مرد نمکی

[Borna66]

مرد نمکی در معدن نمک چهرآباد واقع در یک کیلومتری جنوب روستای حمزه لو در ناﺣﻴﮥ غرب شهرستان زنجان پیدا شده‌است. سر و پای چپ او در موزهٔ ایران باستان تهران قابل بازدید است.

// کشف

در زمستان سال ۱۳۷۲ ، معدن کاران به هنگام خاکبرداری و استخراج نمک از معدن زیر تپه‌های این منطقه ، با نیم تنه یک جسد مواجه شدند . این جسد که دارای ریش و موی بلند و حلقهٔ گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود شامل یک ساق پا درون چکمهٔ چرمی ، سه قبضه چاقو ، شلوارک ، شی نقره‌ای ، قلاب سنگ ،‌قطعات طناب چرمی ، سنگ ساب ، یک عدد گردو ، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خرد شده استخوان بود. جسد مزبور در اواسط یکی از همین تونلها که حدود ۴۵ متر طول داشت ، بدست آمد. سه جسد دیگر از جمله یک زن در این ناحیه نیز چندی بعد کشف شده‌است. باستان شناسان در مورد ظاهر این پیکر گفته‌اند احتمالاً مرد نمکی از طبقه اشراف و شاهزاده‌ها بوده‌است زیرا بر روی لباس او جواهرات و زیورالاتی پیدا شده که مخصوص این طبقه بوده ، و همچنین انها چنین فرضیه دارند که او یا در حال فرار به غار پناه برده یا در جنگی از میدان گریخته و به غار پناه اورده و آنجا فوت کرده و موریانه‌ها پیکرش که از نمک پوشیده بوده خورده‌اند .
تحقیقات

با انجام آزمایشات سالیابی به روش کربن ۱۴ ، که بر روی نمونه استخوانها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت ، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال (اواخر اشکانی – اوایل ساسانی) برای مرد نمکی تعیین گردید. آزمایشات DNA نشان داد که سن مرد نمکی هنگام مرگ حدود ۳۷ سال و قد وی حدود ۱۷۵cm بوده‌است. گروه خون مرد نمکی ، با آزمایشات انجام شده بر روی سلول‌های موی سر ، +B مشخص شد.
با آزمایش سی تی اسکن و رادیولوژی ، مشخص شد که مرد نمکی دراثر سقوط ناگهانی درون یکی از گودالهای معدن نمک و وارد شدن ضربه بسیار شدید به ناحیهٔ راست جمجمه و صورت از بین رفته‌است. مطالعات باستانشناختی بر روی مجموعه مرد نمکی نشان داد که به علت آرایش خاص موهای بلند سر و صورت ، وجود گوشوارهٔ طلا در گوش چپ ، چکمه چرمی با ساخت و دوخت بسیار ظریف و هنرمندانه و همچنین نوع و بافت تکنیکی پارچه لباس و بدست آمدن شئ نقره‌ای همراه با متوفی ، فرد مزبور یک کارگر ساده معدن نمک نبوده ، بلکه فردی عالی رتبه و دارای پایگاه اجتماعی بالا بوده‌است ، اما علت حضور ،‌ سقوط و مرگ وی در معدن نمک چهرآباد همچنان در پردهٔ راز و ابهام باقی مانده‌است.
عکس

http://pnu-club.com/imported/2009/09/363.jpg (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1:Saltman1.jpg)
سر




http://pnu-club.com/imported/2009/09/364.jpg (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1:Saltman2.jpg)
پای چپ

[Borna66]

مرد نمکی شماره ۴ چهره سازی می شود



مدیرکل اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان گفت: با توجه به آزمایشات صورت گرفته توسط کارشناسان دانشگاه آکسفورد انگلستان ، قدمت جسد مرد نمکی شماره ۴ حدود ۲۳۰۰ سال تخمین زده می شود.

مدیرکل اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان گفت: با توجه به آزمایشات صورت گرفته توسط کارشناسان دانشگاه آکسفورد انگلستان ، قدمت جسد مرد نمکی شماره ۴ حدود ۲۳۰۰ سال تخمین زده می شود. مهندس یحیی رحمتی تصریح کرد : نمونه هایی از استخوان و لباس مرد نمکی چهارم که جدا شده بود برای آزمایش به دانشگاه آکسفورد فرستاده شد تا قدمت آن تعیین شود. وی ادامه داد: کارشناسان این دانشگاه پس از بررسی روی این نمونه ها اعلام کردند جسد متعلق به ۲۳۰۰ سال پیش یعنی اوایل دوره اشکانیان است. رحمتی افزود : کارشناسان دانشگاه آکسفورد با کربن ۱۴ ، قدمت نمونه ها را سال یابی کردند که دقیق ترین نوع آزمایش در حال حاضر به شمار می رود. وی با عنوان این مطلب که ابزار و وسایل پیدا شده در کنار مردان نمکی دوم تا پنجم نشان می دهد اجساد مربوط به یک دوره است ، گفت: دانشگاه آکسفرد مرد نمکی شماره اول را که در حال حاضر در موزه ملی ایران نگهداری می شود را سال یابی کرده و قدمت آن را ۱۸۰۰ سال عنوان نموده است. مدیرکل اداره میراث فرهنگی استان زنجان تاکید کرد: نمونه های ارسال شده به دانشگاه آکسفورد پس از تکمیل آزمایشات دوباره به میراث فرهنگی زنجان فرستاده می شود. همچنین مهندس ابوالفضل عالی سرپرست گروه کاوشگران معدن چهرآباد نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در زنجان از پایان یافتن فصل دوم کاوش باستان شناسی در معدن چهر آباد خبر داد و گفت : در این فصل کاوش که از ۲۴ آبان تا ۱۷ دی به طول انجامید ، توانستیم مرد نمکی شماره ۵ را نیز کشف کنیم. وی تاکید کرد: جسد مرد نمکی شماره ۵ در زمان کشف روی یک تپه نمک به حالت رو به زمین افتاد و در میان دو سنگ بزرگ پرس شده بود و در محیطی قرار گرفته بود که نسبت به اجساد دیگر تا حدود زیادی پوسیده شده است و تفاوتهای عمده ای با جسد مرد نمکی شماره ۴ دارد.عالی همچنین از انتقال مرد نمکی شماره ۵ به زنجان خبر داد و گفت: این جسد عصر روز یکشنبه یازدهم دی از محل کشف آن در معدن چهر آباد به رخشویخانه محل نگهداری ۳ جسد مردان نمکی انتقال داده شد. وی از بازسازی چهره مرد نمکی شماره ۴ خبر داد و گفت: با توجه به اینکه مرد نمکی چهارم نسبت به سایر مردان نمکی سالم تر است و کار سی تی اسکن روی آن انجام گرفته ، در تلاش هستیم چهره سازی مرد نمکی شماره ۴ انجام شود.

