مژگان
01-05-2010, 05:06 PM
http://www.donya-e-eqtesad.com/News/1637/30-01.jpg
مقدمه
آغازگر حرفه بانكداری در جهان، صرافانی بودند كه با تعیین عیار فلزات قیمتی موجب سهولت مبادله آنها با كالاها شده و با جلب اعتماد مردم و صدور اسناد تعهد توانستند امانت‌دار اموال تجاری شوند كه تداوم تجارت آنان به یاری و حمایت همان صرافان امكان‌پذیر شد.
اما مبادله كالا و رواج داد و ستد چه در داخل محدوده و چه در خارج از آن نیاز به ابزار پرداختی داشت كه در تعیین ارزش و امكان سنجش انواع كالاها و خدمات پذیرفته عموم باشد تا علاوه بر انجام معاملات در وصول مطالبات از مشتریان دور و نزدیك با احتمال وقوع خطرات ناشی از جابجایی فلزات قیمتی موجب بكارگیری روشی شود كه فرآیند آن سهولت در عملیات صرافی و كسب وام و حمایت اعتباری به پشتوانه اندوخته صرافان باشد. این سرآغاز حرفه بانكداری و ایجاد موسسات بانكی شد.
كلمه بانك اصطلاحی است قدیمی كه از واژه آلمانی Bank به معنای نوعی شركت، اخذ و رواج یافته و شاید هم از كلمه Banque فرانسوی و یا Banco ایتالیایی كه برای نیمكت صرافان به كار برده می‌شد اشتقاق یافته است. به هر حال موسسات صرافی آن روزها با همان نام و روش دیرین به تدریج تكامل یافته و بصورت سازمانی فعال درآمدند كه با جلب رضایت مردم و رعایت اصول اخلاقی، صداقت و درستكاری، توانستند مركز كلیه فعالیت‌های پولی و اعتباری و پایه‌گذار بانك‌های امروزی گردند.
بخش اول- تاریخچه پیدایش بانكداری
1- در دوره قدیم (از ... تا قرن پنجم میلادی):
الف- بابل: در امپراطوری بابل معاملات بانكی به شیوه ابتدایی آن رواج داشت و حتی بر روی ستونی كه قوانین حمورایی (ششمین پادشاه بابل جلوس 1955 وفات 1913 سال قبل از میلاد مسیح (حك شده، مقرراتی برای دادن وام و قبول سپرده‌های تجارتی ذكر و دستوراتی درباره سرمایه‌گذاری نوشته شده است.
در شهر بابل تجارتخانه‌ها و بانك‌های بزرگی وجود داشته كه دادن تمسك، حواله، برات و نیز دریافت ربح با نرخ 20% و حتی در مواردی چهل تا چهل و سه درصد معمول بوده است.
معابد این شهر در حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح به عملیات بانكی محدودی مبادرت می‌ورزیدند و متصدیان معابد طلا و نقره و اشیاء گرانبهایی را كه به امانت به منظور نگهداری به آنها سپرده می‌شد در مقابل وثیقه اموال غیرمنقول و پول به عاریت می‌دادند. درآمد معابد منحصر به بهره دریافتی نبود مبلغی به عنوان كارمزد حفاظت و نگهداری به معابد پرداخت می‌گردید. سند قرضه و شرایط آن بر روی لوحه‌های گلی نقش و سپس پخته و نگاهداری می‌شد.
ب- یونان: در كشور خدایان و ارباب انواع، علاوه بر بانك‌های خصوصی بعضی از معابد هم از جمله معبد دلفی در شهر افسن به كار صرافی اشتغال داشتند، سپرده‌های مردم را پذیرفته و به اشخاص یا شهرها وام اعطا می‌كردند و به علت تداوم جنگ‌های داخلی، معابد امن‌ترین محل برای نگاهداری و حفاظت اموال گرانبها و پرارزش به شمار می‌رفتند. سود قابل توجه معابد، رقابت افراد را برانگیخت تا با جلب توجه و اعتماد عامه، بانكداران خصوصی شروع به كار نمایند و آنها توانستند در كمترین مدت فعالیت خود را از قرض دادن وجوه خود یا سپرده‌های دیگران، بیشتر به خدمات بانكی بپردازند بطوریكه توسعه آنها موجب شد كه مقررات خاصی ناظر بر روابط مردم و بانكدارها تنظیم و به اجرا گذاشته شود.
