ق. مرداويج زياري اصفهان را متصرف شد و آن را به پايتختي برگزيد و جشن سده را هرچه باشكوه تر در اين شهر برپا كرد. در سال 327 هـ .ق. اصفهان به تصرف ركن الدوله ديلمي در آمد و آن را به پايتختي انتخاب كرد و اصفهان دوباره رونق خود را گرفت. در سال 443 هـ . ق. اصفهان به دست طغرل پادشاه سلجوقي فتح شد. در سال 639 هـ. ق. تحت سلطه مغولها قرار گرفت. پس از بازگشت سپاه مغول شهر اصفهان مجدداُ رونق يافت. سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفويه كه پس از 6 ماه محاصره به دست محمود افغان, انجام گرفت . با سقوط شهر اصفهان سلسله صفوي نيز منقرض شد و اصفهان دچار انحطاط شد. در دوران زنديه و قاجاريه پايتخت كشور به شيراز و تهران انتقال يافت در زمان قاجار پسر ناصرالدين شاه, ظل السطان زمين و مصالح و آثار تاريخي شهر را به مردم مي فروخت و مي خواست به هرترتيبي كه شده مخارج قشون خود را كه از واحدهاي بسيار قوي و منظم كشور بود, تاْمين كند .از ويژگي هاي اقتصادي شهر اصفهان در دوره قاجار, درآمد ناچيز زمين و عدم امنيت ملاكين بود. در دوره پهلوي با توجه به شرايط تاريخي و جغرافيايي, شهر اصفهان موردتوجه قرار گرفت, دربازسازي آثار تاريخي آن كوشش هايي به عمل آمد و توسعه صنعتي شهر و منطقه آغاز شد. اصفهان يكي از شهرهاي بزرگ و سياحتي ايران است.
بنا و يادمانهاي تاريخي
آرامگاه پير بكران
در 30 كيلومتري جنوب غربي اصفهان در روستاي پيربكران ، يك اثر مذهبي, تاريخي وهنري وجود دارد كه از نمونه هاي عالي آثار قرن هشتم ايران به شمار مي رود. بناي مزبور شامل 3 قسمت است. اول رواق بقعه، دوم صحن بقعه, سوم آرامگاه پيربكران كه در ضلع شمالي بقعه و متصل به اتاقي محفوظ كه ظاهراُ محل تدريس و رياضت محمد بكران بوده است. كتيبه اي در آرامگاه وجود دارد كه شامل سوره (فاتحه) و آياتي از سوره (سين) است و در ذيل آن ها, كتيبه تاريخي سنگ آرامگاه به تاريخ سال 703 هـ .ق وجود دارد.
آرامگاه بابا ركن الدين
درضلع جنوبي زاينده رود و مجاور جاده قديم شيراز، در قبرستان قديمي اصفهان ـ تخت پولاد ـ آرامگاه يكي از عرفاي مشهور قرن هشتم هجري به نام باباركن الدين مسعود بن عبدالله بيضاوي واقع شده است كه در تاريخ يكشنبه 26 ربيع الاول سال 769 هـ . ق وفات يافته و در اين مكان دفن شده است .
آرامگاه بابا قاسم
اين بنا در طرف غرب خيابان هاتف اصفهان و در حدود پانصد متري مسجد جامع عتيق در كوچه باباقاسم قرار دارد. بر اساس اسناد موجود مي توان گفت محمد ـ معروف به باباقاسم ـ از عرفا و صلحاي رباني و علماي قرن هشتم هجري قمري بوده است.
آرامگاه ميرفندرسكي
آرامگاه ميرفندرسكي از عرفا و حكماي معروف عهد صفويه در ” تكيه مير “ تخت فولاد اصفهان واقع شده است
آرامگاه شاهزادگان
درمجاورت يكي از زيارتگاه هاي اصفهان به نام ” بستي فاطمه “ بقعه شاهزادگان واقع شده است. مدفونين اين بقعه, نوادگان دختري شاه عباس اول و فرزندان ” عيسي خان “ قورچي باشي هستند كه به دستور شاه صفي به قتل رسيده اند. نام مقتولين بر سنگ مزار آن ها منقور است .
آرامگاه واله
” آقا محمد كاظم واله “ از شعرا و اعاظم اصفهان در دوره سلطنت فتحعلي شاه قاجار بوده است كه در سال 1229 هجري قمري در گذشته و بر مزار او بقعه اي بنا شده است. آرامگاه واله در حاشيه خيابان فيض واقع است .
آرامگاه صائب تبريزي
صائب تبريزي , شاعر بلند پايه سبك هندي در سال 1006 متولد و درسال 1081 هـ .ق در اصفهان در گذشت و در باغ شخصي خود , به نام باغ تكيه مشرف به شهر نياسر , به خاك سپرده شد .
آرامگاه ميرعماد
اين آرامگاه در مسجد مقصود بيك اصفهان واقع شده است . مير محمد بن حسين حسني سيفي قزويني , ملقب به عمادالملك و مشهور به مير , خطاط معروف ايراني ( 961 – 1024 هـ .ق ) و يكي از بزرگترين نويسندگان خط نستعليق زمان خود بوده است .
گردشگاه و باغ هاي تاريخي چهارباغ
اصفهان در سال 1006 هجري رسماُ به پايتختي شاه عباس اول انتخاب شد و بنا به دستور شاه عباس از محل دروازه دولت تا دامنه كوه صفه, خيابان طويل و عريض مشجري تحت عنوان چهارباغ احداث شد تا به عنوان گردشگاه خانواده سلطنتي ودرباريان استفاده شود. باغ هاي مشهور چهارباغ عبارت بودند از : باغ تخت , باغ طاووس خانه , باغ كاج , باغ پهلوان , باغ بابا امير , باغ توپخانه , باغ نسترن , باغ چهل ستون , باغ بلبل يا بهشت
كاخ چهل ستون
باغ چهل ستون كه بالغ بر 67000 متر مربع مساحت دارد , در دوره شاه عباس اول احداث شده است و در وسط اين باغ , عمارت چهل ستون قرار دارد . در زمان شاه عباس دوم در اين بنا تغرات كلي پديد آمد و تالار آينه و تالار هجده ستون و دو اتاق شمالي و جنوبي تالار آينه و ايوان هاي طرفين سرسراي پادشاهي و حوض بزرگ مقابل تالار با كليه تزئينات نقاشي و آينه كاري و كاشي كاري ديوارها و سقف ها به آن افزوده شده است. قسمت هاي جالب وديدني كاخ چهل ستون به شرح زير است :
ـ سقف باشكوه نقاشي شده تالار هجده ستون و سقف آينه كاري تالار آينه و مدخل آينه كاري تالار جلوس شاه عباس دوم
ـ ستون هاي عظيم تالارهاي هجده ستون و تالار آينه
ـ شيرهاي سنگي چهارگوشه حوض مركزي تالار و ازاره هاي مرمري منقش اطراف كه معرف صنعت حجاري دوره صفويه است .
ـ تزئينات عالي طلاكاري سرسراي پادشاهي و اتاق هاي طرفين تالار آينه و تابلوهاي بزرگ نقاشي تالار پادشاهي كه تصوير شاهان صفوي را نشان ميدهد.
ـ تصويري از شاه عباس اول باتاج مخصوص و مينياتورهاي ديگري در اتاق گنجينه كه در مرمت سال هاي 1334 و 1335 خورشيدي از زير گچ خارج شده است .
ـ آثار پراكنده اي از دوران صفويه مانند سردر ” مسجد قطبيه “و سردرهاي ” زاويه دركوشك “ و آثاري از ”مسجد درب جوباره “ يا ” پير پينه دوز ” و ”مسجد آقاسي “ كه بر ديوارهاي ضلع غربي و جنوب غربي باغ نصب شده است . كاخ چهل ستون به موجب اشعاري كه در جبهه تالار از زير گچ خارج شده به ” مبارك ترين پتجمين سال سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است . شير ها و مجسمه هاي سنگي اطراف حوض و داخل باغچه ها تنها آثاري است كه از دو قصر با شكوه ديگر دوره صفوي يعني آينه خانه و عمارت سرپوشيده باقي مانده و بعد ها به اين محل آورده شده است .اگرچه انعكاس ستون هاي بيست گانه تالارهاي چهل ستون در حوض مقابل عمارت مفهوم چهل ستون را القا ميكند ولي در حقيقت واژه چهل در نام اين عمارت نشانه كثرت است و وجه تسميه عمارت مزبور به علت تعدد ستون هاي آن است .
