PDA

توجه ! این یک نسخه آرشیو شده می باشد و در این حالت شما عکسی را مشاهده نمی کنید برای مشاهده کامل متن و عکسها بر روی لینک مقابل کلیک کنید : امام موسی بن جعفر(ع) در دایره المعارف‏ها



Borna66
09-07-2009, 01:17 AM
امام موسی بن جعفر(ع) در دایره المعارف‏ها


سابقه دایره‏المعارف نویسی به قرنهای اولیه اسلام برمی‏گردد، دایره‏المعارف ازنظرمعنا مترادف با «موسوعه‏»، «جامع العلوم‏»، «دانشنامه‏» و «محیط المعارف‏»است. اینگونه کتابها بخش وسیعی از علوم و معارف و دانش بشری را فرامی‏گیرند.
دایره المعارف که غالبا به ترتیب الفبا است از کاه تا کهکشان را دربرداشته و ذیل مدخل‏های متنوع و پراکنده با مقالات کوتاه یا بلند اصطلاحات علوم‏ مختلف، عالمان و شخصیتهای مهم تاریخ و زمانها و مکانهای صاحب نام را معرفی‏می‏کند.
بعضی از این دایره‏المعارف‏ها عمومی بوده و بعضی از آنها چون دائره‏المعارف علوم‏عقلی یا دایره‏المعارف فقه اختصاص به یک علم خاص داشته اما همه اطلاعات مربوطه‏به آن موضوع را مورد بحث قرار داده‏اند.
تعریف دقیق و جامع دایره‏المعارف و نیز سابقه تاریخی دایره‏المعارف‏ نویسی و بیان‏انواع آنها خود احتیاج به مقاله‏ای بلند دامن دارد که فعلا از عهده این مقال‏خارج است. برخی از دایره‏المعارف‏ها عبارتند از:
رسائل اخوان الصفا، احصاء العلوم فارابی، شفاء ابوعلی سینا، مفاتیح العلوم‏خوارزمی، جامع العلوم فخر رازی، نفایس الفنون آملی، مفتاح العلوم سکاکی،بحارالانوار علامه مجلسی، سفینه البحار، دایره المعارف اسلامیه ایران ازعبدالعزیز، لغت‏نامه دهخدا، دایره‏المعارف اعلمی، دایره‏المعارف الاسلامیه الشیعیه‏زیر نظر سید حسن امین، دایره‏المعارف الاسلامیه ترجمه عربی از متن انگلیسی،دایره‏المعارف دکتر محمود مصاحب، دایره‏المعارف تشیع، دایره‏المعارف بزرگ اسلامی،دانشنامه جهان اسلام، فرهنگ زندگینامه‏ها و ...
ما در این مقاله شخصیت‏حضرت امام موسی بن جعفر(ع) را از نظر این کتابها بطوراجمال بررسی می‏کنیم.
1 دایره‏المعارف تشیع، ج 2، ص‏363،



این کتاب مقاله‏ای در سه ستون‏یک صفحه و نیم‏را به معرفی امام هفتم(ع) اختصاص داده است، این مقاله از نظر محتوی بسیارخوب و دقیق است اما از این جهت منبع بسیار محدود بوده و تنها از سه منبع شیعی(بحارالانوار، اعیان‏الشیعه، ارشاد) و سه منبع اهل سنت (کامل، تاریخ بغداد،سیر اعلام النبلاء) استفاده کرده است و تولد امام را دریکشنبه هفتم صفر 128یا129 دانسته و می‏گوید در سال 148 به امامت رسید و در سال‏183 وفات یافت.
نویسنده توضیح داده است که امام به جهت کثرت زهد و عبادت به «عبد صالح‏» وبه جهت‏حلم و فروخوردن خشم و صبر بر مشکلات و آلام زمانه مشهور به «کاظم‏»گردید. امام قدی متوسط و رنگی سبزه سیر و محاسنی انبوه داشت. پس از بیان ملاقات‏هارون با امام و پیشنهاد ارجاع فدک از کلام امام علیه‏السلام نتیجه خوبی گرفته‏است و آن اینکه مقصود امام(ع) این بود که خلافت و اداره سراسر کشور حق من است.
علو شان و مکارم اخلاق امام توضیح داده شده و آمده است:
«حضرتش در علم و حلم و تواضع و مکارم اخلاق و کثرت صدقات و سخاوت و بخشندگی‏ضرب المثل بود، بدان و بداندیشان را با عفو و احسان بی‏کران خویش تربیت‏می‏فرمود. شبها بطور ناشناس در کوچه‏های مدینه می‏گشت و به مستمندان کمک می‏کرد.
مبلغ دویست، سیصد و چهار صد دینار در کیسه‏ها می‏گذاشت و در مدینه میان‏نیازمندان قسمت می‏کرد. صرار (کیسه‏ها) موسی بن جعفر در مدینه معروف بود. و اگربه کسی صره‏ای می‏رسید بی‏نیاز می‏گشت. معذلک در اطاقی که نماز می‏گزارد جز بوریا ومصحف و شمشیر چیزی نبود.»
2- بستان السیاحه از حاج زین‏العابدین شیروانی ص 548



