مهندس.كوچولو
08-12-2009, 08:10 AM
استان هاي شمالي گيلان، مازندران و گلستان به خاطر شرايط خاص جغرافيايي، جاذبه هاي بي نظير و طبيعت بکر و همچنين سواحل زيباي درياي خزر همواره در فصل تابستان ميزبان گردشگران زيادي از اقصي نقاط کشور بوده است. در کنار اين نعمت ها و مواهب الهي، متأسفانه هر ساله تعداد زيادي از هموطنان در اثر شنا کردن در سواحل درياي خزر جان خود را از دست مي دهند. وجود جريان هاي شکافنده مرگ بار و عدم آشنايي با فنون شنا و شناخت از محيط، از مهترين دلايل غرق شدن شناگران در سواحل خزر است.
به گزارش خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، مرکز ملي اقيانوس شناسي از جمله مراكزي است كه از چند سال قبل با تاكيد بر ضرورت برخورد علمي و اصولي با مخاطرات دريا، طرح‌ها و فعاليت‌هاي پژوهشي‌اي را در زمينه مخاطرات دريا پيگيري مي‌كند.
دکتر حميد عليزاده، استاديار مركز ملي اقيانوس‌شناسي در اين گفت‌و‌گو به تشريح علمي مخاطرات شنا در درياي خزر و نحوه مصون ماندن از آن پرداخته است.
*به عنوان يک متخصص و کارشناس در حوزه دريا، غرق شدن شناگران در سواحل درياي خزر را چگونه تفسير مي کنيد؟
سواحل درياي خزر از جاذبه هاي خاصي برخوردار است. مردم در فصل گرما براي استراحت، تفريح و شنا کردن به ساحل مراجعه مي کنند. طبعاً مخاطراتي هم در آنجا وجود دارد که بايد مردم نسبت به آنها آگاه باشند. تلفات انساني در درياي خزر دلايل مختلفي دارد ولي آن چيزي که از اهميت خاصي برخوردار است تلفات انساني در فصل شنا است که عمدتاً از اواخر خرداد شروع مي شود و تا اوايل مهر ادامه دارد.
عواملي از جمله وضعيت ساحل، رژيم موج و جريان شکافنده، عدم آشنايي مناطق ساحلي در تلفات انساني غرق شدن شناگران مؤثر است. متأسفانه عوامل مذکور، سالانه سبب غرق شدن تعداد زيادي از شناگران و هموطنان عزيز در آب هاي ساحلي درياي خزر مي شوند. به طوري که آمارهاي موجود هر ساله بين 200 تا 300 نفر تلفات انساني در دوره کوتاه فصل شنا در مناطق ساحلي ثبت مي‌كند و اين تلفات با توجه به ضررهاي جاني، باعث هدر دادن هزينه هاي زياد مالي براي کشور است.
*صحبت از موج کرديد، چه عاملي باعث ايجاد موج مي شود؟
امواجي که با چشم در ساحل ديده مي شود، ناشي از باد است. بادهاي شمال، شمال غربي و شمال شرقي در منطقه جنوبي خزر ايجاد موج مي کنند و اين امواج که به ساحل مي آيند شکسته شده و جريان توليد مي کنند. عمده تلفات ناشي از شنا مربوط به اين جريان هاي ناشي از موج است.
*امواج ناشي از باد، جريان هايي توليد مي کنند که به جريان شکافنده معروفند، ممکن است بفرماييد جريان شکافنده چيست؟
موج که به ساحل مي رسد، بعد از مدتي در فاصله نزديک به ساحل شکسته مي شود و اين عمل بر اساس موقعيت و شکل بستر و زاويه برخورد موج براي ورود به ناحيه ساحلي، جريان هاي موازي ساحل را تشکيل مي دهد. اگر موج خيلي نسبت به ساحل مورّب باشد معمولا جريان هاي طولي ساحلي که موازي ساحل است تشکيل مي شود که براي شناگران مخاطره اي ندارد ولي باعث انتقال رسوب، مواد آلاينده و غيره مي شود. ولي اگر زاويه ورود موج به ساحل تقريبا عمود به ساحل باشد و جريان هاي که تشکيل مي شود جريان هاي عمود به ساحل هستند. آب بعد از شکستن موج به ساحل مي رسد ولي زماني که بر مي گردد از دو طرف جمع مي‌شود و در مسير خاصي بر مي گردد. اين مسير خاص مثل يک دالاني است که آب را مي شکافد و به داخل دريا مي‌برد. به همين دليل به جريان شکافنده موسوم است و به زبان انگليسي به آن Rip Current گفته مي شود. البته برخورد دو جريان موازي ساحل و برگشت آن به سوي دريا نيز موجب ايجاد جريان شکافنده مي شود. اين جريان هاي شکافنده بسيار خطرناک هستند کسي که در آن قرار مي گيرد بايد بداند چگونه برخورد کند. شناگر بايد سعي کند در داخل اين جريان قرار نگيرد و اگر قرار گرفت بايد نحوه برخورد را بداند.