كاخ هشت بهشت
عمارت تاريخي هشت بهشت نمونه اي از كاخ هاي محل سكونت آخرين سلاطين دوره صفوي است كه در دوره ” شاه سليمان “ ( 1080 هـ . ق ) بنا شده است. ازباغ وسيع ( هشت بهشت ) وسعت زيادي باقي نمانده, ولي قصر تاريخي آن هنوز اثري ارزنده و جالب توجه است .
از آثار قابل توجه اين قصر كه نماهاي خارجي را تزيين كرده است كاشي كاري هايي است كه انواع حيوانات و پرنده و درنده و خزنده را نشان ميدهد .
در دهه اخير پارك مجلل و زيبايي به همت شهرداري اصفهان در اطراف اين كاخ تاريخي طراحي و ساخته شده است كه در حال حاضر از گردشگاههاي مشهور شهر اصفهان است .
عمارت عالي قاپو
اين قصر كه درعهد صفويه ( قصر دولتخانه يا دولتخانه مبارك نقش جهان ) نام داشت نمونه منحصر به فردي از معماري كاخ هاي عهدصفوي است كه در اوايل قرن يازدهم هجري به امر شاه عباس اول ساخته شده است. شاه صفوي, سفيران و شخصيت هاي عاليقدر را در اين‌كاخ به‌حضور مي پذيرفت .
عالي قاپو داراي پنج طبقه ساختمان است و هر طبقه تزئينات ويژه اي دارد . با آنكه بعد از دوره صفويه به تزئينات بناها خرابي ها و لطمات جبران ناپذيري وارد آمده است ولي هنوز شاهكارهايي از گچبريها و نقاشيهاي عهد صفويه را در بر دارد و تماشاكنندگان را به تحسين وا ميدارد .
مينياتورهاي هنرمندانه رضا عباسي, نقاش معروف عهد شاه عباس ( كه آسيب فراوان ديده اند ) نقاشي هاي گل و بوته , شاخ و برگ , اشكال وحوش و طيور و گچ بري هاي زيباي آن به شكل انواع جام و صراحي در تاق ها و ديوارها تعبيه شده است وشاه صفوي و مهمانان او , از تالار همين عمارت مناظر بازي چوگان , چراغاني , آتش بازي ها و نمايش هاي ميداني را تماشا مي كردند.
تالار اشرف
ساخت و احداث اين عمارت كه در اندرون كاخ سلطنتي صفوي جاي داشت به شاه عباس دوم نسبت داده مي شود و انتساب آن به اشرف هيچ ارتباطي با اشرف افغان ندارد. اين بنا تقريباُ با چوب بست ساخته شده است بام آن مسطح و برپايه هاي بلند ضخيم پوشيده از طلا نهاده شده است ، سقف آن با قطعات چوب متصل به هم تزئين شده و در بخش هاي مختلف آن نظير بقيه قسمتها , برق طلا مي درخشد . گفته مي شود , تالار اشرف در اواخر سلطنت شاه سليمان و يا در عهد سلطنت شاه سلطان حسين ساخته شده است.
مدرسه شمس آباد
اين مدرسه از مدارس طلبه نشين دوره ” شاه سلطان حسين “ صفوي است كه درمحله ” شمس آباد “ اصفهان واقع شده است و به وسيله يكی از رجال آن دوره به نام ” آقا مير محمدمهدي “ تاجر عباس آبادي , درسال 1125 هجري قمري بنا شده است .
مدرسه كاسه گران
اين مدرسه طلبه نشين نيز از بناهاي دوره شاه سليمان صفوي است كه در بازار ” ريسمان “ اصفهان واقع شده است. اين مدرسه تزئينات گچ بري و كاشي كاري هاي زيبايي دارد و به وسيله يكي از رجال آن دوره به نام ” آقا مير محمد مهدي “ ملقب به ” حكيم الملك “ در سال 1105 هجري قمري بنا شده است . كتيبه هاي داخلي مدرسه سال 1013 هجري قمري را نشان مي دهد .
منار جنبان
اين بنا به صورت يك بقعه و دو مناره است كه بر روي قبر ( عمو عبدالله ) از زاهدان و صلحاي معروف قرن هشتم هجري بنا شده است و سنگ قبر آن تاريخ 716 هـ .ق مقارن با اواخر سلطنت (اوليجاتيو) ايلخان مغول را نشان مي دهد .ايوان منار جنبان يكي از نمونه هاي ابنيه سبك مغولي ايران است كه از آن دوره كاشي كاري هايي نيز به يادگار دارد . مناره ها بعداُ و احتمالاُ در اواخر عصر صفويه به ايوان مزبور اضافه شده است و با حركت دادن يكي از آنها ديگري نيز حركت ميكند .نكته جالب در اين بنا قديمي آن است كه وقتي يكي از مناره هابه حركت در آيد نه تنها مناره ديگر به حركت در مي آيد بلكه تمامي اين ساختمان مرتعش مي شود . در حال حاضر, از اين اثر تاريخي بشدت مراقبت مي شود.
مناره دارالضياء
دو مناره معروف به مناره هاي ” دارالضيافه “ كه ” دارالضياء “ نيز گفته شده است ، در محله ” جوباره “ اصفهان واقع شده اند و از بناهاي قرن هشتم هجري اند. كتيبه مناره ها فرو ريخته است و نمي توان سال قطعي ساختمان آن ها را دريافت. اين دو مناره تزئينات كاشي كاري نيز دارند و چنان كه از نام آن ها پيداست, سردر مهمان سراي مشهوري بوده اند كه به امير يا حكمران يا پادشاهي در قرن هشتم تعلق داشته است .
مناره باغ قوشخانه
اين مناره را (طوقجي) و به واسطه مجاورت آن با ” آرامگاه علي بن سهل “ مناره علي بن سهل نيز گويند . اين مناره در منتهي اليه شمالي محله جوبار واقع شده واز بناهاي قرن هشتم هجري است. اين مناره داراي تزئينات كاشي كاري است و قسمتي از تارك مناره و تزئينات كاشي كاري آن فروريخته است. وجه تسميه آن به قوشخانه , به مناسبت مجاورت آن با يكي از باغ هاي سلطنتي دوره شاه عباس اول صفوي است كه گويا بازهاي شكاري پادشاهان صفوي در اين باغ نگهداري مي شده اند .
مناره چهل دختر
يكي از آثار جالب دوره سلجوقي در اصفهان مناره چهل دختر است كه با تزئينات آجري و كتيبه هاي كوفي آراسته شده است ، اين مناره را ” ابوالفتح نهوجي “ در سال 501 هجري بنا كرده است. نهوج از توابع اردستان و سال 501 مقارن با سومين سال پادشاهي سلطان محمدبن ملكشاه سلجوقي است كه در آن زمان اصفهان پايتخت سلسله سلجوقي بوده است .
مناره ساربان
اين مناره در شمال محله ( جوباره ) و در قسمت يهودي نشين اصفهان واقع شده است و از زيباترين مناره هاي عهد سلجوقي است كه در قرن ششم هجري بنا شده است و تزئينات آجري و كاشي كاري دارد . اين مناره حدوداُ 54 متر ارتفاع دارد .
مناره زيار
اين مناره در دهكده ( زيار ) در 30 كيلومتري شرق اصفهان و در ساحل جنوبي زاينده رود واقع شده و تزئينات آجري زيبايي دارد. زمان ساخت آن را قرن ششم هجري مي دانند. نام زيار كه به محل استقرار اين مناره اطلاق مي شود, به احتمال قوي , با دوره حكمراني مرداويج زياري ارتباط دارد كه در آغاز قرن چهارم , شهر اصفهان پايتخت وي بوده است و در ساحل زاينده رود قصرهايي براي سكونت و مراكز اداري حكومت وي بنا شده بود .
مناره راهروان
اين مناره كه در خارج از شهر اصفهان قرار دارد, يكي از آثار قرن ششم هجري است كه تاريخ بناي آن را بعد از مناره هاي ”مسجد علي“ و ”ساربان“ حدس زده اند. اين مناره از مناره هاي زيباي عهد سلاجقه است .
قلعه فارفا آن
اين قلعه در قريه ”فارفا آن“ رويدشت اصفهان واقع شده است و دژي است كه در عهد ساسانيان بنا گرديده است. ” فارفاآن “ در قديم يكي ازشهرهاي حاكم نشين اصفهان به شمار مي آمد.
كاروان سراي مهيار
اين كاروان سرا كه در 52 كيلومتري جنوب اصفهان و در دهكده اي به همين نام قرار گرفته است , به صورت چهار ايواني و به شكل مستطيل بنا شده است . اين كاروانسرا به احتمال زياد , در زمان شاه اسماعيل بنا گرديده است . اهميت ديگر آن در بناهاي متعدد آن مانند آسياب , نانوايي , قهوه خانه وبازار است كه در مجموع يك شهرك كوچك رادر اين جاده تشكيل مي داده است.