پ- ایران: قبل از دوره هخامنشی، بانكداری به طرز ابتدایی مرسوم ولی در انحصار معابد و شاهزادگان بود و در زمان هخامنشیان بازرگانی رونق یافت و پول مسكوك رواج گرفت، این آغاز فعالیت بانكها بود كه معروفترینشان "موسسات پسران موراشو"، "پسران نیپ پورو" و بانك "اجی بی و پسران" بودند كه تعلق به مهاجرین یهودی مقیم بابل داشته و به كلیه امور بانكی از قبیل قبول سپرده و اعطای وام و رهن گرفتن املاك می‌پرداختند و برای خرید و فروش منازل، احشام، غلامان و كشتی‌های حامل كالا سرمایه‌گذاری می‌كردند.
ت- رم: در اوایل برپایی دولت رم، دریافت مالیات از مردم شهرها به شكل مقاطعه به اشخاص واگذار می‌شد، این افراد با بهره‌گیری از تمكن مالی خود غالبا به شهرها و موسسات دولتی وام داده و با موقعیت جغرافیایی كه شهر رم از نظر تجارتی داشت كم‌كم به فعالیت پولی و مالی (تبدیل مسكوك خارجی به مسكوك رایج كشور، قبول سپرده مدت‌دار با پرداخت بهره، اعطای اعتبار و پرداخت وام‌های مصرفی و تجارتی با بهره‌های متفاوت با رهن گرفتن اموال مردم و صدور برات تجاری و ...) پرداخته و پایه‌گذار عملیاتی شدند كه از بیشتر جهات مشابه عملیات بانك‌های تجاری امروز بود.
ث- چین: شش قرن پیش از میلاد در كشور چین نیز بنوعی بانكداری رواج داشته كه با اختراع كاغذ (در حدود 105 سال بعد از میلاد) و بكارگیری آن در عملیات بانكداری، اهمیتی به سزا یافت و همین كشف بود كه برای اولین بار تهیه اسناد، تنظیم محاسبات و نگاهداری حسابها و نقل و انتقال اسناد را به صورتی ارزان و ساده در كشورهای راقیه مقدور نموده و چاپ و نشر اسكناس را ممكن ساخت.
2- در قرون وسطی (از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی):
در قرون وسطی بانكداری و تجارت به مفهوم آنچه در یونان و امپراطوری رم رواج داشت عملا از بین رفت و پس از سقوط رم یك سیر قهقرایی در عملیات بانكی و سایر مظاهر تمدن بشری پیدا شد پیش از این تاریخ، عرف بانكداری با انجام برخی عملیات صرافی و بانكی توسط اقوام مختلف بویژه یهودیها كه با بهره‌گیری از شرایط زمان توام با استعداد ذاتی و مالی، بیشتر به فعالیت‌های صرافی و بانكی پرداخته بودند، حیات تازه‌ای یافت و می‌رفت تا با روش بانكداری به توسعه تجارت استحكام بخشد.
ولی با مخالفت و تعصب شدید مقامات كلیسا علیه دریافت ربح از افراد و با وجود منع مشروط آن در دین یهود، این فعالیت تقریبا محدود گردید تنها در برخی از مراكز شهرها به طور انحصاری، كار صرافی در اختیار این قوم قرار گرفت زیرا در دین یهود منع دریافت بهره منحصرا به منع دریافت آن از هم‌كیشان یهودی تفسیر و تعبیر شد، بنابراین عملیات صرافی و بخصوص دریافت بهره در مقابل پرداخت وام به افراد غیریهودی بلامانع و موجب رواج حرفه صرافی گردید. از طرف دیگر در دوره قرون وسطی (به مدت ده قرن یعنی هزار سال) مخوفترین و سبع‌ترین حوادث تاریخی كه "جنگ‌های صلیبی" نامیده شد، جنگ بین مسلمانات (تركان) و مسیحیان (اروپا) بود كه از سال 1095 شروع و به مدت 2 قرن تا سال 1291 میلادی ادامه یافت.
