Borna66
09-06-2009, 03:40 PM
جاحِِظ ،ابوعثمان عمربن بحر(تولد: بصره، عراق، حدود 160/776؛ وفات، بصره، 552/868-869)، تاریخ طبیعی.
جاحظ لقبی است که "چشم بر آمده"معنی می دهد.زشتی چهره او تا به حدی بود که به گفته منابع باعث محرومیتش از معلمی فرزندان خلیفه المتوکل شد. جاحظ با آنکه سخت دلبسته بصره بود ایام مدیدی را در بغداد و سامرا گذراند.اساتید او لغویان و ادیبانی چون اصمعی ابوعبیده وابوزید بودند. وی در میان مطالعات خود به مطالعه ترجمه هایی که به تازگی از آثار یونانی به عمل آمده بود نیز می پرداخت. جاحظ خواننده ای خستگی ناپذیر بود و علاوه بر کتاب ،اطلاعات شفاهی فراوانی نیز از سیاحان، اعراب بادیه، و اصناف مختلف مردم که در بصره یافت می شدند، به دست می آورد.در سیاست ومذهب از مکتب کلامی معتزله پیروی می کرد.این طرفداری را فی المثل در بعضی اثاری که او به دفاع از مشروعیت سلسله عباسی اختصاص داده است می توان دید. وی همچنین ردیه هایی بر آراء یهودیان ومسیحیان نوشته است.وی از طریق تالیف کتاب چندان ثروتی به دست آورد که می توانست حتی بدون داشتن شغل موظفی زندگی خود را به خوبی بگذراند.
در میان فهرست طویل اثاری که مورخان ادبی به جاحظ نسبت داده اند، تقریبا 200 اثر اصیل است یعنی انتسابش صحیح است، و از این میان کمتر از سی اثر محفوظ مانده است.بسیاری از این آثار اشارات ارزنده ای به علوم مختلف دارند، ولی تعدادی از آنها اختصاصا به مضامین علمی می پردازند. در میان آثار کوتاهتر که غالبا هم از دست رفته اند می توان آثار زیر را نام برد: درباره شیر و گرگ، درباره است و فوایدش، درباره سگان، غلات، خرما زیتون و انگور، معدنیات، وانسان در تفاوت بین جن وانسان؛ رد بر انکه انسان را جز لایَتَجزی می شمرد؛ درباره مفلوجان ومجذومان ومسکینان؛ در تفاوت بین زنان و مردان؛ مناظره بین کنیزاکان وغلامان؛ اعضا وجوارح؛ قوت وغذای بادیه نشینان؛ درباره نوشندگان و نوشابه ها؛نقد طب؛ دکان عطار؛ در رد کیمیا؛ سرزمینها ومناظره بین تابستان وزمستان .
ولی مهمترین این آثار، ویکی از مفصلترین آثار جاحظ همانا کتاب او درباره جانوران است(کتاب الحیوان) در هفت جزء .تاکنون طبع منقح و مطلوبی از آن به عمل نیامده ولی اغلب بخشهای آن به زبانهای اروپایی بخصوص بخصوص انگلیسی و اسپانیایی ترجمه شده است. جدیدترین چاپ این کتاب شامل یک فهرست تفصیلی اسماء و موضوعات است.کتاب الحیوان یک کتاب منظم در جانورشناسی نیست، بلکه یک اثر ادبی است که برای سرگرمی وتفریح خاطر نوشته شده و تدوین آن بر مبنای گروههای خاصی از جانوران است.به همین دلیل به جانورانی کمتر از آنچه برای جاحظ شناخته شده بود، پرداخته است.در این کتاب بیشتر پستانداران بزرگ، بعضی پرندگان مهم، و با توجهی مخصوص، حشراتی نظیر مگس وپشه و عقرب وشپش مطرح شده است.جاحظ جانوران را توصیف می کندواستراداً آنچه را که اعراب درباره هر یک می دانند به میان می آورد.لذا این اثر یک جانورشناسی ملی است که نتایج مطالعات علمیش را نیز در خلال آن درج کرده است.وی با کتاب تاریخ الحیوان ارسطو آشناست و خیلی وقتها از آن اقتباس کرده است.ولی متکی بر آن نیست.نام سایر مولفان یونانی نیز به میان می آید.جاحظ بین جانوران درنده، پرنده، شناگر وخزنده فرق می گذارد و گوشخواران را در مقابل گیاهخوران قرار می دهد.همچنین بین جانوران سگ سان، گربه سان، ونشخوارگر فرق می نهد، و پرندگان را به پرندگان شکاری،بی دفاع وکوچک تقسیم می کند،و به خاطر فقدان منابع مطمئن از ماهیان بحث نمی کند.