این کتاب که‏دایره‏المعارفی از علوم و اعلام اسلامی است، زندگانی امام هفتم علیه‏السلام را به‏همان سبک متعارف بیان کرده است. در ص 592 بحث جالبی درباره جعفر برمکی آورده ومی‏گوید: خاندان برمکی مجوسی بوده و بعد مسلمان شدند. عارفی گوید: باعث انقراض‏آل برمک عباسیه نبود، بلکه چون یحیی بر هلاک «انسان کامل‏» اقدام نمود دید آنچه‏آل برمک عباسه آنچه کشید، زیرا که بر ارباب هوش پوشیده نیست که از بدو عالم تاانقراض بنی‏آدم، باری تعالی چنین مقرر نموده و بر این‏نمط مقدر فرموده که چون‏انقراض خواهد سپری جوید صاحب آن دولت‏با انسان کامل طریقه ستیزه پوید، زیرا که‏هیچ دولتی منقرض نگردید و آفتاب اقبال هیچ ذی‏شوکتی بمغرب زوال نرسیده مگر آنکه‏آن صاحب دولت‏یکی از نفوس زکیه را به قتل آورده و یا آنکه به اخراج و اهانت اوامر کرده یا آنکه بر قتل و اذیت او راضی بوده.
چون خدا خواهد که پرده کس درد میلش اندر طعنه پاکان برد
هیچ قومی هلاک نشده مگر آنکه در افکار انبیاء و اولیاء دم زده، هیچ شخصی خسرالدنیا و الاخره نگشته مگر آنکه تخم عداوت اولیاء در زمین دل خود کشته.
تا دل مرد ندا نامد بدرد هیچ قومی را خدا رسوا نکرد
سپس چندین سلسله ازحکومت‏هارا ذکر کرده که بر اثر اذیت انسان کامل نابودگشته‏ اند.
3-الاعلام زرکلی ج‏7، ص 721،

این کتاب کمتر از یک ستون را به معرفی امام‏هفتم(ع) اختصاص داده و به علم و عبادت امام اشاره کرده است اما سخنی از احادیث‏فراوان امام(ع) عنوان نکرده است. یکی از اشکالات اساسی بحث این کتاب آن است که‏برای معرفی امام هفتم(ع) از منابع شیعی استفاده نکرده است.
4تاریخ الاسلام ذهبی ج 12، ص 11

تنها یک سطر به امام‏اختصاص داده و وفات امام‏را در سال‏183 می‏داند.
5-تاریخ بغداد ج‏13 ، ص‏27 ، ش‏6987



مولف این کتاب با آنکه از اهل سنت است‏فصل مفصلی درباره امام هفتم(ع) بیان کرده، عبارتها و سجده‏های طولانی امام و نیزانفاق و صدقات آن حضرت را بخوبی بیان کرده است. در ص 31 گوید:
«مدتی که امام‏ نزد سندی شاهک محبوس بود خواهر سندی درخواست کرد که متولی حبس امام باشد، وچون زن متدینی بود در زندان امام را خدمت می‏نمود.»
6-یکی از مهمترین دایره‏المعارف‏های علوم شیعه «بحارالانوار» است

که تقریباهمه موضوعات و مدخل‏های علوم مختلف شیعی را بحث کرده است. این کتاب بزرگترین‏دایره‏المعارف در نوع خود بشمار می‏رود. جلد 48 این کتاب به امام کاظم(ع) اختصاص‏دارد.
این کتاب دارای دوازده باب و 290 صفحه است که تاریخ و احوال امام رابه طور مفصل بیان کرده است. در پایان این کتاب مصحح محترم آن سه باب درباره‏برادران و خواهران امام و فرزندان و حرم مطهر کاظمین(علیهماالسلام) آورده است.
ضمنا ص 290 این کتاب به حضرت فاطمه معصومه(علیهاالسلام) اختصاص دارد.
7 سفینه‏iالبحار ج‏7 ، ص 460

ذیل ماده «و س ی‏» شرح حال امام هفتم‏علیه‏السلام را ذکر کرده است. آنچه به عنوان زندگی و شرح مکارم اخلاق امام اینجاذکر شده است همه را از بحارالانوار نقل نموده و تنها چیزی که افزون بر آن دارد این است که سبب شهادت امام(ع) را از کتاب «الدارالنظیم‏» نقل کرده و گوید:
یحیی بن خالد خرما و ریحان مسموم را به امام خورانید، ضمنا شرح حال شاه‏چراغ‏احمد بن موسی و حسین بن موسی بن جعفر(ع) را از کتاب شدالازار نقل کرده است.
8-لغت‏نامه دهخدا،