پل الله وردي خان ( سي وسه پل )
اين پل كه در نوع خود شاهكار بي نظيري از آثار دوره شاه عباس اول صفوي است, به هزينه و نظارت سردار معروف او ” الله وردي خان “ بنا شده است. اين پل به نام هاي ”سي و سه چشمه“, ”چهار باغ“ , ” جلفا “ و بالاخره ” زاينده رود “ معروف است . تاريخ بناي اين پل را شيخ علي نقي كمره اي شاعر زمان شاه عباس در يك قطعه شعر به ماه تاريخ , سال 1005 هجري ذكر كرده است. اين سال مقارن ايامي است كه خيابان چهارباغ نيز احداث شده است . اين پل در حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و طولاني ترين پل بر روي زاينده رود است . در دوره صفويه مراسم جشن آبريزان يا آبپاشان در كنار اين پل صورت مي گرفت . در سفر نامه هاي سياحان اروپايي آن دوران به برگزاري اين جشن اشاره شده است . ارامنه جلفا هم مراسم خاج شويان خود را در محدوده همين پل برگزار مي كرده اند . اين پل يكي از شاهكارهاي معماري و پل سازي ايران محسوب ميشود و از زيبايي و عظمت منحصر بفردي برخودار است .
پل خواجو
پل خواجو يا ” پل شاهي “ كه از اواخر دوره تيموري شالوده هايي داشته است, به امر شاه عباس دوم درسال 1060 هجري به صورت امروزي آن ساخته شد. غرفه هاي آن با تزئينات كاشي كاري و نقاشي پوشيده شده است. پل خواجو به هنگام طغيان آب زاينده رود, منظره اي ديدني مي يابد. براي اقامت موقتي شاه صفوي و خانواده او در وسط پل ساختمان مخصوصي كه به نام ” بيگلر بيگي “ شهرت دارد, بنا شده است. اين ساختمان هم اكنون نيز وجود دارد. اتاق هاي آن داراي تزئينات نقاشي است. نام اصلي اين پل در مآخذ دوران صفوي, پل شاهي آمده است. و خواجو نامي است كه طي دو قرن اخير به مناسبت مجاورت با محله خواجو به آن اطلاق شد .
نام اين پل هيچ ارتباطي به نام شاعر قرن هشتم هجري يعني خواجوي كرماني ندارد . اين پل در سالهاي نه چندان دور به نامهاي ” پل شيراز “ و “ پل بابا ركن الدين “ معروف بوده است .
پل شهرستان
اين پل در ناحيه ”جي“ قديم و 4 كيلومتري شرق اصفهان واقع شده و قديمي ترين پلي است كه بر زاينده رود احداث شده است. پل شهرستان از نظر معماري فوق العاده جالب توجه است و به عقيده باستان شناسان اساس و بنياد آن به دوره ساسانيان مربوط است؛ ولي ساختمانهاي روي پل از نحوه معماري دوره اسلامي متاْثر گرديده اند .
پل مارنان
نام اين پل كه در اصل ”ماربين“ نام داشته , از كلمه ” مهربين “ اوستايي اخذ شده است. قرن ها قبل از ظهور زرتشت , معبد مهرپرستان بر فراز كوه سنگي قرار داشت. نام اين بلوك در دوره ساسانيان مهربين بود و در طول مدت 14 قرن دوره اسلامي به ” ماربين “ معروف شد. پل مارنان واسطه اتصال دو ساحل شمالي و جنوبي رودخانه در غربي ترين سمت شهر اصفهان بود .
جاذبه هاي طبيعي
آبشار شالورا
اين آبشار در 65 كيلومتري غرب اصفهان و در نزديكي روستاي جو ميهن قرار دارد .
آبشار كرد عليا
اين آبشار كه در 90 كيلومتري غرب اصفهان و در ارتفاعات دالانكوه قرار دارد, از آب شدن برف هاي دالانكوه به وجود آمده است و در بهار منظره بسيار زيبايي ايجاد مي كند.
چشمه آب معدني ورتون
در 43 كيلومتري جاده اصفهان به يزد جاده اي فرعي وجود دارد كه پس از طي 18 كيلومتر به ناحيه ورتون مي رسد. بعد از ورتون در فاصله 12 كيلومتري, چشمه هاي معدني ورتون قرار گرفته اند. در اين منطقه حمام هايي به سبك دوره صفويه است كه اكثراُ مخروبه اند و برخي از آنها كه سالم است مورد استفاده مردم قرار مي گيرد. آب گرم ورتون از دسته آب هاي كلروره بي كربناته و سولفاته گرم است. خواص درماني استحمام در اين آب عبارت است از : تسكين دهندگي دردهاي عصبي و رماتيسمي . اين آب در صورت نوشيدن باعث ازدياد ترشح معده مي گردد. به سبب وجود سولفات سديم در تركيب آن , اين آب خاصيت ملين دارد و سرانجام وجود آهن در تركيب آن , در درمان كم خوني موْثر است .
اماکن زيارتي و مذهبي
مسجد جامع عباسي (مسجد شاه)
ساختمان مسجد جامع عباسي , درضلع جنوبي ميدان تاريخي اصفهان در سال 1020 هجري قمري به فرمان شاه عباس اول در بيست و چهارمين سال سلطنت وي شروع شد . كتيبه سردر مسجد به خط ثلث ” عليرضا عباسي“ در سال 1025 نگاشته شده و حاكي از آن است كه شاه عباس اين مسجد جامع را از مال خالص خود بنا كرده وثواب آن را به روح جد اعظم خود ” شاه طهماسب “ اهدا نموده است, در ذيل اين كتيبه, كتيبه ديگري است كه از استاد علي اكبر اصفهاني ( مهندسي معمار مسجد ) تجليل شده است .
مسجد شيخ لطف الله
اين مسجد بي نظير شاهكار ديگري از هنر معماري و كاشي كاري قرن يازدهم هجري قمري است كه به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است . ساخت سردر معرق آن در سال 1011 هـ . ق اتمام يافت و ساختمان تزئينات آن در سال 1028 هجري قمري به اتمام رسيده است . كتيبه سردر آن به خط ثلث عليرضا عباسي و به تاريخ سال 1012 هجري قمري است معمار و بناي مسجد ” استاد محمدرضا اصفهاني “ است كه نام او در داخل محراب زيباي مسجد در لوحه كوچكي ذكر شده است . باستان شناسان خارجي در مورد عظمت معماري اين مسجد گفته اند : ” به سختي مي توان اين بنا را محصول دست بشر دانست . “ شيخ لطف الله از علماي بزرگ شيعه واز مردم ” ميس “ از قراء ” جبل عامل “ در لبنان امروزي بود كه به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزيد. اين مسجد به منظور تجليل از او احداث گرديد.
مسجد و مناره برسيان
اين مسجد در 42 كيلومتري شرق اصفهان واقع شده و يك اثر خالص سلجوقي است. مناره آن را در سال 491 و محراب آن را در سال 498 هجري قمري ساخته شده است. تزئينات آجري داخل مسجد شبيه به گنبد تاج الملك در مسجد جمعه اصفهان است و به احتمال قوي معمار هردو بنا يكي بوده است .
مسجد گار
اين مسجد كه از دوره سلاجقه است در دهكده ” گار “ كه امروزه آن را ” جار “ تلفظ مي كنند و در جنوب بستر زاينده رود واقع شده است قرار دارد. از اين مسجد جز ويرانه هايي باقي نمانده است ولي مناره آن وضع خوبي دارد و به موجب كتيبه كوفي موجود در آن , در سال 515 هـ .ق به وسيله شخصي به نام ” سيد الرْوسا ء ابوالقاسم“ بنا شده است .
مسجد سرخي
اين مسجد كوچك كه نماز خانه آن در سالهاي اخير بازسازي شده است در سال 1014 هـ .ق توسط خلف نامي كه سفره چي شاه عباس اول بود بنا گرديده است . در گذشته اين مسجد را مسجد سفره چي مي ناميدند . ولي كلمه سفره چي در طول زمان به سرخي تبديل شده است . سردر اين مسجد حاوي كتيبه اي است به خط ثلث كه با كاشي معرق سفيد به زمينه اي به رنگ آبي نوشته شده است .
مسجد لبنان
اين مسجد در حاشيه غربي اصفهان و در محله لبنان از محلات قديمي شهر اصفهان واقع شده است . از آثار تاريخي آن جز چند قطعه گچبري از قرن هشتم و چند قطعه كاشي كاري از دوره شاه سليمان به خط ( امامي ) و لوح سنگي سردر , چيز ديگري باقي نمانده است . منبر قديمي اين مسجد از نمونه هاي جالب توجه عهد صفويه است . گنبد و مناره كاشي كاري شده اين مسجد از الحاقات نيم قرن اخير است .