در طول مدت 200 سال جنگ و خونریزی و وجود تضاد فرهنگی بین مردم شرق و غرب، موجب آشنایی غریبان با فرهنگ شرق گردید و این رخداد خونین تاریخی راهی برای آگاهی مردم غرب از تولیدات شرقی و كمك به برقراری روابط تجاری بین شرق و غرب شد.
3- در دوره رنسانس (از قرن پانزدهم تا سال 1921):
دوره جدید با پیشرفت تدریجی تجارت و داد و ستد در سواحل دریای مدیترانه بویژه در شهرهای ونیز و فلورانس شروع شد كه با كشف آمریكا و دستیابی به راه‌های دریایی جدید و استقرار روابط بازرگانی بین شرق و غرب، كم‌كم دامنه فعالیت‌های اقتصادی از سواحل دریای مدیترانه به كشورهای سواحل اقیانوس اطلس مانند فرانسه، اسپانیا، پرتقال و انگلیس گسترش پیدا كرد. این پیشرفت توام با استفاده روزافزون از خدمات بانكی و فرآیند آن ازدیاد حرفه بانكداری به ویژه در شهر ونیز (سال 1584 بعد از میلاد) بود با وورد طلا و نقره فراوان از آمریكا و پیدایش آثار پولی آن در كشورهای مختلف اروپایی از یك طرف و رفع ممنوعیت دریافت بهره در آیین مسیح بر اثر فتوای ژان كالون رهبر فرقه كالوینیسم از طرف دیگر به افزایش فعالیت‌های بانكی و تكامل آن در این دوره كمك شایان نمود.
مقدمه
آغازگر حرفه بانكداری در جهان، صرافانی بودند كه با تعیین عیار فلزات قیمتی موجب سهولت مبادله آنها با كالاها شده و با جلب اعتماد مردم و صدور اسناد تعهد توانستند امانت‌دار اموال تجاری شوند كه تداوم تجارت آنان به یاری و حمایت همان صرافان امكان‌پذیر شد.
اما مبادله كالا و رواج داد و ستد چه در داخل محدوده و چه در خارج از آن نیاز به ابزار پرداختی داشت كه در تعیین ارزش و امكان سنجش انواع كالاها و خدمات پذیرفته عموم باشد تا علاوه بر انجام معاملات در وصول مطالبات از مشتریان دور و نزدیك با احتمال وقوع خطرات ناشی از جابجایی فلزات قیمتی موجب بكارگیری روشی شود كه فرآیند آن سهولت در عملیات صرافی و كسب وام و حمایت اعتباری به پشتوانه اندوخته صرافان باشد. این سرآغاز حرفه بانكداری و ایجاد موسسات بانكی شد.
كلمه بانك اصطلاحی است قدیمی كه از واژه آلمانی Bank به معنای نوعی شركت، اخذ و رواج یافته و شاید هم از كلمه Banque فرانسوی و یا Banco ایتالیایی كه برای نیمكت صرافان به كار برده می‌شد اشتقاق یافته است. به هر حال موسسات صرافی آن روزها با همان نام و روش دیرین به تدریج تكامل یافته و بصورت سازمانی فعال درآمدند كه با جلب رضایت مردم و رعایت اصول اخلاقی، صداقت و درستكاری، توانستند مركز كلیه فعالیت‌های پولی و اعتباری و پایه‌گذار بانك‌های امروزی گردند.
