شهر الکترونیکی و مبحث ان در ایران

[DEH-AB]

وجود یک شهر نمونه الکترونیکی و اینترنتی در هر کشوری می تواند زمینه حضور تدریجی، منطقی، علمی و اقتصادی این پدیده ارزشمند که در حال حاضر معیار سنجش توان علمی و قدرت کشورها برای استفاده و تولید دانش می باشد را فراهم کند. نتایج کارشناسی در جهان نشان می دهد، که توسعه پراکنده در این زمینه موفق نبوده و از کیفیت مناسب برخوردار نخواهد بود.
به همین دلیل کشورهایی مانند هند، مالزی، امارات متحده عربی، انگلستان، کانادا و بسیاری از کشورهای دیگر دنیا چنین شهرهایی را ایجاد یا در حال تجهیز دارند.
در جمهوری اسلامی ایران نیز توسعه فناوری اطلاعات به منظور شناسایی، انتقال، جذب، بومی سازی،هم گامی و هم راستايی با جهان دانش مورد توجه مردم و مسئولین قرار گرفته است.
بعد از تغییر نام وزارت پست و تلگراف و تلفن به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و تهیه سند راهبردی ارتباطات و فناوری اطلاعات ملی (طرح تکفا) و بخشنامه هایی که از طریق سازمان مدیریت و برنامه ریزی تهیه و به دستگاه های دولتی ابلاغ شد از یک سوء و تلاش های وسیع بخش خصوصی در این زمینه از سوئی دیگر باعث حرکت جامعه به سوی استفاده از فناوری اطلاعات شد.
در این زمینه اجرای پروژه های ملی تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیک، تهیه و اجرای قوانین و موازین حقوقی مرتبط با آن می تواند بستر مناسبی را برای توسعه اقتصاد نوین و ایجاد فرهنگ مناسب ایجاد نماید و فاصله فاحش دیجیتالی ایران را با کشورهای توسعه یافته در این بخش کاهش دهد.

[DEH-AB]

شاید در سال 1379 که برای اولین بار بحث شهرهای الکترونیکی مطرح و متعاقب آن همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی با حضور بیش از 1500 نفر از مسئولین و متخصصین ارشد کشور در حوزه های مختلف برگزار شد موضوع برای کشورمان خنده دار و باور نکردنی بود و یا حداقل باور نداشتیم که فقط ۵ سال بعد باید راهکار برون رفت از چالش های شهر بزرگی مانند تهران را در ایجاد شهر الکترونیک جستجو کنیم.
باید باور کنیم که کم کم فرهنگ شهرهای الکترونیکی و اینترنتی در دنیا و متعاقب آن ایران در حال گسترش است و کم کم باور مسئولین در درک نیاز حرکت به سمت و سوی شهرهای الکترونیکی در حال شکل گیری است.
البته جالب است بدانید در زمانی که در ایران صحبت از شهر الکترونیک می شد هنوز هیچ حرفی از شهر الکترونیکی دبی به میان نیامده بود ولی امروز شهرهای الکترونیک ایران در چه وضعیتی قرار دارند و شهر الکترونیک دبی در چه وضعیتی؟ اما به قول ضرب المثل «ماهی را هروقت از آب بگیرید تازه است» اقدام همین امروز ما با به کار بردن کمی تلاش و غیرت مى تواند این عقب ماندگی را جبران کند.
بگذریم مجددا به سابقه و تاریخچه شهرها بر می گردیم، دیده می شود که بحث شهرهای الکترونیکی با پروژه شهر الکترونیک کیش و متعاقب آن مشهد آغاز شد و پس از آن، شهرهای الکترونیک همدان، ایلام، شیراز، قشم و تهران مطرح شد. در این فصل نگاهی داریم به پروژه های شهرهای الکترونیکی کیش و مشهد به عنوان اولين شهرهاى الكترونيكى در ايران.

[DEH-AB]

در سال 1379 و در پی پیشنهاد رئیس وقت منطقه آزاد کیش مبنی بر فعالیت در زمینه فناوری، پروژه‌ای در قالب قرارداد میان دانشگاه علم و صنعت ایران و سازمان مناطق آزاد کیش منعقد شد و بر اساس آن قرار شد دانشگاه به‌عنوان مجری و طراح شهر الکترونیکی، مطالعات را آغاز کند. شنیده‌ها حاکی از آن است این تصمیم با توجه به این گرفته شد که اجرای موارد مرتبط با یک شهر الکترونیکی در جزیره کیش امکان پذیر بود و عملا این جزیره به عنوان اولین شهر الکترونیک کشور انتخاب شد.
به گفته مسؤولان اجرای این طرح، طی14 ماه، اجرای قرارداد اشاره شده، آموزش عمومی و فرهنگ‌ سازی برای تمامی گروه‌های مردم در دستور کار قرار گرفت و در همین راستا همایشی نیز با همین عنوان با حضور بیش از یک هزار و 500 کارشناس در کیش برگزار شد.