مسجد ركن الملك
اين مسجد به وسيله ( مير سليمان خان شيرازي ) ملقب به ” ركن الملك “ در ابتداي تخت فولاد اصفهان بنا شده و يكي از بناهاي مشهور دوره قاجاريه است . سردر , گنبد و داخل آن با تزئينات كاشي كاري آراسته شده و آرامگاه ”ركن الملك “ در يكي از اتاق هاي سرسراي ورودي صحن آن قرار دارد . كتيبه هاي اين مسجد و مدرسه كوچك متصل به آن كه تاريخ سال هاي 1319 تا 1325 هجري قمري را دارد , داراي اشعار فارسي است كه در اطراف صحن مسجد با كاشي كاري زيبا بسته اند .
مسجد اريزان
مسجد اريزان كه سال ها به دست فراموشي سپرده شده بود , بسيار زيباتر از دوبناي مساجد كاخ و دشتي است و داخل آن با تزئينات گچ بري نيز آراسته شده است . طي سال هاي اخير ، تعميراتي در اين مسجد به عمل آمده است.
مسجد قطبيه
اين مسجد , در دوره ”شاه طهماسب اول“ به وسيله ” قطب الدين علي باب الدشتي “ بنا شده است . سردر زيباي اين مسجد را براي محافظت به باغ چهل ستون انتقال داده اند. در كتيبه آن , سال 950 هـ .ق ثبت شده است .
مسجد سين
اين مسجد در 24 كيلومتري شمال اصفهان واقع شده و از آثار دوره سلاجقه است. به موجب يك كتيبه خط كوفي موجود, مسجد را ”ابوغالب يحيي“ در سال 529 هجري قمري بنا كرده است. مناره مسجد ”سين“ در سال 529 هـ. ق. بنا گرديده است. مناره مسجد ” سين “ در سال 526 هـ .ق به وسيله ” ابو اسماعيل محمد “ بنا شده است .
مسجد اشترجان ( اشترگان )
اين مسجد در دهكده ” اشترگان “ لنجان كه امروزه اشترجان تلفظ مي شود و تا شهر اصفهان 38 كيلومتر فاصله دارد واقع شده است. سردر مسجد آن 13 متر ارتفاع دارد و با كاشي هاي سبك اوايل قرن هشتم هجري قمري و تزئينات گچبري به شيوه همان دوره , آراسته شده است . مناره هاي اين مسجد مانند منارجنبان متحرك است. تاريخ ساختمان سال 715 هـ .ق و باني آن ” فخرالدين محمدبن محمد اشترجاني “ است .
مسجد جارچي
اين مسجد در بازار بزرگ اصفهان واقع شده است و داخل آن تزئينات كاشي كاري معرق دارد . كتيبهْ سردر آن نام (شاه عباس اول ) و ( ملك سلطان جارچي باشي ) را كه باني ساختمان مسجد بود دربردارد وسال 1019 هـ .ق در آن ذكر شده است . جارچي باشي كسي بود كه فرمان هاي شاهان صفوي را در ميدان هاي شهر به اطلاع مردم مي رساند .
مسجد ايلچي
اين مسجد در محله ( احمدآباد ) اصفهان واقع شده است اين بنا در دوره سلطنت شاه سليمان صفوي بنا گرديده است و سردر و قسمت هايي از داخل آن كاشي كاري شده است .
امامزاده اسماعيل
در حاشيه شرقي خيابان هاتف كه قديميترين قسمت شهر اصفهان است, مجموعه جالب توجهي وجود دارد مشتمل بريك مسجد بسيار قديمي به نام شعيا و مقبره امام زاده اسماعيل كه رواق و سردر صحن و گنبد زيبا و آجري بزرگ آن كه از نوع گنبدهاي چهارسوي اصفهان است, جلب توجه مي كند . اين مجموعه نفيس نمونه اي از معماري و تزئينات عهد سلجوقي و صفوي است .
امامزاده جعفر
بقعه ” جعفريه “ كه از بناهاي قرن هشتم , با تاريخ 725 هجري قمري است در حاشيه خيابان هاتف روبه روي امام زاده اسماعيل قرار گرفته است. اين بنا همانند يك برج آجري است كه نماي خارجي گنبد و اطراف آن با كاشي كاري و كتيبه هاي زيبايي تزئين يافته است.
امامزاده ابراهيم
بناي امام زاده ابراهيم در24 كيلومتري شرق اصفهان در روستاي زمان آباد برخوار واقع شده است . اين امام زاده صحني وسيع با اتاق هايي در اطراف دارد . اين امام زاده به حضرت موسي بن جعفر (ع) منسوب است .
بقعه هارون ولايت
بقعه هارون ولايت در دوره شاه اسماعيل اول صفوي و درسال 918 هـ ق به دستور يكي از امراي مشهور او به نام ”دورميش خان “ و با نظارت وزير او ” ميرزا شاه حسين اصفهاني “ بنا شده است. نام ” دورميش خان “ سردار مشهور شاه اسماعيل و ” حسين “ كه اشاره اي به نام ميرزا شاه حسين وزير است . ” هارون ولايت “ از دوره صفويه به بعد همواره از زيارتگاه هاي مورد علاقه مردم اصفهان مخصوصاُ مردم روستاها بوده است. صاحب مدفن را از اولاد حضرت امام علي النقي (ع) ذكر كرده اند .
بقعه ستي فاطمه
يكي از اماكن مقدس اصفهان به نام ستي فاطمه, در مجاورت بقعه شاه زادگان قرار دارد. بقعه ستي فاطمه, مقبره و ضريح دارد ومعروف است كه شخص مدفون در اين آرامگاه , فاطمه صغري بنت حضرت امام موسي بن جعفر (ع) است. ساختمان صحن و بقعه آن از دوره صفويه به يادگار مانده است .
بقعه شاه سيد علي اكبر
اين بقعه كه در 18 كيلومتري شمال شرقي شهرضا واقع شده , از آثار دوره صفويه است و كتيبه زيباي كاشي كاري شده اي دارد . ضريح آن در گوشه اي از بقعه , متصل به ديوار جنوبي آن , نصب شده و تزئينات آن منبت كاري ساده و با مشبك هاي برنجي است كه در سال 1251 هجري قمري ساخته شده است .
بقعه شاه رضا
زيارتگاه شاه رضا در مسير اصفهان به شيراز , در 84 كيلومتري جنوب اصفهان واقع شده است . تزئينات كاشي كاري گنبد آن ابتدا در زمان صفويه صورت گرفته است سپس در قرن سيزدهم هجري قمري تعمير و تجديد بنا شده است و داخل آن نيز با تزئينات آينه كاري آراسته شده است . اين امام زاده , زيارتگاه عمومي مردم ” شهرضا “ و دهات اطراف آن است .
كليساي بيت اللحم
اين كليسا در ميدان جلفا , به فاصله كمي از كليساي مريم قرار دارد . ساختمان آن را يكي از ارامنه نيكوكار آن دوره به نام ” خواجه پطرس ولي جانيان “ احداث كرده است . تصوير او در ديوار كليسا جاي داده شده است .
اين كليسا بزرگ ترين و زيباترين كليساي جلفاي اصفهان است كه از نظر تزئينات و نقاشي هاي فضاي داخلي بسيار جالب توجه است. تاق كليساي وانك كه در زبان ارمني كليساي اعظم معني مي دهد از نظر طلاكاري سقف و سطح داخلي گنبد و نقاشي هاي تاريخي يكي از زيباترين كليساهاي جلفاي اصفهان است و درنوع خود بي نظير است. اين كليسا به نامهاي ” سن سو“ و ” دوآمناپركيج “ نيز معروف شده است. كتيبه تاريخي ناقوس , نامهاي شاه سلطان حسين و خليفه بزرگ و باني ساختمان را در بردارد . اين كتيبه به زبان و خط ارمني است و درسال 1702 ميلادي در آنجا نصب شده است .