او تقسیم بندی جانوران را به مفید ومضر رد می کند، چه حتی حیواناتی برای انسان مضر و موذی اند در طرح وتدبیر الاهی جهان آفرینش برای خود جایی و فایده ای دارند و برابر نهادن از خوب و بد از مبانی نظم جهان است.جاحظ علاقه مخصوصی به مسئله آموختگی وانطباق بعضی از جانوران نشان می دهد و امکان آفرینش خود به خود (خلق الساعه) بعضی از جانوران (فی المثل مزغ از یخ) را می پذیرد، و به مسایلی چون زبان جانوران نیز می پردازد. اثر مسمومیت واخته کردن را بر جانوران و نیز ناسازیهای جنسی از جمله مجامعت نر با نر را مورد بحث قرار می دهد.از نظر جاحظ انسان یک عالم صغیر است که در درون خود صفات جانوران مختلف را گرد آورده است.جاحظ هر آنچه را در آثار قدما می یابد چشم بسته نمی پذیرد. وی عقیده وارزیابی خود را هم اظهار می کند وحتی به تحقیق هایی نیز دست می زند که بعضی از آنها از نظر روش شناسی قابل توجه است. وی منتقد سنت وحتی قران بوده است. چنین کتابی در جانورشناسی با این عرض و طول هرگز در عالم اسلام همتایی نیافت. در سال1946" اوسکار لوفگرن "تصاویر نسخه خطی این اثر را که در کتابخانه آمبروزیانا در میلان محفوظ است، منتشر کرد. بعضی از این تصاویر جماع بین جانوران را نشان می دهد، چنین مضمونی کمتر سابقه تصویر دارد.در یک تصویر نزدیکی یک جانور نر با جانور نر دیگر نشان داده شده است. این تصاویر تک رنگ اند ولی ر.اتینگهاوزن تصویر یک شتر مرغ را که روی تخم هایش خوابیده رنگی از چاپ در آورده است.
منبع : برگرفته از کتاب زندگینامه دانشمندان اسلامی
ترجمه : احمد آرام , فاضل لاریجانی احمد بی رشکبهاءالدین خرم شاهی ,کامران فانی ,فاضل لاریجانی,احمد بی رشک
جاحظ لقبی است که "چشم بر آمده"معنی می دهد.زشتی چهره او تا به حدی بود که به گفته منابع باعث محرومیتش از معلمی فرزندان خلیفه المتوکل شد. جاحظ با آنکه سخت دلبسته بصره بود ایام مدیدی را در بغداد و سامرا گذراند.اساتید او لغویان و ادیبانی چون اصمعی ابوعبیده وابوزید بودند. وی در میان مطالعات خود به مطالعه ترجمه هایی که به تازگی از آثار یونانی به عمل آمده بود نیز می پرداخت. جاحظ خواننده ای خستگی ناپذیر بود و علاوه بر کتاب ،اطلاعات شفاهی فراوانی نیز از سیاحان، اعراب بادیه، و اصناف مختلف مردم که در بصره یافت می شدند، به دست می آورد.در سیاست ومذهب از مکتب کلامی معتزله پیروی می کرد.این طرفداری را فی المثل در بعضی اثاری که او به دفاع از مشروعیت سلسله عباسی اختصاص داده است می توان دید. وی همچنین ردیه هایی بر آراء یهودیان ومسیحیان نوشته است.وی از طریق تالیف کتاب چندان ثروتی به دست آورد که می توانست حتی بدون داشتن شغل موظفی زندگی خود را به خوبی بگذراند.
در میان فهرست طویل اثاری که مورخان ادبی به جاحظ نسبت داده اند، تقریبا 200 اثر اصیل است یعنی انتسابش صحیح است، و از این میان کمتر از سی اثر محفوظ مانده است.بسیاری از این آثار اشارات ارزنده ای به علوم مختلف دارند، ولی تعدادی از آنها اختصاصا به مضامین علمی می پردازند. در میان آثار کوتاهتر که غالبا هم از دست رفته اند می توان آثار زیر را نام برد: درباره شیر و گرگ، درباره است و فوایدش، درباره سگان، غلات، خرما زیتون و انگور، معدنیات، وانسان در تفاوت بین جن وانسان؛ رد بر انکه انسان را جز لایَتَجزی می شمرد؛ درباره مفلوجان ومجذومان ومسکینان؛ در تفاوت بین زنان و مردان؛ مناظره بین کنیزاکان وغلامان؛ اعضا وجوارح؛ قوت وغذای بادیه نشینان؛ درباره نوشندگان و نوشابه ها؛نقد طب؛ دکان عطار؛ در رد کیمیا؛ سرزمینها ومناظره بین تابستان وزمستان .