از سوی دیگر بعد از مذاکرات به‌عمل آمده با کشورهای مختلف، قرار شد یک شرکت کانادایی ظرف مدت شش ماه طراحی شهر الکترونیکی کیش را به‌ صورت رایگان انجام دهد و در عوض از این پروژه برای تبلیغ در کشورهای دیگر استفاده کند.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز حاضر شده بود با سرمایه‌گذاری 500 میلیارد ریالی دو حلقه فیبرنوری در کیش نصب کرده و سخت‌افزارهای مورد نیاز ایجاد یک شهر الکترونیکی را تامین کند. هدف نهایی شهر الکترونیک کیش، شناسایی و تقویت نیروی انسانی، فضای فرهنگی و آموزشی و تجاری، هماهنگی در جامع‌نگری، استفاده مناسب از امکانات فنی و توانمندی‌های علمی و تخصصی داخلی و بهره‌گیری از تجربیات مفید بین‌المللی در زمینه فناوری اطلاعات، برای فراهم کردن بستر مناسب برای تجهیز یک شهر الکترونیکی و اینترنتی نمونه بود.

آموزش الکترونیکی این توان را خواهد داشت که زمینه های لازم را جهت توسعه کمی و کیفی آموزشهای عمومی و تخصصی ایجاد نماید و فرصت مناسبی را برای استفاده از تجربیات جهانی در کشور برای همه آحاد مردم بدون محدودیت زمانی در همه اوقات شبانه روز و ایام هفته فراهم نماید.
در موارد فوق نقش وزارت اقتصاد و دارائی، وزارت بازرگانی، وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم تحقیقات و فناوری در تطبیق مسئولیت ها و وظایف سنتی به وظایف و مسئولیت های جدید، و نقش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نسبت به ایجاد پی و بستر ارتباطی مناسب و پرسرعت شبکه های داخلی و اتصال به شبکه های جهانی اینترنت و تهیه نرم افزارهای لازم، همراه با خدمات رایگان و ارزان قیمت قابل رقابت با جهان از طریق سازمان هایی مانند شهردارى ها که ارتباط بسیار نزدیکی با تمام اقشار مردم دارند، بسیار مهم می باشد.
سایر وزارتخانه ها و نیز شرکت های کوچک و بزرگ دولتی و خصوصی می توانند در راستای وظایف و اهداف انتفاعی و غیرانتفاعی خود در توسعه فعالیت های مرتبط با فناوری اطلاعات تشریک مساعی نمایند. پیامد چنین هماهنگی و یک پارچگی در بدیهی ترین حالت، ایجاد یک دولت الکترونیکی خواهد بود که وزارت کشور با استفاده از آن می تواند در سطح کلان، مدیریت دقیق تری را بر روند امور کشور از نظر اجرائی و امنیتی اعمال نماید و در مقیاس کوچک تر از طریق شهرداری های الکترونیکی خدمات بهتری را به شهروندان عرضه کند و رضایت خاطر آنان را جلب نماید.
هر کشور متناسب با موقعیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود اهداف خاصی را در رابطه با ایجاد شهرهای الکترونیک دارد. در کشور جمهوری اسلامی ایران نیز به منظور شناسایی، انتقال، جذب، بومی سازی, توسعه همزمان با جهان اطلاعات, تقویت زمینه های مختلف استفاده از این فناوری، به خصوص در تجارت الکترونیک، خدمات آموزشى، پژوهشی، اطلاع رسانی عمومی و مدیریت، نیاز به برنامه ریزی و اجرای دقیق و سریع می باشد.
از آنجا که اجرای اهداف فوق با توجه به محدودیت های موجود کشورمان در کوتاه مدت مقدور نیست، این پروژه در شهرهای محدودی انجام پذیرفت که در آینده بتوان نتایج حاصل را به شهرهای بزرگ تر تعمیم داد.

ویژگی پروژه ملی شهر الکترونیک کیش نسبت به سایر شهرهای الکترونیکی و اینترنتی موجود جهان که صرفا اهداف اقتصادی را دنبال می‌کنند، جامع بودن آن است. یعنی در نظر گفته شد در این پروژه فرهنگ الکترونیکی و اینترنتی در کلیه امور اداری، اقتصادی، آموزشی، فرهنگی، بهداشتی، امنیتی و سایر امور زندگی روزمره شهروندان شهر الکترونیک کیش به کار گرفته ‌شود و فضای فرهنگی مناسب با نیاز نسل جدید به ارمغان آورد.