*در حين مواجه شدن با جريان شکافنده، شناگر بايد چگونه عمل کند؟
افرادي که وارد دريا مي شوند اگر مي خواهند وارد آب هاي عميق با عمق بيشتر از يک و نيم متر شوند نه فقط بايد شنا را به خوبي بدانند بلکه بايد به توان فيزيکي خودشان هم ايمان داشته باشند. چون فن شنا يک بحث است و شنا کردن طولاني در دريا هم بحث ديگري دارد؛ بنابراين پيشنهاد مي شود که در مناطقي که آب عميق است يا حتي بيشتر از شانه است وارد نشوند. ديگر اينکه در مناطق شناخته نشده شنا نکنند. شايد مشکلات ديگري را به دنبال داشته باشد يا ناگهان زير پاي آنها خالي شود و عمق آب افزايش پيدا کند.
توصيه مي شود وقتي که دريا بسيار مواج است براي شنا وارد آب دريا نشوند. اگر کسي در اين جريان افتاد بايد بداند چگونه عمل كند. اولين چيز، حفظ خونسردي است. اگر شناگر بترسد و احساس کند که جريان او را به داخل دريا مي برد و بخواهد دقيقاً در خلاف جهت به طرف ساحل برگردد اين عمل خطرناک ترين حرکت است. توصيه مي شود کسي در اين جريان افتاد سعي نکند برخلاف جريان برگردد.
جريان شکافنده شبيه باد بزن است که دسته باد بزن به سوي ساحل و دهنه آن بطرف دريا است. قسمت دسته باد بزن بيشترين قدرت جريان را دارد. اگر کسي در آن قرار گرفت نبايد سعي کند برخلاف جريان به طرف ساحل بيايد. اين جريان صرف نظر از اينکه شناگر چقدر توان فيزيکي دارد و چقدر شنا بلد است عملا برگشتن به طرف ساحل را غير ممکن مي‌كند.
عمودي برگشتن يا به عبارتي برخلاف جريان برگشتن عملا غير ممکن است. شناگر بايد کاري کند که اگر در جريان قرار گرفت، در صورتي که توان بدني بالايي دارد، به شکل مورب برگردد، در غير اين صورت سعي کند خودش را شناور کند و در عمق آب با خونسردي شنا کند. هر چقدر آب عميق تر باشد، اين جريان ضعيف تر است. آنگاه از آب عميق به آرامي و به صورت مورب برگردد. همچنين شناگر بايد در جايي شنا کند که افراد و نجات غريق وجود داشته باشند تا در صورت بروز مشکل امکان کمک کردن وجود داشته باشد.
*آيا اين جريان هاي شکافنده علائم يا نشانه‌اي براي تشخيص دارند؟
در خيلي جاها در سواحل گيلان و مازندران، ساحل ماسه‌يي است. در ساحل ماسه‌يي علائمي شبيه اشکال هلالي وجود دارد. نوک هلال جايي است که جريان شکافنده تشکيل مي شود. علائم ديگر عبارتند از اينکه اگر کسي روي تپه ماسه‌يي، نيمکت هاي چوبي يا روي سقف خودرو قرار بگيرد و به منطقه ساحلي دقيق شود مسير ها و اشکالي که به باد بزن دستي شبيه است را خواهد ديد انگار که دسته باد بزن به طرف ساحل و دهنه بازش به طرف دريا است. رنگ روشن در کف آب نشانه وجود جريان شکافنده است. اين اشکال ظاهري جريان شکافنده است که مردم مي توانند به راحتي تشخيص دهند. شواهد ديگر مستلزم اندازه گيري با دستگاه هاي دقيق دريايي است.
*آيا سرعت امواج با سرعت جريان يکي است؟
نه! به طور کلي سرعت موج با سرعت جريان دو پديده متفاوت است. سرعت جريان شکافنده معمولا بسيار بالا است. شما اگر سرعت قهرمانان شناي المپيک را ببينيد معمولا پايين تر از سرعت اين جريان است بنابراين قهرمان المپيک نمي تواند برخلاف اين جريان شنا کند و به ساحل بيايد. اين نوع جريان معمولا سرعت هاي بسيار بالايي دارد.
*مدت زمان شکل گيري اين جريان از زمان آغاز تا زمان عملياتي شدن چقدر است؟
وقتي که امواج مرتفع بوجود مي آيد در شرايط خاصي اين جريان شکل مي گيرد که خيلي وابسته به شکل ساحل و زاويه ورود موج است. تشخيص زمان تشکيل جريان شکافنده براي مردم عادي سخت است؛ بنابراين موقعي که امواج مرتفع به ساحل مي آيد احتمال تشکيل جريان هاي شکافنده زياد است. فقط در اين شرايط شناگران نبايد وارد آب عميق شوند زيرا دچار حادثه مي شوند.