ولی مهمترین این آثار، ویکی از مفصلترین آثار جاحظ همانا کتاب او درباره جانوران است(کتاب الحیوان) در هفت جزء .تاکنون طبع منقح و مطلوبی از آن به عمل نیامده ولی اغلب بخشهای آن به زبانهای اروپایی بخصوص بخصوص انگلیسی و اسپانیایی ترجمه شده است. جدیدترین چاپ این کتاب شامل یک فهرست تفصیلی اسماء و موضوعات است.کتاب الحیوان یک کتاب منظم در جانورشناسی نیست، بلکه یک اثر ادبی است که برای سرگرمی وتفریح خاطر نوشته شده و تدوین آن بر مبنای گروههای خاصی از جانوران است.به همین دلیل به جانورانی کمتر از آنچه برای جاحظ شناخته شده بود، پرداخته است.در این کتاب بیشتر پستانداران بزرگ، بعضی پرندگان مهم، و با توجهی مخصوص، حشراتی نظیر مگس وپشه و عقرب وشپش مطرح شده است.جاحظ جانوران را توصیف می کندواستراداً آنچه را که اعراب درباره هر یک می دانند به میان می آورد.لذا این اثر یک جانورشناسی ملی است که نتایج مطالعات علمیش را نیز در خلال آن درج کرده است.وی با کتاب تاریخ الحیوان ارسطو آشناست و خیلی وقتها از آن اقتباس کرده است.ولی متکی بر آن نیست.نام سایر مولفان یونانی نیز به میان می آید.جاحظ بین جانوران درنده، پرنده، شناگر وخزنده فرق می گذارد و گوشخواران را در مقابل گیاهخوران قرار می دهد.همچنین بین جانوران سگ سان، گربه سان، ونشخوارگر فرق می نهد، و پرندگان را به پرندگان شکاری،بی دفاع وکوچک تقسیم می کند،و به خاطر فقدان منابع مطمئن از ماهیان بحث نمی کند.او تقسیم بندی جانوران را به مفید ومضر رد می کند، چه حتی حیواناتی برای انسان مضر و موذی اند در طرح وتدبیر الاهی جهان آفرینش برای خود جایی و فایده ای دارند و برابر نهادن از خوب و بد از مبانی نظم جهان است.جاحظ علاقه مخصوصی به مسئله آموختگی وانطباق بعضی از جانوران نشان می دهد و امکان آفرینش خود به خود (خلق الساعه) بعضی از جانوران (فی المثل مزغ از یخ) را می پذیرد، و به مسایلی چون زبان جانوران نیز می پردازد. اثر مسمومیت واخته کردن را بر جانوران و نیز ناسازیهای جنسی از جمله مجامعت نر با نر را مورد بحث قرار می دهد.از نظر جاحظ انسان یک عالم صغیر است که در درون خود صفات جانوران مختلف را گرد آورده است.جاحظ هر آنچه را در آثار قدما می یابد چشم بسته نمی پذیرد. وی عقیده وارزیابی خود را هم اظهار می کند وحتی به تحقیق هایی نیز دست می زند که بعضی از آنها از نظر روش شناسی قابل توجه است. وی منتقد سنت وحتی قران بوده است. چنین کتابی در جانورشناسی با این عرض و طول هرگز در عالم اسلام همتایی نیافت. در سال1946" اوسکار لوفگرن "تصاویر نسخه خطی این اثر را که در کتابخانه آمبروزیانا در میلان محفوظ است، منتشر کرد. بعضی از این تصاویر جماع بین جانوران را نشان می دهد، چنین مضمونی کمتر سابقه تصویر دارد.در یک تصویر نزدیکی یک جانور نر با جانور نر دیگر نشان داده شده است. این تصاویر تک رنگ اند ولی ر.اتینگهاوزن تصویر یک شتر مرغ را که روی تخم هایش خوابیده رنگی از چاپ در آورده است.
منبع : برگرفته از کتاب زندگینامه دانشمندان اسلامی
ترجمه : احمد آرام , فاضل لاریجانی احمد بی رشکبهاءالدین خرم شاهی ,کامران فانی ,فاضل لاریجانی,احمد بی رشک