Borna66
09-07-2009, 03:27 PM
قالي‌هاي قديم ايران
پروين برزين
طي سالياني كه چه ماموريت اداري و چه تحصيلي در كشورهاي مختلف اروپاي غربي و امريكا مي‌گذراندم بسياري از موزه‌هاي معروف جهان را بازديد نمودم و به سبب ضرورت شغلي و علاقه شخصي بالاخص به قسمت‌هاي مربوط به قالي و قاليچه اين موزه‌ها به دقت به عمل آوردم. اما هر چه بيشتر به چنين امري اقدام مي‌ورزيدم تاسف و اندوه هم افزوده مي‌گشت و با خود مي‌انديشيدم چگونه است كه در خود ايران موزه‌اي خاص براي قالي يعني چيزي كه كشور ما بدان مباهات ميوزد نداريم.
عليرغم اين واقعيت كه وجود نمونه‌هاي ارزنده هنر قالي ايران در موزه‌هاي مختلف جهان مويد قدرت تاريخي و دوران پرشكوه گذشته ميهن ماست و علاوه بر آنكه به نمايش گذاردن اين نمونه‌ها توجه ايرانيان را به آمال به ايران جلب مي‌كند و سبب معرفي بيشتر صنعت و هنر قالي‌بافي ايران طي قرون مي‌باشد مع‌الوصف نبودن موزه‌اي در خود ايران هميشه مايه افسوس و تاثر نگارنده بود.
http://pnu-club.com/imported/2009/09/213.jpg (http://javascript%3cb%3e%3c/b%3E:fullSize%28%27../images/56-31-2B.JPG%27%29)
شكل1- قطعه مينياتور از خمسه نظامي مورخ 931 هجري متعلق به موزه متروپولتين در شهر نيويورك
از بخت نيك گفته مي‌شود وزارت فرهنگ و هنر اخيراً با كسب اجازه از پيشگاه شاهنشاه آريا مهر مقدمات ايجاد موزه‌اي مخصوص قالي ايران را فراهم آورده است. نگارنده اطمينان دارد كه اين اقدام بي‌سابقه نه فقط سبب حفظ و حراست آثار گرانبهاي هنر ايران است بلكه مي‌تواند مركزي براي هدايت و پيشرفت هنر قالي‌بافي در ايران به شمار رود و از ادامه بحراني كه طي اين مقاله بدان اشاره مي‌شود جلوگيري لازم به عمل آورد.
از فرشهاي ايران قبل از دوران صفويه متاسفانه نمونه‌اي در دست نيست، بلا ترديد در دوران مغول و تيموري كارگاه‌هايي در سراسر مملكت وجود داشته كه به كار قالي بافي مي‌پرداخته‌اند. تنها مدرك موجود مينياتورهاي باقيمانده از اين دورانست كه در آنها نقش قالي به چشم مي‌خورد. طرح قالي‌هايي كه در مينياتورهاي مغولي و تيموري كشيده شده تحت نفوذ و تاثير نقاشي‌هاي همزمان خود قرار گرفته است.
با آغاز سلطنت سلسله صفوي كه پادشاهان آن از مشوقين هنر و صنعت به شمار مي‌روند كليه صنايع بخصوص صنعت قالي بافي مورد توجه قرار گرفت. در اين دوران تعداد زيادي قالي و قاليچه بسيار نفيس باقيمانده كه در كارگاه‌هاي تبريز ـ كاشان ـ همدان ـ شوشتر و هرات بافته شده است. در بعضي از اين شهرها از طرف دربار سلطنتي كارگاه‌هاي مخصوص بر پا گرديده بود كه در آنها بهترين و ظريف‌ترين فرشها به دست هنرمندان ماهر تهيه مي‌گرديد.