[Borna66]

اولین مرد نمکی، ۸۰۰ سال پیرتر می شود


اشیای کشف شده از مرد نمکی شماره یک، مانند گوشواره طلای آویخته به گوش، اشیای فلزی مورد استفاده برای نظافت و همچنین سفال های خاکستری نقش دار کشف شده در اطراف وی، به سکایی بودن او و تعلق اش به قرن هشت قبل از میلاد اشاره می کنند.
کارشناسانی که درقدمت مرد نمکی یک شک می کنند، نگهداری غیر تخصصی از بقایای این مرد قبل از انتقال به آزمایشگاه و موزه و درنتيجه ایجاد تغییر درمحيط خارجي این اشیا را دلیلی برای بروز احتمال خطا در نتايج آزمایشات کربن 14 می دانند.
«دكترثبوتی»، باستان شناس و استاد دانشگاه زنجان، با اشاره به این که نتايج آزمایشات کربن 14، بر ساسانی بودن بقایای جسد مرد نمکی اشاره می کنند، گفت:«آزمایشات کربن 14 باید در شرایط کاملا حفاظت شده انجام گیرند. در غیر این صورت موجودات زنده مختلف، به سرعت جذب آثار مکشوفه می شوند واين امر نتیجه آزمایش را با اخلال مواجه می کند.»
وي با اشاره به کشف تصادفی و غیر علمی اسکلت و بقایای بازمانده از مرد نمکی 1، بر بروز خطا در نتیجه آزمایشات کربن 14 تاکید کرد و گفت:«اشیای کشف شده تا پیش از انتقال به آزمایشگاه، به دلیل عدم اکتشاف علمی، دست به دست گشته بودند. همین موضوع احتمال نتیجه گیری دقيق از آزمایشات کربن 14 را ضعیف می کند.به علاوه بررسي شواهد دیگر پیدا شده در اطراف این اسكلت نیز ساسانی بودن مرد نمکی را تایید نمی کنند.»
به گفته این باستان شناس، آرایش مو و سیمای ظاهری اولین مرد نمکی، یکی از دلایلی است که می تواند سکایی بودن این مرد را اثبات کند. طرز لباس پوشیدن، نوع چکمه، شلوارک کوتاه و کمربند مرد نمکی، بر اساس تصاویر موجود در نقوش حک شده در تخت جمشید، با ساتراپ سکاها که خراج گذار حکومت هخامنشي بود، ارتباط دارد.
«ثبوتی»بر اساس یافته های باستان شناسان در گورستان هاي تپه مارلیک، گوشواره طلا و نوعی وسیله کوچک فلزی کشف شده همراه مرد نمکی را نيز که برای نظافت ناخن یا گوش مورد استفاده بوده است، از لوازم مورد استفاده مردان هزاره اول پیش از میلاد می داند.وي تاكيد دارد كه در گورستان هاي مارليك نيزباستان شناسان به چنين وسيله اي در كنار بسياري از اجساد مكشوفه دست يافته اند .
با وجود گذشت 11 سال از کشف اولین مرد نمکی و پس از یافتن سه مرد نمکی دیگر در معدن نمک روستای چهرآباد زنجان، تاریخ گذاری دقیق بر روی این آثار، همچنان محل بحث باستان شناسان و کارشناسان مختلف است.
«ثبوتی»، استاد دانشگاه زنجان، با اشاره به خصلت جنگجوی اقوام سکایی، باج گیری آنان را تا پیش از سرکوبی توسط هخامنشیان، طبیعی دانست و گفت«با توجه به اهمیت اقتصادی معادن نمک، این فرضیه مطرح است که مرد نمکی اول، مامور اخذ مالیات (خراج) از اين معدن بوده است. نوع لباس و هیات ظاهری این مرد نیز حكايت از آن دارد كه او از جمله كارگران شاغل در معدن نبوده و به طبقه اجتماعي بالاتري تعلق داشته است.»
چهارمین مرد نمکی نیز هفته گذشته در مسیر تازه کشف شده معدن نمک چهرآباد به دست آمد. با توجه سالم بودن اسکلت مرد نمکی دوم و چهارم، آزمایشات دقیق تری برای تعیین سال یابی این آثار می توان انجام داد و نظریات مختلف در مورد این معدن و اجساد موجود در آن را جمع بندی کرد.