از مراجعه به منابع موجود تاريخي چنين بر مي آيد كه كلمه ” اسپاران “ بطلميوس, ” سپاهان “ پهلوي و”اصفهان“ عرب و ” اصفهان “ امروز لفظي قديمي است و به احتمال قريب به يقين كلمه اي پهلوي است و ريشه قديمي تر از پهلوي آن مكشوف نيست . در عهد اشكانيان اصفهان مركز و پايتخت يكي از ايالت هاي وسيعي بود كه تحت فرمان ملوك اشكاني قرار داشت . در دوره ساسانيان, اصفهان محل سكونت و قلمرو و نفوذ ”اسپوهران“ يا اعضاي هفت خانواده بزرگ ايراني كه مشاغل عمده و مناسب سلطنتي در اختيار داشتند, بود. بعد از اسلام, اصفهان مانند ديگر شهرهاي ايران تا اوايل قرن چهارم تحت سلطه اعراب بود و در زمان منصور خليفه عباسي, مورد توجه قرار گرفت و به حاكم اين شهر دستور داده شد در عمران و آباداني آن كوشا باشد. در سال 319 هـ. ق. مرداويج زياري اصفهان را متصرف شد و آن را به پايتختي برگزيد و جشن سده را هرچه باشكوه تر در اين شهر برپا كرد. در سال 327 هـ .ق. اصفهان به تصرف ركن الدوله ديلمي در آمد و آن را به پايتختي انتخاب كرد و اصفهان دوباره رونق خود را گرفت. در سال 443 هـ . ق. اصفهان به دست طغرل پادشاه سلجوقي فتح شد. در سال 639 هـ. ق. تحت سلطه مغولها قرار گرفت. پس از بازگشت سپاه مغول شهر اصفهان مجدداُ رونق يافت. سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفويه كه پس از 6 ماه محاصره به دست محمود افغان, انجام گرفت . با سقوط شهر اصفهان سلسله صفوي نيز منقرض شد و اصفهان دچار انحطاط شد. در دوران زنديه و قاجاريه پايتخت كشور به شيراز و تهران انتقال يافت در زمان قاجار پسر ناصرالدين شاه, ظل السطان زمين و مصالح و آثار تاريخي شهر را به مردم مي فروخت و مي خواست به هرترتيبي كه شده مخارج قشون خود را كه از واحدهاي بسيار قوي و منظم كشور بود, تاْمين كند .از ويژگي هاي اقتصادي شهر اصفهان در دوره قاجار, درآمد ناچيز زمين و عدم امنيت ملاكين بود. در دوره پهلوي با توجه به شرايط تاريخي و جغرافيايي, شهر اصفهان موردتوجه قرار گرفت, دربازسازي آثار تاريخي آن كوشش هايي به عمل آمد و توسعه صنعتي شهر و منطقه آغاز شد. اصفهان يكي از شهرهاي بزرگ و سياحتي ايران است.
بنا و يادمانهاي تاريخي
آرامگاه پير بكران
در 30 كيلومتري جنوب غربي اصفهان در روستاي پيربكران ، يك اثر مذهبي, تاريخي وهنري وجود دارد كه از نمونه هاي عالي آثار قرن هشتم ايران به شمار مي رود. بناي مزبور شامل 3 قسمت است. اول رواق بقعه، دوم صحن بقعه, سوم آرامگاه پيربكران كه در ضلع شمالي بقعه و متصل به اتاقي محفوظ كه ظاهراُ محل تدريس و رياضت محمد بكران بوده است. كتيبه اي در آرامگاه وجود دارد كه شامل سوره (فاتحه) و آياتي از سوره (سين) است و در ذيل آن ها, كتيبه تاريخي سنگ آرامگاه به تاريخ سال 703 هـ .ق وجود دارد.
آرامگاه بابا ركن الدين
درضلع جنوبي زاينده رود و مجاور جاده قديم شيراز، در قبرستان قديمي اصفهان ـ تخت پولاد ـ آرامگاه يكي از عرفاي مشهور قرن هشتم هجري به نام باباركن الدين مسعود بن عبدالله بيضاوي واقع شده است كه در تاريخ يكشنبه 26 ربيع الاول سال 769 هـ . ق وفات يافته و در اين مكان دفن شده است .
آرامگاه بابا قاسم
اين بنا در طرف غرب خيابان هاتف اصفهان و در حدود پانصد متري مسجد جامع عتيق در كوچه باباقاسم قرار دارد. بر اساس اسناد موجود مي توان گفت محمد ـ معروف به باباقاسم ـ از عرفا و صلحاي رباني و علماي قرن هشتم هجري قمري بوده است.
آرامگاه ميرفندرسكي
آرامگاه ميرفندرسكي از عرفا و حكماي معروف عهد صفويه در ” تكيه مير “ تخت فولاد اصفهان واقع شده است
آرامگاه شاهزادگان
درمجاورت يكي از زيارتگاه هاي اصفهان به نام ” بستي فاطمه “ بقعه شاهزادگان واقع شده است. مدفونين اين بقعه, نوادگان دختري شاه عباس اول و فرزندان ” عيسي خان “ قورچي باشي هستند كه به دستور شاه صفي به قتل رسيده اند. نام مقتولين بر سنگ مزار آن ها منقور است .
آرامگاه واله
” آقا محمد كاظم واله “ از شعرا و اعاظم اصفهان در دوره سلطنت فتحعلي شاه قاجار بوده است كه در سال 1229 هجري قمري در گذشته و بر مزار او بقعه اي بنا شده است. آرامگاه واله در حاشيه خيابان فيض واقع است .
آرامگاه صائب تبريزي
صائب تبريزي , شاعر بلند پايه سبك هندي در سال 1006 متولد و درسال 1081 هـ .ق در اصفهان در گذشت و در باغ شخصي خود , به نام باغ تكيه مشرف به شهر نياسر , به خاك سپرده شد .
آرامگاه ميرعماد
اين آرامگاه در مسجد مقصود بيك اصفهان واقع شده است . مير محمد بن حسين حسني سيفي قزويني , ملقب به عمادالملك و مشهور به مير , خطاط معروف ايراني ( 961 – 1024 هـ .ق ) و يكي از بزرگترين نويسندگان خط نستعليق زمان خود بوده است .
گردشگاه و باغ هاي تاريخي چهارباغ
اصفهان در سال 1006 هجري رسماُ به پايتختي شاه عباس اول انتخاب شد و بنا به دستور شاه عباس از محل دروازه دولت تا دامنه كوه صفه, خيابان طويل و عريض مشجري تحت عنوان چهارباغ احداث شد تا به عنوان گردشگاه خانواده سلطنتي ودرباريان استفاده شود. باغ هاي مشهور چهارباغ عبارت بودند از : باغ تخت , باغ طاووس خانه , باغ كاج , باغ پهلوان , باغ بابا امير , باغ توپخانه , باغ نسترن , باغ چهل ستون , باغ بلبل يا بهشت
كاخ چهل ستون
باغ چهل ستون كه بالغ بر 67000 متر مربع مساحت دارد , در دوره شاه عباس اول احداث شده است و در وسط اين باغ , عمارت چهل ستون قرار دارد . در زمان شاه عباس دوم در اين بنا تغرات كلي پديد آمد و تالار آينه و تالار هجده ستون و دو اتاق شمالي و جنوبي تالار آينه و ايوان هاي طرفين سرسراي پادشاهي و حوض بزرگ مقابل تالار با كليه تزئينات نقاشي و آينه كاري و كاشي كاري ديوارها و سقف ها به آن افزوده شده است. قسمت هاي جالب وديدني كاخ چهل ستون به شرح زير است :
ـ سقف باشكوه نقاشي شده تالار هجده ستون و سقف آينه كاري تالار آينه و مدخل آينه كاري تالار جلوس شاه عباس دوم
ـ ستون هاي عظيم تالارهاي هجده ستون و تالار آينه
ـ شيرهاي سنگي چهارگوشه حوض مركزي تالار و ازاره هاي مرمري منقش اطراف كه معرف صنعت حجاري دوره صفويه است .
ـ تزئينات عالي طلاكاري سرسراي پادشاهي و اتاق هاي طرفين تالار آينه و تابلوهاي بزرگ نقاشي تالار پادشاهي كه تصوير شاهان صفوي را نشان ميدهد.
ـ تصويري از شاه عباس اول باتاج مخصوص و مينياتورهاي ديگري در اتاق گنجينه كه در مرمت سال هاي 1334 و 1335 خورشيدي از زير گچ خارج شده است .
ـ آثار پراكنده اي از دوران صفويه مانند سردر ” مسجد قطبيه “و سردرهاي ” زاويه دركوشك “ و آثاري از ”مسجد درب جوباره “ يا ” پير پينه دوز ” و ”مسجد آقاسي “ كه بر ديوارهاي ضلع غربي و جنوب غربي باغ نصب شده است . كاخ چهل ستون به موجب اشعاري كه در جبهه تالار از زير گچ خارج شده به ” مبارك ترين پتجمين سال سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است . شير ها و مجسمه هاي سنگي اطراف حوض و داخل باغچه ها تنها آثاري است كه از دو قصر با شكوه ديگر دوره صفوي يعني آينه خانه و عمارت سرپوشيده باقي مانده و بعد ها به اين محل آورده شده است .اگرچه انعكاس ستون هاي بيست گانه تالارهاي چهل ستون در حوض مقابل عمارت مفهوم چهل ستون را القا ميكند ولي در حقيقت واژه چهل در نام اين عمارت نشانه كثرت است و وجه تسميه عمارت مزبور به علت تعدد ستون هاي آن است .