قالي‌هاي دوران صفويه را مي‌توان به دو گروه تقسيم بندي كرد آنهايي كه در دوران فرمانروايي شاه اسمعيل و شاه طهماسب تهيه شده كه به «مكتب شاه طهماسب» معروف است ديگري قالي‌هاي بافت دوران سلطنت شاه عباس معروف به «مكتب شاه عباس».
http://pnu-club.com/imported/2009/09/214.jpg (http://javascript%3cb%3e%3c/b%3E:fullSize%28%27../images/56-31-1B.JPG%27%29)
شكل2- قالي متعلق به بقعه شيخ صفي الدين در اردبيل ـ كار تبريز ـ قرن دهم هجري متعلق به موزه ويكتوريا آلبرت در لندن
شاه طهماسب كه متجاوز از نيم قرن (984-931 هجري) سلطنت كرد در همه احوال به تشويق هنرمندان پرداخت. از اينرو در دوران سلطنت او غالب صنايع ظريفه بخصوص قالي‌بافي راه ترقي پيمود و تغييرات كلي در طرح‌ها به وجود آمد، چنانچه قالي‌هاي ترنج‌دار جانشين آن گروه از قالي‌هايي شد كه تا اواخر قرن نهم هجري بافت آنها در ايران معمول بود و بعداً به طرح تيموري و مغولي شهرت يافت.
علاوه بر قالي ترنج‌دار در اين دوران بافتن قالي‌هايي با نقش حيوان و شكارگاه متداول گرديد كه اين نقش‌ها معمولاً عده‌اي اسب سوار را در حال مسابقه نشان مي‌دهد. اين طرح‌ها با كمك نقاشان و مذهّب‌كارن كه در دربار منزلتي داشتند تهيه مي‌گرديده است.
قالي‌هاي مكتب شاه عباس عبارتند از :
(الف)ـ قالي هاي گلداني
(ب)ـ قالي با نقش اسليمي كه نمونه‌هاي آن بسيار كمياب است. اين طرح معروف به «طرح شاه عباس» تا حدي مورد پسند واقع شد كه در قرن سيزدهم هجري در قفقاز به تقليد آن پرداختند.
(پ)ـ قالي با نقش درخت و باغ.
(ت)ـ قاليچه‌هاي سجاده‌ا
پروين برزين
طي سالياني كه چه ماموريت اداري و چه تحصيلي در كشورهاي مختلف اروپاي غربي و امريكا مي‌گذراندم بسياري از موزه‌هاي معروف جهان را بازديد نمودم و به سبب ضرورت شغلي و علاقه شخصي بالاخص به قسمت‌هاي مربوط به قالي و قاليچه اين موزه‌ها به دقت به عمل آوردم. اما هر چه بيشتر به چنين امري اقدام مي‌ورزيدم تاسف و اندوه هم افزوده مي‌گشت و با خود مي‌انديشيدم چگونه است كه در خود ايران موزه‌اي خاص براي قالي يعني چيزي كه كشور ما بدان مباهات ميوزد نداريم.
عليرغم اين واقعيت كه وجود نمونه‌هاي ارزنده هنر قالي ايران در موزه‌هاي مختلف جهان مويد قدرت تاريخي و دوران پرشكوه گذشته ميهن ماست و علاوه بر آنكه به نمايش گذاردن اين نمونه‌ها توجه ايرانيان را به آمال به ايران جلب مي‌كند و سبب معرفي بيشتر صنعت و هنر قالي‌بافي ايران طي قرون مي‌باشد مع‌الوصف نبودن موزه‌اي در خود ايران هميشه مايه افسوس و تاثر نگارنده بود.
http://pnu-club.com/imported/2009/09/213.jpg (http://javascript%3cb%3e%3c/b%3E:fullSize%28%27../images/56-31-2B.JPG%27%29)
شكل1- قطعه مينياتور از خمسه نظامي مورخ 931 هجري متعلق به موزه متروپولتين در شهر نيويورك
از بخت نيك گفته مي‌شود وزارت فرهنگ و هنر اخيراً با كسب اجازه از پيشگاه شاهنشاه آريا مهر مقدمات ايجاد موزه‌اي مخصوص قالي ايران را فراهم آورده است. نگارنده اطمينان دارد كه اين اقدام بي‌سابقه نه فقط سبب حفظ و حراست آثار گرانبهاي هنر ايران است بلكه مي‌تواند مركزي براي هدايت و پيشرفت هنر قالي‌بافي در ايران به شمار رود و از ادامه بحراني كه طي اين مقاله بدان اشاره مي‌شود جلوگيري لازم به عمل آورد.