این پروژه نیز مانند بسیاری دیگر از پروژه‌های ملی در کشورمان، درست در زمانی‌ که تصور می‌شد کارها طبق روال پیش می‌رود، با یک تغییر مدیریت متوقف شد. اسفندماه سال 81 بود که با تشکیل شورای فناوری اطلاعات و ارتباطات در کیش و در پی آن ایجاد دفتر فنی نظارت و پی‌گیری طرحict یک‌بار دیگر تلاش‌ها برای ایجاد چنین شهری در کیش آغاز شد.

سال 82 بودجه‌ای معادل سه میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در کیش منظور شد. طرح‌هایی نیز درباره شهر الکترونیکی پیشنهاد شد، اما از آن‌جایی که بودجه اختصاص یافته برای اجرای این طرح‌ها کافی نبود، فرهنگ‌سازی و ساختاردهی به وضعیت ict در کیش را می‌توان به‌عنوان تنها اقدامات صورت گرفته در آن سال به‌حساب آورد.

سال 83 بودجه‌ای معادل 10 میلیارد ریال به طرح‌های ict کیش اختصاص یافت که به گفته مسؤولان، این مبلغ صرف ایجاد زیرساخت‌های شهری از قبیل فیبرنوری شده است.

در همین سال (83) قراردادی به ارزش 300 هزار دلار با شرکت idi کانادایی منعقد شد و قرار بود ظرف مدت هشت ماه طرح جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات کیش را آماده و ارائه کند. اما طرح مذکور با 18 ماه تاخیر و در اوایل سال 85 به‌صورت نهایی آماده و تحویل داده شد. کارشناسان علت این تاخیر را تغییر مدیریت می‌دانند چرا که این شرکت قرارداد خود را برای اجرای این طرح با مرکز تحقیقات مخابرات ایران منعقد کرده بود این طرح در طول اجرای خود شاهد سه مدیر مختلف بوده است.

البته گفته می‌شود هم ‌اینک رزرو هتل‌ها، فروش بلیط‌های مسافرتی و پرداخت قبوض در کیش به صورت الکترونیکی صورت می‌گیرد و مهم‌ترین مزیت این طرح صرفه‌جویی در وقت و هزینه است.

[DEH-AB]

سال 80 بود که مسؤولان مشهد بعد از سفر به کشور «کره» و بازدید از شهر الکترونیکی «سئول» تصمیم به ایجاد شهر الکترونیکی مشهد گرفتند. در این راستا در سال 81 قراردادی میان دانشگاه علم و صنعت و شهرداری مشهد منعقد شد و بر اساس آن مقرر شد تا سند راهبردی شهر الکترونیکی مشهد آماده شود.
در اين زمينه گفته مى شود نزدیک به 800 میلیون ریال فقط برای تدوین این سند هزینه شده و طبق برنامه زمان ‌بندی شده در اردیبهشت‌ ماه سال 82 آماده و به‌عنوان نخستین مدرک رسمی و علمی تحویل شهرداری مشهد شد.

البته مشهد يكى از بهترين گزينه‌ها براى اجراى شهر الكترونيكى بود چرا كه اين شهر به عنوان دومین شهر بزرگ کشور مى ‌توانست مدل مناسبى براى كلان شهر تهران باشد و در ضمن اين شهر یکی از چهار نقطه اصلی توسعه وسیع فناوری اطلاعات در برنامه‌های دولت محسوب مى ‌شد.
پتانسیل‌های فراوان از جمله، وجود فرصت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری مناسب، وجود فرودگاه بین‌المللی، گمرک، علاقمندی مسئولین دولتی و بخش خصوصی شهر مشهد هم جواری با افغانستان و استقرار در دروازه‌های آسیای میانه، سابقه اجرای طرح‌های مختلف به صورت پراکنده در این زمینه و وجود دانشگاه‌های معتبر از جمله ده‌ها دلیل دیگر برای انتخاب این شهر به عنوان یک شهر الکترونیکی بوده است

پروژه مشهد اولين شهرى بود كه با محوریت شهرداری انجام مى ‌شد و با توجه با اينكه اين که اين نهاد بیشترین ارتباط را با مردم دارد، طرح بسيار مردم محور طراحى شد.

در ضمن حضور و مسافرت سالانه 13میلیون زائر سراسر کشور به مشهد مى ‌توانست بهترین عامل در اشاعه فرهنگ استفاده از فناوری اطلاعات و آشنا نمودن بخشی از مردم کشور با خدمات مناسب آن مى ‌توانست باشد.