كاخ هشت بهشت
عمارت تاريخي هشت بهشت نمونه اي از كاخ هاي محل سكونت آخرين سلاطين دوره صفوي است كه در دوره ” شاه سليمان “ ( 1080 هـ . ق ) بنا شده است. ازباغ وسيع ( هشت بهشت ) وسعت زيادي باقي نمانده, ولي قصر تاريخي آن هنوز اثري ارزنده و جالب توجه است .
از آثار قابل توجه اين قصر كه نماهاي خارجي را تزيين كرده است كاشي كاري هايي است كه انواع حيوانات و پرنده و درنده و خزنده را نشان ميدهد .
در دهه اخير پارك مجلل و زيبايي به همت شهرداري اصفهان در اطراف اين كاخ تاريخي طراحي و ساخته شده است كه در حال حاضر از گردشگاههاي مشهور شهر اصفهان است .
عمارت عالي قاپو
اين قصر كه درعهد صفويه ( قصر دولتخانه يا دولتخانه مبارك نقش جهان ) نام داشت نمونه منحصر به فردي از معماري كاخ هاي عهدصفوي است كه در اوايل قرن يازدهم هجري به امر شاه عباس اول ساخته شده است. شاه صفوي, سفيران و شخصيت هاي عاليقدر را در اين‌كاخ به‌حضور مي پذيرفت .
عالي قاپو داراي پنج طبقه ساختمان است و هر طبقه تزئينات ويژه اي دارد . با آنكه بعد از دوره صفويه به تزئينات بناها خرابي ها و لطمات جبران ناپذيري وارد آمده است ولي هنوز شاهكارهايي از گچبريها و نقاشيهاي عهد صفويه را در بر دارد و تماشاكنندگان را به تحسين وا ميدارد .
مينياتورهاي هنرمندانه رضا عباسي, نقاش معروف عهد شاه عباس ( كه آسيب فراوان ديده اند ) نقاشي هاي گل و بوته , شاخ و برگ , اشكال وحوش و طيور و گچ بري هاي زيباي آن به شكل انواع جام و صراحي در تاق ها و ديوارها تعبيه شده است وشاه صفوي و مهمانان او , از تالار همين عمارت مناظر بازي چوگان , چراغاني , آتش بازي ها و نمايش هاي ميداني را تماشا مي كردند.
تالار اشرف
ساخت و احداث اين عمارت كه در اندرون كاخ سلطنتي صفوي جاي داشت به شاه عباس دوم نسبت داده مي شود و انتساب آن به اشرف هيچ ارتباطي با اشرف افغان ندارد. اين بنا تقريباُ با چوب بست ساخته شده است بام آن مسطح و برپايه هاي بلند ضخيم پوشيده از طلا نهاده شده است ، سقف آن با قطعات چوب متصل به هم تزئين شده و در بخش هاي مختلف آن نظير بقيه قسمتها , برق طلا مي درخشد . گفته مي شود , تالار اشرف در اواخر سلطنت شاه سليمان و يا در عهد سلطنت شاه سلطان حسين ساخته شده است.
مدرسه شمس آباد
اين مدرسه از مدارس طلبه نشين دوره ” شاه سلطان حسين “ صفوي است كه درمحله ” شمس آباد “ اصفهان واقع شده است و به وسيله يكی از رجال آن دوره به نام ” آقا مير محمدمهدي “ تاجر عباس آبادي , درسال 1125 هجري قمري بنا شده است .
مدرسه كاسه گران
اين مدرسه طلبه نشين نيز از بناهاي دوره شاه سليمان صفوي است كه در بازار ” ريسمان “ اصفهان واقع شده است. اين مدرسه تزئينات گچ بري و كاشي كاري هاي زيبايي دارد و به وسيله يكي از رجال آن دوره به نام ” آقا مير محمد مهدي “ ملقب به ” حكيم الملك “ در سال 1105 هجري قمري بنا شده است . كتيبه هاي داخلي مدرسه سال 1013 هجري قمري را نشان مي دهد .
منار جنبان
اين بنا به صورت يك بقعه و دو مناره است كه بر روي قبر ( عمو عبدالله ) از زاهدان و صلحاي معروف قرن هشتم هجري بنا شده است و سنگ قبر آن تاريخ 716 هـ .ق مقارن با اواخر سلطنت (اوليجاتيو) ايلخان مغول را نشان مي دهد .ايوان منار جنبان يكي از نمونه هاي ابنيه سبك مغولي ايران است كه از آن دوره كاشي كاري هايي نيز به يادگار دارد . مناره ها بعداُ و احتمالاُ در اواخر عصر صفويه به ايوان مزبور اضافه شده است و با حركت دادن يكي از آنها ديگري نيز حركت ميكند .نكته جالب در اين بنا قديمي آن است كه وقتي يكي از مناره هابه حركت در آيد نه تنها مناره ديگر به حركت در مي آيد بلكه تمامي اين ساختمان مرتعش مي شود . در حال حاضر, از اين اثر تاريخي بشدت مراقبت مي شود.
مناره دارالضياء
دو مناره معروف به مناره هاي ” دارالضيافه “ كه ” دارالضياء “ نيز گفته شده است ، در محله ” جوباره “ اصفهان واقع شده اند و از بناهاي قرن هشتم هجري اند. كتيبه مناره ها فرو ريخته است و نمي توان سال قطعي ساختمان آن ها را دريافت. اين دو مناره تزئينات كاشي كاري نيز دارند و چنان كه از نام آن ها پيداست, سردر مهمان سراي مشهوري بوده اند كه به امير يا حكمران يا پادشاهي در قرن هشتم تعلق داشته است .
مناره باغ قوشخانه
اين مناره را (طوقجي) و به واسطه مجاورت آن با ” آرامگاه علي بن سهل “ مناره علي بن سهل نيز گويند . اين مناره در منتهي اليه شمالي محله جوبار واقع شده واز بناهاي قرن هشتم هجري است. اين مناره داراي تزئينات كاشي كاري است و قسمتي از تارك مناره و تزئينات كاشي كاري آن فروريخته است. وجه تسميه آن به قوشخانه , به مناسبت مجاورت آن با يكي از باغ هاي سلطنتي دوره شاه عباس اول صفوي است كه گويا بازهاي شكاري پادشاهان صفوي در اين باغ نگهداري مي شده اند .
مناره چهل دختر
يكي از آثار جالب دوره سلجوقي در اصفهان مناره چهل دختر است كه با تزئينات آجري و كتيبه هاي كوفي آراسته شده است ، اين مناره را ” ابوالفتح نهوجي “ در سال 501 هجري بنا كرده است. نهوج از توابع اردستان و سال 501 مقارن با سومين سال پادشاهي سلطان محمدبن ملكشاه سلجوقي است كه در آن زمان اصفهان پايتخت سلسله سلجوقي بوده است .
مناره ساربان
اين مناره در شمال محله ( جوباره ) و در قسمت يهودي نشين اصفهان واقع شده است و از زيباترين مناره هاي عهد سلجوقي است كه در قرن ششم هجري بنا شده است و تزئينات آجري و كاشي كاري دارد . اين مناره حدوداُ 54 متر ارتفاع دارد .
مناره زيار
اين مناره در دهكده ( زيار ) در 30 كيلومتري شرق اصفهان و در ساحل جنوبي زاينده رود واقع شده و تزئينات آجري زيبايي دارد. زمان ساخت آن را قرن ششم هجري مي دانند. نام زيار كه به محل استقرار اين مناره اطلاق مي شود, به احتمال قوي , با دوره حكمراني مرداويج زياري ارتباط دارد كه در آغاز قرن چهارم , شهر اصفهان پايتخت وي بوده است و در ساحل زاينده رود قصرهايي براي سكونت و مراكز اداري حكومت وي بنا شده بود .
مناره راهروان
اين مناره كه در خارج از شهر اصفهان قرار دارد, يكي از آثار قرن ششم هجري است كه تاريخ بناي آن را بعد از مناره هاي ”مسجد علي“ و ”ساربان“ حدس زده اند. اين مناره از مناره هاي زيباي عهد سلاجقه است .
قلعه فارفا آن
اين قلعه در قريه ”فارفا آن“ رويدشت اصفهان واقع شده است و دژي است كه در عهد ساسانيان بنا گرديده است. ” فارفاآن “ در قديم يكي ازشهرهاي حاكم نشين اصفهان به شمار مي آمد.
