کارکردهای مدرن مالیات در ایران امروز

[مژگان]

16 تیرماه مصادف با روز مالیات است . بیان ویژگی ها و کارکردهای مختلف مالیات در جامعه، رفع موانع موجود در جهت جذب مالیات ها از سوی مردم، تبیین وجوب پرداخت مالیات در جامعه و... از جمله علل نامگذاری چنین روزی به عنوان روز مالیات بوده است.

موضوع مالیات یک بحث تخصصی و کلان کشوری بلکه جهانی است . چون در همه جهان رسم بر این است که هزینه خدمات عمومی را از طریق مالیات تأمین می کنند .
آشنایی با مالیات:
وجوهی که دولت برای تأمین هزینه های خود از اشخاص اخذ می نماید مالیات نامیده می شود. مانند مالیات بر ارث - حق تمبر - مالیات بر درآمد املاک- مالیات بر درآمد حقوق - مالیات بر درآمد- مشاغل مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی - مالیات بر درآمد اتفاقی.
از آنجا که براى تامین هزینه هاى عمومى همانند هزینه هاى آموزش و پرورش، دانشگاه و یا بیمارستان نمى توان فقط به درآمدهاى نفتى اتکا کرد ؛ بنابراین براى داشتن اقتصاد فعال باید مالیات وجود داشته باشد تا بتوان کشور را اداره کرد.
داشتن یک اقتصاد قوى حکم مى کند که حتما باید هزینه هاى عمومى دولت را از محل درآمدهاى مطمئنى مانند مالیات تامین کرد.
مالیات به عنوان یکى از ابزارهاى موثر در جهت اجراى سیاست هاى عدالت اجتماعى در کشورها است.
در صورت وجود فاصله طبقاتى در کشور و اختلاف بین دهک هاى پایین و بالاى جامعه مى توان از مالیات به عنوان ابزارى موثر براى حل این معضل استفاده کرد و با دریافت مالیات از افراد با درآمد بالا به دهک هاى پایین جامعه کمک کرد
همچنین با استفاده از ابزارهاى مالیاتى مى توان در برخى مناطق مختلف کشور که از نظر درجه توسعه یافتگى اختلاف وجود دارد کمک کرد و برای شهرهایى که نیاز به توسعه بیشترى دارند مشوقهای مالیاتی در نظر گرفت .

مالیات در تاریخ :
شایدبتوان گفت که همزمان با تشکیل اولین جوامع بشری، مالیات نیز پا به عرصه ظهور گذاشته است.تمایل به رهایی ازخطرات ناشی ازحمله حیوانات درنده وحوادث طبیعی وامکان تأمین معاش بهتر، بشررا از زندگی فردی بسوی زندگی اجتماعی کشانید.دراین زندگی جدید برای تأمین وسائل وبرآوردن حوائج افراد اجتماع، گریزی نبود جزاینکه پاره ای ازخدمات بصورت جمعی انجام یابدوبدین منظور همکاری تمام یالااقل عده ای از افراد جامعه مورد درخواست قرارگیرد همکاری افراد در انجام خدمات همگانی باقرارگرفتن نیروی بدنی آنهابه اختیار اجتماع آغازشد. باتکامل اجتماع وفزونی نیازهای همگانی ، اخذ مالیات نقدی و کالایی متداول گشت.
اخذ مالیات درسراسر نقاط جهان امری متداول بوده است و منحصر به ایــران وروم نبوده اما هیچگونه تعریفی از آن ارائــه نشده.گویی امــری شناخته شده و بی نیاز از تعریف بوده است.حتی ارسطو نیز با این که چگونگی مالیات ها رادر حکومت آتن موردتوجه قرارداده اما تعریفی از آن ارائه نمی کند
تعاریفی که درقرن هیجدهم راجع به مالیات ارائه گردیده است ؛ مثلا منتسکیو معتقداست که مالیات :عبارت از قسمتی از مال هرفرد است که به دولت می دهد. برای اینکه از قسمتهای دیگر اموال خوداطمینان پیدا کرده باآسودگی خاطرازقسمتهای دیگر متمتع گردد. میرابو مالیات راچنین تعریف می کند:
«مالیات عبارت ازپیش پرداختی است که افراد برای استفاده از انتظامات عمومی می دهند.»
امیل دوژیراردن درکتاب خودموسوم به موضوعات مالی می گوید:
«مالیات عبارت ازقسط بیمه است که افرادمی پردازندتابتوانندبه طور اطمینان از حقوقشان بهره مندگردند.»
پرودون درکتاب مالیات کلمه مبادله راصریحاذکرکرده ومی گوید:
«همانطور که بین اشخاص مبادله خدمات می شودبین اشخاص ودولت هم باپرداخت مالیات، مبادله خدماتی می گردد.