بخش اول- تاریخچه پیدایش بانكداری
1- در دوره قدیم (از ... تا قرن پنجم میلادی):
الف- بابل: در امپراطوری بابل معاملات بانكی به شیوه ابتدایی آن رواج داشت و حتی بر روی ستونی كه قوانین حمورایی (ششمین پادشاه بابل جلوس 1955 وفات 1913 سال قبل از میلاد مسیح (حك شده، مقرراتی برای دادن وام و قبول سپرده‌های تجارتی ذكر و دستوراتی درباره سرمایه‌گذاری نوشته شده است.
در شهر بابل تجارتخانه‌ها و بانك‌های بزرگی وجود داشته كه دادن تمسك، حواله، برات و نیز دریافت ربح با نرخ 20% و حتی در مواردی چهل تا چهل و سه درصد معمول بوده است.
معابد این شهر در حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح به عملیات بانكی محدودی مبادرت می‌ورزیدند و متصدیان معابد طلا و نقره و اشیاء گرانبهایی را كه به امانت به منظور نگهداری به آنها سپرده می‌شد در مقابل وثیقه اموال غیرمنقول و پول به عاریت می‌دادند. درآمد معابد منحصر به بهره دریافتی نبود مبلغی به عنوان كارمزد حفاظت و نگهداری به معابد پرداخت می‌گردید. سند قرضه و شرایط آن بر روی لوحه‌های گلی نقش و سپس پخته و نگاهداری می‌شد.
ب- یونان: در كشور خدایان و ارباب انواع، علاوه بر بانك‌های خصوصی بعضی از معابد هم از جمله معبد دلفی در شهر افسن به كار صرافی اشتغال داشتند، سپرده‌های مردم را پذیرفته و به اشخاص یا شهرها وام اعطا می‌كردند و به علت تداوم جنگ‌های داخلی، معابد امن‌ترین محل برای نگاهداری و حفاظت اموال گرانبها و پرارزش به شمار می‌رفتند. سود قابل توجه معابد، رقابت افراد را برانگیخت تا با جلب توجه و اعتماد عامه، بانكداران خصوصی شروع به كار نمایند و آنها توانستند در كمترین مدت فعالیت خود را از قرض دادن وجوه خود یا سپرده‌های دیگران، بیشتر به خدمات بانكی بپردازند بطوریكه توسعه آنها موجب شد كه مقررات خاصی ناظر بر روابط مردم و بانكدارها تنظیم و به اجرا گذاشته شود.
پ- ایران: قبل از دوره هخامنشی، بانكداری به طرز ابتدایی مرسوم ولی در انحصار معابد و شاهزادگان بود و در زمان هخامنشیان بازرگانی رونق یافت و پول مسكوك رواج گرفت، این آغاز فعالیت بانكها بود كه معروفترینشان "موسسات پسران موراشو"، "پسران نیپ پورو" و بانك "اجی بی و پسران" بودند كه تعلق به مهاجرین یهودی مقیم بابل داشته و به كلیه امور بانكی از قبیل قبول سپرده و اعطای وام و رهن گرفتن املاك می‌پرداختند و برای خرید و فروش منازل، احشام، غلامان و كشتی‌های حامل كالا سرمایه‌گذاری می‌كردند.
ت- رم: در اوایل برپایی دولت رم، دریافت مالیات از مردم شهرها به شكل مقاطعه به اشخاص واگذار می‌شد، این افراد با بهره‌گیری از تمكن مالی خود غالبا به شهرها و موسسات دولتی وام داده و با موقعیت جغرافیایی كه شهر رم از نظر تجارتی داشت كم‌كم به فعالیت پولی و مالی (تبدیل مسكوك خارجی به مسكوك رایج كشور، قبول سپرده مدت‌دار با پرداخت بهره، اعطای اعتبار و پرداخت وام‌های مصرفی و تجارتی با بهره‌های متفاوت با رهن گرفتن اموال مردم و صدور برات تجاری و ...) پرداخته و پایه‌گذار عملیاتی شدند كه از بیشتر جهات مشابه عملیات بانك‌های تجاری امروز بود.