جزوه اول حرف کاف جلد 34 از تجلید 50 جلدی ص 204 هفت‏ستون‏درباره امام هفتم علیه‏السلام دارد. در این کتاب پس از نقل عبارت مفصلی از«حبیب‏السیر» گوید: «در تاریخ گزیده مسطور است که به عقیده بعضی از شیعه سرب‏در حلقوم آن امام معصوم ریختند و بدست‏بی‏شرمی رشته عمر عزیزش را بگسیختند». وچند حکایت نیز که بیان‏کننده فضایل آن حضرت است نقل نموده است.
9-دایره‏المعارف القرن العشرین از محمد فرید وجدی، ج 8 ، ص‏139

ذیل ماده ‏کاظم کلمات خطیب بغدادی را از تاریخ بغداد و مروج‏الذهب مسعودی درباره اخلاق وسخاوت امام نقل کرده است. پس از آن خوابی را نقل می‏کند که امام(ع) دعای نجات‏از زندان را از پیامبر فرا گرفت. سپس گوید احادیث و سخنان زیادی از این امام‏نقل شده است. قبر امام در بغداد مشهور و حرم بزرگی داشته که مورد توجه و زیارت‏مردم است.
10-اعیان الشیعه، ج 2 ، ص 5.

این کتاب که دایره‏المعارف اعلام شیعه است‏بحث‏خوبی و جامعی درباره امام هفتم علیه‏السلام دارد. در این کتاب پس از بیان شرح‏امام و القاب و کنیه‏های حضرت و نام فرزندان امام اخلاق حسنه امام و مناقب وفضایل او را ذکر کرده و نمونه‏هایی از علم، حلم، تواضع، مکارم اخلاق، شدت ترس ازخدا، کرم، سخاوت، و زیاد صدقه دادن این امام را به همراه نمونه‏های تاریخی بیان‏کرده است.
اخبار و برخوردهای امام با هارون‏الرشید و نیز توضیح مفصل کیفیت‏شهادت امام ازدیگر بحث‏های این کتاب است. همچنانکه در این کتاب کلمات قصار امام و تعدادی ازحکمتها و پندهای آن حضرت بیان شده است.
ضمنا جالب توجه است که بدانیم امروزه لقب «باب‏الحوائج‏» از لقب‏های خود امام‏هفتم(ع) بشمار می‏رود ولی آنگونه که از کلام سید محسن امین در این کتاب بدست‏می‏آید لقب «باب‏الحوائج‏» نام مکان قبر امام علیه‏السلام است زیرا امام را درمکانی دفن کردند که به باب‏التبن شهرت داشت ولی پس از دفن امام در آن مکان چون‏مردم حاجت‏های خود را نزد آن قبر مطهر برآورده می‏یافتند آن مکان باب‏التبن راباب‏الحوائج لقب دادند.
در پایان باز ذکر این نکته لازم است که شرح حال امام(ع) در کتابهای زیادی چون‏«تاریخ ابن خلدون‏»، «البدایه و النهایه‏»، «میزان الاعتدال‏» و ... آمده‏است که اینها را نمی‏توان داخل عنوان دایره‏المعارف نمود و لذا چون از عنوان‏مقاله خارج بودند به ذکر آنها نپرداختیم.
از طرف دیگر اکثر کتابهایی که قبلا اشاره شد و نام دایره‏المعارف بر آنها صدق‏می‏نمود یا اصلا شرح حال امام هفتم(ع) را ندارند و یا آنکه چون هنوز آنها تکمیل‏نشده‏اند به این بحث نپرداخته‏اند.
لازم به ذکر است که بعضی از این دایره‏المعارف‏ها اصلا به بخش اعلام نپرداخته‏اندمثل دایره‏المعارف سید حسن امینی و بعضی از آنها هنوز کامل نشده و لذا مدخلی‏درباره امام هفتم(ع) ندارند چون سه کتاب اخیر، و بعضی از آنها تنها به مباحث‏علوم پرداخته یا توجهی به امامان شیعه و مذهب اهل بیت(علیهم‏السلام) ننموده‏اندمثل دایره‏المعارف الاسلامیه. ضمنا بعضی از کتابهایی که در این مقاله عنوان‏شده‏اند طبق بعضی از تحریفها می‏توان آنها را دایره‏المعارف نامید و اطلاق‏دایره‏المعارف بر آنها مورد اتفاق نیست.
منبع :سایت حوزه