مالیات در ایران :
ایرانیان از زمان هخامنشیان برای دریافت مالیات و امور مالی کشور، دفاتر و سازمانهای مرتبطی داشتند. در زمان ساسانیان ، اخذ مالیات صورت کاملتری بخود گرفت و سه نوع مالیات بنامهای اراضی، سرشماری و سرانه دریافت می شد. پس از تسلط اعراب به ایران، در زمان حجاج بن یوسف ثقفی دفاتر مالیاتی از فارسی به عربی برگردانده شد و در دوره سلجوقی با دستور عبدالملک کندری وزیر طغرل مجدداً به فارسی بر گردانده شد. در زمان سلطنت صفویه تجارت خارجی و درآمد گمرکی به مالیات اضافه و در دوره افشاریان گسترش بیشتری یافت. در دوره قاجاریه وضع مالیه کشور بواسطه جنگها، مسافرتها و ضعف پادشاهان رو به رکود گذاشت و با زحمات طاقت فرسای امیرکبیر گامهای سودمندی برداشته و برای وصول، نگهداری و مصرف خزانه مقررات جدیدی وضع گردید.
قبل از مشروطیت شاهان تمام در آمدها و عواید کشور را در اختیار داشته و تمام مخارج نیز به فرمان و تصویب شخص او صورت می گرفت. با انقلاب مشروطه در سال 1285 اولین کابینه قانونی تشکیل و ناصرالملک بعنوان نخستین وزیر مالیه از مجلس شورای ملی رای اعتماد گرفت. از سال 1300 به بعد دگرگونیهای زیادی در وزارت مالیه رخ داد. بالأخره در سال 1353 قانون تشکیل وزارت امور اقتصادی و دارائی با 6 ماده به تصویب مجلس شورای ملی سابق رسید.
مالیات در جامعه اسلامی
با توجه به اینکه حکومت اسلامی از اهم احکام اسلام و حاکم بر بقیه احکام فرعی است، لذا خداوند متعال برای حکومت، منبع مالی قرار داده است که این منابع مالی همان مالیاتهای شرعی و اسلامی است. خمس و زکات دو مورد از عمده ترین مالیاتهای اولیه اسلام است که حکومت اسلامی با اخذ آن از مردم، به مصرف اداره جامعه و پیشرفت و توسعه کشور اسلامی می رساند. همچنین هزینه ها و مخارج تشکیلات حکومت اسلامی از محل همین مالیاتها تأمین می شود. امیرمؤمنان علی علیه السلام درباره اثرات مالیات در اداره جامعه اسلامی می فرمایند: «ولم یستقم امره الا قلیلا » حکومت، با نابودی مالیات جز اندکی دوام نمی آورد. با اینحال می فرمایند: «ولا تضربن احدا سوطا لمکان درهم» برای گرفتن درهمی (مالیات) کسی را باشلاق نزنید.
در نظام اقتصادی اسلام هدف از دریافت مالیات؛ اداره جامعه اسلامی، تأمین نیازهای نیازمندان، حفظ سرمایه ها، اصلاح و تقویت نیروهای مسلح می باشد.
درحال حاضردربسیاری ازکشورها 70 تا100درصدهزینه های عمومی از طریق مالیات تأمین می شود .
تمام کشورهای پیشرفته دنیا هزینه‌های خود را از عوارض و مالیاتی که از مردم دریافت می‌کنند تامین می‌نمایند که در ذیل به دو مورد پرداخته می شود :
روز مالیات در آمریکا:
آمریکایی ها روز مالیات را جشن می گیرند.روز مالیات در آمریکا، مهلتی است که سالیانه داده می شود تا شهروندان، درآمدهای مشمول مالیاتشان را طی سال گذشته با مبالغی که از درآمدشان به عنوان مالیات کسر شده تطبیق دهند. از هر پنج مورد فرم مالیات سالیانه، در چهار مورد آن میزان مالیات کم تر از مبلغ کسر شده ازدرآمد شخص در طول سال می باشد. برای این شهروندان روز مالیات، یک جشن واقعی می باشد.
ایالات متحده نیز مانند دیگر کشورها از درآمدهای مالیاتی جهت هزینه های دولت، ارایه خدمات مشترک به جامعه، اجراء سیاست های اجتماعی و اهداف اقتصادی استفاده می کند.