ث- چین: شش قرن پیش از میلاد در كشور چین نیز بنوعی بانكداری رواج داشته كه با اختراع كاغذ (در حدود 105 سال بعد از میلاد) و بكارگیری آن در عملیات بانكداری، اهمیتی به سزا یافت و همین كشف بود كه برای اولین بار تهیه اسناد، تنظیم محاسبات و نگاهداری حسابها و نقل و انتقال اسناد را به صورتی ارزان و ساده در كشورهای راقیه مقدور نموده و چاپ و نشر اسكناس را ممكن ساخت.
2- در قرون وسطی (از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی):
در قرون وسطی بانكداری و تجارت به مفهوم آنچه در یونان و امپراطوری رم رواج داشت عملا از بین رفت و پس از سقوط رم یك سیر قهقرایی در عملیات بانكی و سایر مظاهر تمدن بشری پیدا شد پیش از این تاریخ، عرف بانكداری با انجام برخی عملیات صرافی و بانكی توسط اقوام مختلف بویژه یهودیها كه با بهره‌گیری از شرایط زمان توام با استعداد ذاتی و مالی، بیشتر به فعالیت‌های صرافی و بانكی پرداخته بودند، حیات تازه‌ای یافت و می‌رفت تا با روش بانكداری به توسعه تجارت استحكام بخشد.
ولی با مخالفت و تعصب شدید مقامات كلیسا علیه دریافت ربح از افراد و با وجود منع مشروط آن در دین یهود، این فعالیت تقریبا محدود گردید تنها در برخی از مراكز شهرها به طور انحصاری، كار صرافی در اختیار این قوم قرار گرفت زیرا در دین یهود منع دریافت بهره منحصرا به منع دریافت آن از هم‌كیشان یهودی تفسیر و تعبیر شد، بنابراین عملیات صرافی و بخصوص دریافت بهره در مقابل پرداخت وام به افراد غیریهودی بلامانع و موجب رواج حرفه صرافی گردید. از طرف دیگر در دوره قرون وسطی (به مدت ده قرن یعنی هزار سال) مخوفترین و سبع‌ترین حوادث تاریخی كه "جنگ‌های صلیبی" نامیده شد، جنگ بین مسلمانات (تركان) و مسیحیان (اروپا) بود كه از سال 1095 شروع و به مدت 2 قرن تا سال 1291 میلادی ادامه یافت.
در طول مدت 200 سال جنگ و خونریزی و وجود تضاد فرهنگی بین مردم شرق و غرب، موجب آشنایی غریبان با فرهنگ شرق گردید و این رخداد خونین تاریخی راهی برای آگاهی مردم غرب از تولیدات شرقی و كمك به برقراری روابط تجاری بین شرق و غرب شد.
3- در دوره رنسانس (از قرن پانزدهم تا سال 1921):
دوره جدید با پیشرفت تدریجی تجارت و داد و ستد در سواحل دریای مدیترانه بویژه در شهرهای ونیز و فلورانس شروع شد كه با كشف آمریكا و دستیابی به راه‌های دریایی جدید و استقرار روابط بازرگانی بین شرق و غرب، كم‌كم دامنه فعالیت‌های اقتصادی از سواحل دریای مدیترانه به كشورهای سواحل اقیانوس اطلس مانند فرانسه، اسپانیا، پرتقال و انگلیس گسترش پیدا كرد. این پیشرفت توام با استفاده روزافزون از خدمات بانكی و فرآیند آن ازدیاد حرفه بانكداری به ویژه در شهر ونیز (سال 1584 بعد از میلاد) بود با وورد طلا و نقره فراوان از آمریكا و پیدایش آثار پولی آن در كشورهای مختلف اروپایی از یك طرف و رفع ممنوعیت دریافت بهره در آیین مسیح بر اثر فتوای ژان كالون رهبر فرقه كالوینیسم از طرف دیگر به افزایش فعالیت‌های بانكی و تكامل آن در این دوره كمك شایان نمود.