كاروان سراي مهيار
اين كاروان سرا كه در 52 كيلومتري جنوب اصفهان و در دهكده اي به همين نام قرار گرفته است , به صورت چهار ايواني و به شكل مستطيل بنا شده است . اين كاروانسرا به احتمال زياد , در زمان شاه اسماعيل بنا گرديده است . اهميت ديگر آن در بناهاي متعدد آن مانند آسياب , نانوايي , قهوه خانه وبازار است كه در مجموع يك شهرك كوچك رادر اين جاده تشكيل مي داده است.
پل الله وردي خان ( سي وسه پل )
اين پل كه در نوع خود شاهكار بي نظيري از آثار دوره شاه عباس اول صفوي است, به هزينه و نظارت سردار معروف او ” الله وردي خان “ بنا شده است. اين پل به نام هاي ”سي و سه چشمه“, ”چهار باغ“ , ” جلفا “ و بالاخره ” زاينده رود “ معروف است . تاريخ بناي اين پل را شيخ علي نقي كمره اي شاعر زمان شاه عباس در يك قطعه شعر به ماه تاريخ , سال 1005 هجري ذكر كرده است. اين سال مقارن ايامي است كه خيابان چهارباغ نيز احداث شده است . اين پل در حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و طولاني ترين پل بر روي زاينده رود است . در دوره صفويه مراسم جشن آبريزان يا آبپاشان در كنار اين پل صورت مي گرفت . در سفر نامه هاي سياحان اروپايي آن دوران به برگزاري اين جشن اشاره شده است . ارامنه جلفا هم مراسم خاج شويان خود را در محدوده همين پل برگزار مي كرده اند . اين پل يكي از شاهكارهاي معماري و پل سازي ايران محسوب ميشود و از زيبايي و عظمت منحصر بفردي برخودار است .
پل خواجو
پل خواجو يا ” پل شاهي “ كه از اواخر دوره تيموري شالوده هايي داشته است, به امر شاه عباس دوم درسال 1060 هجري به صورت امروزي آن ساخته شد. غرفه هاي آن با تزئينات كاشي كاري و نقاشي پوشيده شده است. پل خواجو به هنگام طغيان آب زاينده رود, منظره اي ديدني مي يابد. براي اقامت موقتي شاه صفوي و خانواده او در وسط پل ساختمان مخصوصي كه به نام ” بيگلر بيگي “ شهرت دارد, بنا شده است. اين ساختمان هم اكنون نيز وجود دارد. اتاق هاي آن داراي تزئينات نقاشي است. نام اصلي اين پل در مآخذ دوران صفوي, پل شاهي آمده است. و خواجو نامي است كه طي دو قرن اخير به مناسبت مجاورت با محله خواجو به آن اطلاق شد .
نام اين پل هيچ ارتباطي به نام شاعر قرن هشتم هجري يعني خواجوي كرماني ندارد . اين پل در سالهاي نه چندان دور به نامهاي ” پل شيراز “ و “ پل بابا ركن الدين “ معروف بوده است .
پل شهرستان
اين پل در ناحيه ”جي“ قديم و 4 كيلومتري شرق اصفهان واقع شده و قديمي ترين پلي است كه بر زاينده رود احداث شده است. پل شهرستان از نظر معماري فوق العاده جالب توجه است و به عقيده باستان شناسان اساس و بنياد آن به دوره ساسانيان مربوط است؛ ولي ساختمانهاي روي پل از نحوه معماري دوره اسلامي متاْثر گرديده اند .
پل مارنان
نام اين پل كه در اصل ”ماربين“ نام داشته , از كلمه ” مهربين “ اوستايي اخذ شده است. قرن ها قبل از ظهور زرتشت , معبد مهرپرستان بر فراز كوه سنگي قرار داشت. نام اين بلوك در دوره ساسانيان مهربين بود و در طول مدت 14 قرن دوره اسلامي به ” ماربين “ معروف شد. پل مارنان واسطه اتصال دو ساحل شمالي و جنوبي رودخانه در غربي ترين سمت شهر اصفهان بود .
جاذبه هاي طبيعي
آبشار شالورا
اين آبشار در 65 كيلومتري غرب اصفهان و در نزديكي روستاي جو ميهن قرار دارد .
آبشار كرد عليا
اين آبشار كه در 90 كيلومتري غرب اصفهان و در ارتفاعات دالانكوه قرار دارد, از آب شدن برف هاي دالانكوه به وجود آمده است و در بهار منظره بسيار زيبايي ايجاد مي كند.
چشمه آب معدني ورتون
در 43 كيلومتري جاده اصفهان به يزد جاده اي فرعي وجود دارد كه پس از طي 18 كيلومتر به ناحيه ورتون مي رسد. بعد از ورتون در فاصله 12 كيلومتري, چشمه هاي معدني ورتون قرار گرفته اند. در اين منطقه حمام هايي به سبك دوره صفويه است كه اكثراُ مخروبه اند و برخي از آنها كه سالم است مورد استفاده مردم قرار مي گيرد. آب گرم ورتون از دسته آب هاي كلروره بي كربناته و سولفاته گرم است. خواص درماني استحمام در اين آب عبارت است از : تسكين دهندگي دردهاي عصبي و رماتيسمي . اين آب در صورت نوشيدن باعث ازدياد ترشح معده مي گردد. به سبب وجود سولفات سديم در تركيب آن , اين آب خاصيت ملين دارد و سرانجام وجود آهن در تركيب آن , در درمان كم خوني موْثر است .
اماکن زيارتي و مذهبي
مسجد جامع عباسي (مسجد شاه)
ساختمان مسجد جامع عباسي , درضلع جنوبي ميدان تاريخي اصفهان در سال 1020 هجري قمري به فرمان شاه عباس اول در بيست و چهارمين سال سلطنت وي شروع شد . كتيبه سردر مسجد به خط ثلث ” عليرضا عباسي“ در سال 1025 نگاشته شده و حاكي از آن است كه شاه عباس اين مسجد جامع را از مال خالص خود بنا كرده وثواب آن را به روح جد اعظم خود ” شاه طهماسب “ اهدا نموده است, در ذيل اين كتيبه, كتيبه ديگري است كه از استاد علي اكبر اصفهاني ( مهندسي معمار مسجد ) تجليل شده است .
مسجد شيخ لطف الله
اين مسجد بي نظير شاهكار ديگري از هنر معماري و كاشي كاري قرن يازدهم هجري قمري است كه به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است . ساخت سردر معرق آن در سال 1011 هـ . ق اتمام يافت و ساختمان تزئينات آن در سال 1028 هجري قمري به اتمام رسيده است . كتيبه سردر آن به خط ثلث عليرضا عباسي و به تاريخ سال 1012 هجري قمري است معمار و بناي مسجد ” استاد محمدرضا اصفهاني “ است كه نام او در داخل محراب زيباي مسجد در لوحه كوچكي ذكر شده است . باستان شناسان خارجي در مورد عظمت معماري اين مسجد گفته اند : ” به سختي مي توان اين بنا را محصول دست بشر دانست . “ شيخ لطف الله از علماي بزرگ شيعه واز مردم ” ميس “ از قراء ” جبل عامل “ در لبنان امروزي بود كه به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزيد. اين مسجد به منظور تجليل از او احداث گرديد.
مسجد و مناره برسيان
اين مسجد در 42 كيلومتري شرق اصفهان واقع شده و يك اثر خالص سلجوقي است. مناره آن را در سال 491 و محراب آن را در سال 498 هجري قمري ساخته شده است. تزئينات آجري داخل مسجد شبيه به گنبد تاج الملك در مسجد جمعه اصفهان است و به احتمال قوي معمار هردو بنا يكي بوده است .
مسجد گار
اين مسجد كه از دوره سلاجقه است در دهكده ” گار “ كه امروزه آن را ” جار “ تلفظ مي كنند و در جنوب بستر زاينده رود واقع شده است قرار دارد. از اين مسجد جز ويرانه هايي باقي نمانده است ولي مناره آن وضع خوبي دارد و به موجب كتيبه كوفي موجود در آن , در سال 515 هـ .ق به وسيله شخصي به نام ” سيد الرْوسا ء ابوالقاسم“ بنا شده است .
مسجد سرخي
اين مسجد كوچك كه نماز خانه آن در سالهاي اخير بازسازي شده است در سال 1014 هـ .ق توسط خلف نامي كه سفره چي شاه عباس اول بود بنا گرديده است . در گذشته اين مسجد را مسجد سفره چي مي ناميدند . ولي كلمه سفره چي در طول زمان به سرخي تبديل شده است . سردر اين مسجد حاوي كتيبه اي است به خط ثلث كه با كاشي معرق سفيد به زمينه اي به رنگ آبي نوشته شده است .