سیستم مالیات بر درآمد فدرال آمریکا، سیستمی تقریباً جدید می باشد. برای مدت مدیدی دولت آمریکا نیازهای مالی خود را از طریق وضع تعرفه های گمرکی روی واردات و دیگر مالیات های غیر مستقیم تأمین می کرد.در سال 1862 هنگام جنگ های داخلی و با توجه به افزایش شدید هزینه های دولت، کنگره آمریکا اولین قانون مالیات را وضع کرد و آنرا یک حالت اضطراری نامید .
در قرن نوزدهم آمریکایی ها متوجه مزایای سیستم مالیات بر درآمد شدند، زیرا این نوع مالیات ارتباط مستقیم با درآمد شخص دارد و با افزایش درآمد، مقدار مالیات نیز زیاد می شود. امروزه مالیات بر درآمد بزرگ ترین منبع عواید دولت آمریکا می باشد.
فرانکلین دلانو روزولت که از 1933 تا 1945 رییس جمهور آمریکا بود نیز گفته است: مالیات، در نهایت بهایی است که ما برای استفاده از مزایای زندگی در یک جامعه متمدن می پردازیم.
الیور وندل هلمز قاضی دیوان عالی آمریکا از 1902 تا 1932 می گوید : من با علاقه مالیات می پردازم، زیرا به این وسیله مدنیت و پیشرفت را می خرم.
روز مالیات در آلمان
روز مالیات در آلمان روز اندیشه بر مالیات است . در آلمان تشکیلات عام‌المنفعه‌ای وجود دارد به نام اتحادیه مالیات‌دهندگان. این اتحادیه در سال 1949 شکل گرفته و هم اکنون حدود 400هزار نفر عضو دارد. خواست این اتحادیه برقراری یک سیستم مالیاتی ساده و همه‌فهم، کنترل بیشتر بر نحوه‌ی هزینه شدن مالیاتها توسط دولت، شفاف بودن مخارج عمومی و موجه بودن مالیاتهای تازه‌ای است که دولت می‌بندد.
این اتحادیه حضور ثابتی در رسانه‌های آلمانی دارد. هر اتفاقی بیفتد که به نحوی با مالیات و بودجه‌ی عمومی مربوط ‌شود، خبرنگاران به سراغ سخنگویان اتحادیه‌ی مالیات‌دهندگان می‌روند و نظر آنان را در مورد آن اتفاق جویا می‌شوند.
مشی اتحادیه‌ی مالیات‌دهندگان محافظه‌کارانه است، چون منافع کسانی را نمایندگی می‌کند که مالیات بالایی می‌پردازند و اینان معمولا حساسیت دارند وقتی می‌بینند که دولت بخشی از بودجه‌ی عمومی را به مصارف اجتماعی می‌رساند و از این طریق از کسانی حمایت می‌کند که مثلاً به دلیل بیکاری مالیات چندانی نمی‌پردازند. با وجود اینکه اتحادیه‌ی مالیات‌دهندگان در این معنا موضعی اجتماعی ندارد، اما به دلیل برانگیختن حساسیت مردم به موضوع مالیاتهایی که می‌پردازند، بالابرنده‌ی آگاهی اجتماعی است.
در اروپا آلمان در رده‌ی بالای جدول میزان مالیات‌ها قرار دارد. فقط بلژیکی‌های مجرد از آلمانی‌های مجرد بیشتر مالیات می‌پردازند. خانواده‌ای را در نظر می‌گیریم با دو بچه که زن و شوهر هر دو درآمد دارند. چنین خانواده‌ای از کل درآمد خود 45/9درصدش را مالیات می‌پردازد. با نظر به این میزان پرداختی، آلمان در میان 30 کشور پیشرفته عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (oecd) مقام چهارم را دارد.
بنابراین ، برنامه های مالیاتی بعنوان یکی از ابزارهای توسعه شمرده می شود. در بسیاری کشورها شهروند معادل مالیات‌دهنده است. تقریبا همه جای دنیا برای هر فرد پذیرفته شده است که اگر در زندگی روزمره‌اش خدمتی دریافت می‌کند، باید هزینه‌اش را به طور مستقیم یا غیرمستقیم بپردازد. اکثر مالیات‌دهندگان تقریباً پذیرفته‌اند که چرا مالیات می‌دهند. آنها در ازای خدماتی که دریافت می کنند با رغبت مالیت خود را پرداخت می کنند و به همین دلیل با کم‌کاری و اصراف در بودجه کشور به شدت برخورد می‌کنند.
در پایان ، چنین به نظر می رسدکه موضوع پرداخت مالیات مورد قبول تمامی جوامع می باشد که بر این اساس، دولت می تواندجهت رفع نیازهای جامعه وانجام وظایفش بخشی از درآمد و یا اموال را مطالبه کند.