از فرشهاي ايران قبل از دوران صفويه متاسفانه نمونه‌اي در دست نيست، بلا ترديد در دوران مغول و تيموري كارگاه‌هايي در سراسر مملكت وجود داشته كه به كار قالي بافي مي‌پرداخته‌اند. تنها مدرك موجود مينياتورهاي باقيمانده از اين دورانست كه در آنها نقش قالي به چشم مي‌خورد. طرح قالي‌هايي كه در مينياتورهاي مغولي و تيموري كشيده شده تحت نفوذ و تاثير نقاشي‌هاي همزمان خود قرار گرفته است.
با آغاز سلطنت سلسله صفوي كه پادشاهان آن از مشوقين هنر و صنعت به شمار مي‌روند كليه صنايع بخصوص صنعت قالي بافي مورد توجه قرار گرفت. در اين دوران تعداد زيادي قالي و قاليچه بسيار نفيس باقيمانده كه در كارگاه‌هاي تبريز ـ كاشان ـ همدان ـ شوشتر و هرات بافته شده است. در بعضي از اين شهرها از طرف دربار سلطنتي كارگاه‌هاي مخصوص بر پا گرديده بود كه در آنها بهترين و ظريف‌ترين فرشها به دست هنرمندان ماهر تهيه مي‌گرديد.
قالي‌هاي دوران صفويه را مي‌توان به دو گروه تقسيم بندي كرد آنهايي كه در دوران فرمانروايي شاه اسمعيل و شاه طهماسب تهيه شده كه به «مكتب شاه طهماسب» معروف است ديگري قالي‌هاي بافت دوران سلطنت شاه عباس معروف به «مكتب شاه عباس».
http://pnu-club.com/imported/2009/09/214.jpg (http://javascript%3cb%3e%3c/b%3E:fullSize%28%27../images/56-31-1B.JPG%27%29)
شكل2- قالي متعلق به بقعه شيخ صفي الدين در اردبيل ـ كار تبريز ـ قرن دهم هجري متعلق به موزه ويكتوريا آلبرت در لندن
شاه طهماسب كه متجاوز از نيم قرن (984-931 هجري) سلطنت كرد در همه احوال به تشويق هنرمندان پرداخت. از اينرو در دوران سلطنت او غالب صنايع ظريفه بخصوص قالي‌بافي راه ترقي پيمود و تغييرات كلي در طرح‌ها به وجود آمد، چنانچه قالي‌هاي ترنج‌دار جانشين آن گروه از قالي‌هايي شد كه تا اواخر قرن نهم هجري بافت آنها در ايران معمول بود و بعداً به طرح تيموري و مغولي شهرت يافت.
علاوه بر قالي ترنج‌دار در اين دوران بافتن قالي‌هايي با نقش حيوان و شكارگاه متداول گرديد كه اين نقش‌ها معمولاً عده‌اي اسب سوار را در حال مسابقه نشان مي‌دهد. اين طرح‌ها با كمك نقاشان و مذهّب‌كارن كه در دربار منزلتي داشتند تهيه مي‌گرديده است.
قالي‌هاي مكتب شاه عباس عبارتند از :
(الف)ـ قالي هاي گلداني
(ب)ـ قالي با نقش اسليمي كه نمونه‌هاي آن بسيار كمياب است. اين طرح معروف به «طرح شاه عباس» تا حدي مورد پسند واقع شد كه در قرن سيزدهم هجري در قفقاز به تقليد آن پرداختند.
(پ)ـ قالي با نقش درخت و باغ.
(ت)ـ قاليچه‌هاي سجاده‌ا