مسجد لبنان
اين مسجد در حاشيه غربي اصفهان و در محله لبنان از محلات قديمي شهر اصفهان واقع شده است . از آثار تاريخي آن جز چند قطعه گچبري از قرن هشتم و چند قطعه كاشي كاري از دوره شاه سليمان به خط ( امامي ) و لوح سنگي سردر , چيز ديگري باقي نمانده است . منبر قديمي اين مسجد از نمونه هاي جالب توجه عهد صفويه است . گنبد و مناره كاشي كاري شده اين مسجد از الحاقات نيم قرن اخير است .
مسجد ركن الملك
اين مسجد به وسيله ( مير سليمان خان شيرازي ) ملقب به ” ركن الملك “ در ابتداي تخت فولاد اصفهان بنا شده و يكي از بناهاي مشهور دوره قاجاريه است . سردر , گنبد و داخل آن با تزئينات كاشي كاري آراسته شده و آرامگاه ”ركن الملك “ در يكي از اتاق هاي سرسراي ورودي صحن آن قرار دارد . كتيبه هاي اين مسجد و مدرسه كوچك متصل به آن كه تاريخ سال هاي 1319 تا 1325 هجري قمري را دارد , داراي اشعار فارسي است كه در اطراف صحن مسجد با كاشي كاري زيبا بسته اند .
مسجد اريزان
مسجد اريزان كه سال ها به دست فراموشي سپرده شده بود , بسيار زيباتر از دوبناي مساجد كاخ و دشتي است و داخل آن با تزئينات گچ بري نيز آراسته شده است . طي سال هاي اخير ، تعميراتي در اين مسجد به عمل آمده است.
مسجد قطبيه
اين مسجد , در دوره ”شاه طهماسب اول“ به وسيله ” قطب الدين علي باب الدشتي “ بنا شده است . سردر زيباي اين مسجد را براي محافظت به باغ چهل ستون انتقال داده اند. در كتيبه آن , سال 950 هـ .ق ثبت شده است .
مسجد سين
اين مسجد در 24 كيلومتري شمال اصفهان واقع شده و از آثار دوره سلاجقه است. به موجب يك كتيبه خط كوفي موجود, مسجد را ”ابوغالب يحيي“ در سال 529 هجري قمري بنا كرده است. مناره مسجد ”سين“ در سال 529 هـ. ق. بنا گرديده است. مناره مسجد ” سين “ در سال 526 هـ .ق به وسيله ” ابو اسماعيل محمد “ بنا شده است .
مسجد اشترجان ( اشترگان )
اين مسجد در دهكده ” اشترگان “ لنجان كه امروزه اشترجان تلفظ مي شود و تا شهر اصفهان 38 كيلومتر فاصله دارد واقع شده است. سردر مسجد آن 13 متر ارتفاع دارد و با كاشي هاي سبك اوايل قرن هشتم هجري قمري و تزئينات گچبري به شيوه همان دوره , آراسته شده است . مناره هاي اين مسجد مانند منارجنبان متحرك است. تاريخ ساختمان سال 715 هـ .ق و باني آن ” فخرالدين محمدبن محمد اشترجاني “ است .
مسجد جارچي
اين مسجد در بازار بزرگ اصفهان واقع شده است و داخل آن تزئينات كاشي كاري معرق دارد . كتيبهْ سردر آن نام (شاه عباس اول ) و ( ملك سلطان جارچي باشي ) را كه باني ساختمان مسجد بود دربردارد وسال 1019 هـ .ق در آن ذكر شده است . جارچي باشي كسي بود كه فرمان هاي شاهان صفوي را در ميدان هاي شهر به اطلاع مردم مي رساند .
مسجد ايلچي
اين مسجد در محله ( احمدآباد ) اصفهان واقع شده است اين بنا در دوره سلطنت شاه سليمان صفوي بنا گرديده است و سردر و قسمت هايي از داخل آن كاشي كاري شده است .
امامزاده اسماعيل
در حاشيه شرقي خيابان هاتف كه قديميترين قسمت شهر اصفهان است, مجموعه جالب توجهي وجود دارد مشتمل بريك مسجد بسيار قديمي به نام شعيا و مقبره امام زاده اسماعيل كه رواق و سردر صحن و گنبد زيبا و آجري بزرگ آن كه از نوع گنبدهاي چهارسوي اصفهان است, جلب توجه مي كند . اين مجموعه نفيس نمونه اي از معماري و تزئينات عهد سلجوقي و صفوي است .
امامزاده جعفر
بقعه ” جعفريه “ كه از بناهاي قرن هشتم , با تاريخ 725 هجري قمري است در حاشيه خيابان هاتف روبه روي امام زاده اسماعيل قرار گرفته است. اين بنا همانند يك برج آجري است كه نماي خارجي گنبد و اطراف آن با كاشي كاري و كتيبه هاي زيبايي تزئين يافته است.
امامزاده ابراهيم
بناي امام زاده ابراهيم در24 كيلومتري شرق اصفهان در روستاي زمان آباد برخوار واقع شده است . اين امام زاده صحني وسيع با اتاق هايي در اطراف دارد . اين امام زاده به حضرت موسي بن جعفر (ع) منسوب است .
بقعه هارون ولايت
بقعه هارون ولايت در دوره شاه اسماعيل اول صفوي و درسال 918 هـ ق به دستور يكي از امراي مشهور او به نام ”دورميش خان “ و با نظارت وزير او ” ميرزا شاه حسين اصفهاني “ بنا شده است. نام ” دورميش خان “ سردار مشهور شاه اسماعيل و ” حسين “ كه اشاره اي به نام ميرزا شاه حسين وزير است . ” هارون ولايت “ از دوره صفويه به بعد همواره از زيارتگاه هاي مورد علاقه مردم اصفهان مخصوصاُ مردم روستاها بوده است. صاحب مدفن را از اولاد حضرت امام علي النقي (ع) ذكر كرده اند .
بقعه ستي فاطمه
يكي از اماكن مقدس اصفهان به نام ستي فاطمه, در مجاورت بقعه شاه زادگان قرار دارد. بقعه ستي فاطمه, مقبره و ضريح دارد ومعروف است كه شخص مدفون در اين آرامگاه , فاطمه صغري بنت حضرت امام موسي بن جعفر (ع) است. ساختمان صحن و بقعه آن از دوره صفويه به يادگار مانده است .
بقعه شاه سيد علي اكبر
اين بقعه كه در 18 كيلومتري شمال شرقي شهرضا واقع شده , از آثار دوره صفويه است و كتيبه زيباي كاشي كاري شده اي دارد . ضريح آن در گوشه اي از بقعه , متصل به ديوار جنوبي آن , نصب شده و تزئينات آن منبت كاري ساده و با مشبك هاي برنجي است كه در سال 1251 هجري قمري ساخته شده است .
بقعه شاه رضا
زيارتگاه شاه رضا در مسير اصفهان به شيراز , در 84 كيلومتري جنوب اصفهان واقع شده است . تزئينات كاشي كاري گنبد آن ابتدا در زمان صفويه صورت گرفته است سپس در قرن سيزدهم هجري قمري تعمير و تجديد بنا شده است و داخل آن نيز با تزئينات آينه كاري آراسته شده است . اين امام زاده , زيارتگاه عمومي مردم ” شهرضا “ و دهات اطراف آن است .
كليساي بيت اللحم
اين كليسا در ميدان جلفا , به فاصله كمي از كليساي مريم قرار دارد . ساختمان آن را يكي از ارامنه نيكوكار آن دوره به نام ” خواجه پطرس ولي جانيان “ احداث كرده است . تصوير او در ديوار كليسا جاي داده شده است .
اين كليسا بزرگ ترين و زيباترين كليساي جلفاي اصفهان است كه از نظر تزئينات و نقاشي هاي فضاي داخلي بسيار جالب توجه است. تاق كليساي وانك كه در زبان ارمني كليساي اعظم معني مي دهد از نظر طلاكاري سقف و سطح داخلي گنبد و نقاشي هاي تاريخي يكي از زيباترين كليساهاي جلفاي اصفهان است و درنوع خود بي نظير است. اين كليسا به نامهاي ” سن سو“ و ” دوآمناپركيج “ نيز معروف شده است. كتيبه تاريخي ناقوس , نامهاي شاه سلطان حسين و خليفه بزرگ و باني ساختمان را در بردارد . اين كتيبه به زبان و خط ارمني است و درسال 1702 ميلادي در آنجا نصب شده است .