تحقق برنامه‌های پیش‌بینی شده این پروژه، فضای فرهنگی لازم را به وجود مى‌آورد تا کلیه امور اداری، اقتصادی، آموزشی، فرهنگی، بهداشتی، امنیتی و سایر امور زندگی روزمره مردم به صورت الکترونیکی اجرا شوند.
اجرای شهر الکترونیک مشهد تاثیرات بسیاری را در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی برای شهر مشهد به دنبال خواهد داشت.

در زمینه اقتصادی توسعه تجارت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، گسترش استفاده از کارتهای اعتباری، کاهش کاغذ بازی، کاهش هزینه ارائه خدمات و ایجاد زمینه برای سرمایه گذاری داخلی و خارجی و ارتباط تجاری مشهد با کشورهای همسایه و سایر نقاط جهان, بخشی از تأثیرات آن خواهد بود.

خدمات روی خط به شهروندان و زائرین در هر جا و هر وقت و به هر شخص، افزایش رضایت مندی شهروندان در دسترسی به خدمات دولتی و بخش خصوصی، امکان تشکیل گروه های اجتماعی فراوان روی خط ، رای گیری روی خط ، امکان توزیع عادلانه امکانات به طور یکسان در میان شهروندان و ایجاد زمینه استفاده از نظرات شهروندان در مدیریت شهر از جمله اثرات اجتماعی اجرای این پروژه در مشهد خواهد بود.

در زمینه های فرهنگی نیز اجرای شهر الکترونیک تأثیرات زیادی را به دنبال دارد که بطور مثال از شفاف سازی، اطلاع رسانی، آموزش مجازی شهروندان در موضوعات عمومی و اختصاصی در همه جا و در هر زمان دلخواه، امکان انتشار رسانه های دیجیتالی برای شهروندان، استفاده از کتابخانه های دیجیتالی مشهد و سایر نقاط کشور و جهان، انتشار اخبار و اطلاعات به هنگام در مورد مشهد، زیارت روی خط و ده ها اثرات فرهنگی دیگر را می توان نام برد.

در زمینه اجتماعی و سیاسی معرفی مشهد در جهان و امکان بیشتر ارتباطات بین المللی، بالابردن وجه سیاسی این شهر به عنوان یک شهر پیشرو در منطقه آسیا، امکانات اقتصادی زیادی را برای مشهد به ارمغان خواهد آورد.

نتیجه مطالعات و تحقیقاتی که به عنوان اولین مرحله در اجرای شهرالکترونیکى مشهد با محوریت شهرداری مورد نیاز است، تحت عنوان «سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد» تنظيم شده است.


در واقع این سند چشم‌انداز، راهبردها، سیاست‌ها و طرح‌های کلان یک شهر الکترونیکی را به گونه‌ای تنظیم نموده است که توقع شهروندان و کارفرما در تشخیص ضرورت استقرار یک شهر الکترونیک برآورده شده و مسیر اجرایی آن مشخص باشد.

سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد وسیله‌ای است که می‌خواهد وضعیت موجود توسعه فناوری اطلاعات را بهبود بخشیده و پس از ارتقاء وضعیت موجود، زمینه تعامل اطلاعاتی بین سازمان‌ها و شهروندان را به وجود آورده و در نهایت به یکپارچگی توسعه فناوری اطلاعات شهر مشهد کمک کند.

اين سند راهبردى در 500 صفحه تنظيم و تحويل شهردارى شده است. اين سند در راستاى اهداف سند توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات قرار دارد و از اين جهت كه زمينه اجراى عمليات شهر الكترونيكى مشهد را براساس اصول علمى جهان راهبردى مى ‌كند حائز اهميت است.
این پروژه نیز مانند بسیاری دیگر از پروژه‌های ملی کشورمان که با تغییر مدیریت متوقف می‌شوند، با تغییر مدیریت در سال 82 و به دلیل عدم اطلاعات مسؤولان جدید متوقف و تمامی تلاش‌های صورت گرفته، بایکوت شد. البته حدود یک سال و نیم بعد و پس از برگزاری نخستین نمایشگاه شهر الکترونیکی مشهد بود که بار دیگر تلاش برای ایجاد این شهر آغاز شد.
اما این آغاز دوباره در پروژه شهر الکترونیکی مشهد، نسبت به دیگر پروژه‌های ملی که با تغییر مدیریت, شاهد آغاز دوباره تلاش‌ها بودند، دارای یک ویژگی خاص بود و آن اینکه مسؤولان جدید این بار تصمیم به مطالعه جدیدی نگرفتند و قرار شد ادامه کار بر اساس همان سند راهبردی که در دوره قبل تدوین شده بود پی‌گیری شود. از نتايج اين شهر الكترونيكى راه‌اندازى سايت www.E-mashhad.ir ) ) بيشتر از همه محسوس تر است.