*طرح سالم سازي دريا که در استان هاي ساحلي به منظور ايجاد سواحل مطمئن براي شنا و تفريح مسافران از سال 1375 آغاز شد چه تاثيري در کاهش تلفات شنا داشته است؟
ببينيد آمارهاي که ثبت رسيده است افت و خيزهاي زيادي دارد. طي سالهاي اخير برابر آمار موجود، بالاترين مرگ و مير مربوط به شش سال پيش بود، که حدود 840 نفر تلفات انساني غرق شدن شناگران در درياي خزر ثبت شده است. در سال گذشته حدوداً 200 تا 220 نفر تلفات انساني ناشي از شنا در درياي خزر به ثبت رسيده است. بعد از اجرا و گسترش اين طرح ها و حضور سازمان هاي مسوول مثل سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، هلال احمر، فرمانداري و شهرداري هاي محل، تلفات تا حد زيادي کاهش پيدا کرد. ولي در چند سال اخير با اينکه طرح سالم سازي با قوت زياد و پوشش مناطق وسيع تري با حضور ناجيان غريق در حال انجام است ميزان تلفات از يک حد خاصي پايين تر نمي آيد. به طور معمول 200 نفر در سال تثبيت شده است، گرچه به مرز تلفات در گذشته که 800 نفر در سال بود نمي رسد.
طرح سالم سازي به تنهايي نمي تواند در راستاي کاهش تلفات انساني کمک کند و بايد اقدامات ديگري انجام شود که در اين راستا مرکز ملي اقيانوس شناسي پيشنهاد هاي خاصي براي اين کار ارائه کرده است.
*آمار غرق شدن و تلفات 200 تا 300 نفر فقط براي ساحل درياي خزر است يا شامل رودخانه ها و نقاط ديگر کشور هم مي شود؟
فقط براي مناطق ساحلي در استان گيلان و مازندران است. استان گلستان بعلت نداشتن ساحل مناسب سهم کمتري از تلفات را به خود اختصاص داده است.
*اطلاع رساني و آگاهي عمومي بموقع و مناسب تا چه اندازه در کاهش تلفات جاني مي تواند نقش مثبت داشته باشد؟
ببينيد اطلاع رساني و آگاهي عمومي به شيوه هاي مختلف مي تواند براي کاهش تلفات انساني بسيار مؤثر باشد. راديو و تلويزيون و مطبوعات محلي و سراسري مي توانند نقش ويژه اي در اطلاع رساني و کاهش تلفات ناشي از غرق شدن شناگران در درياي خزر، ايفا کنند.
در مرکز ملي اقيانوس شناسي نيز پوستر و بروشور تهيه و چاپ شد و جهت اطلاع رساني به سازمان هاي ميراث فرهنگي و گردشگري استان هاي گيلان، مازندران و گلستان ارائه شد. بودجه هاي ما محدود است نمي توانيم در مقياس وسيع اطلاع رساني و آگاهي عمومي نماييم. در سال جاري پوستر و بروشور را به سازمان مديريت بحران در وزارت کشور ارائه داديم که بتوانند تأمين مالي کند. ما اميدوارم که اين روند هر چه زودتر دنبال شود و اطلاعات مفيد و لازم را به گردشگران در مناطق ساحلي ارائه شود. پيشنهاد ديگري که ما داديم، ارائه طرحي به سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري است. اين طرح برابر بند د ماده 45 داوري و تصويب شد و قرارداد آن ابلاغ شد ولي منابع مالي اين طرح از طريق سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تأمين نشد. ما مکاتباتي قبلا داشته ايم ولي مثمر ثمر واقع نشد. با حضور رئيس جديد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ما مکاتبه‌اي مجدد را در هفته آينده انجام مي دهيم که اين طرح فعال شود. اگر اين طرح فعال شود پيش بيني جريان‌هاي شکافنده، انجام خواهد شد. با اندازه گيري مشخصات موج و جريان داخل دريا و مشخصات شکل بستر، نتايح حاصله را وارد مدل سازي مي کنيم و مي توانيم مناطق مختلفي که براي تشکيل جريان شکافنده مستعد است تعيين و پهنه بندي كنيم تا مردم اگاهي عمومي نسبت به مناطق داراي استعداد جريان شکافنده را داشته باشند. اين طرح نياز به اندازه گيريها و مطالعه تخصصي دارد و مستلزم زمان است.
*به غير از جريان‌هاي شکافنده چه عواملي مي تواند در کاهش تلفات انساني نقش داشته باشد؟
آمار تفکيک شده متأسفانه وجود ندارد. ممکن است کسي که شنا را خوب بلد نيست وارد دريا شود و با يک موج معمولي و يا با فاصله گرفتن از خط ساحلي غرق شده باشد و جريان شکافنده در مرگ وي نقشي نداشته باشد. بايد بدانيم که شيب بستر در نواحي مختلف در جنوب خزر متفاوت است. شما وقتي که داخل دريا مي شويد بعضي جاها به سرعت عمق آب زياد مي شود و زير پاي شما ممکن است سريع خالي شود. کسي که شنا بلد نيست ديگر به راحتي نمي تواند برگردد و اين مي تواند دليل غرق شدن باشد. در بعضي از مناطق ساحلي در زير آب پشته هاي ماسه‌يي وجود دارد که شما وقتي که روي آن قرار مي گيريد احساس مي کنيد که چقدر عمق آب کم است ولي بلافاصله يک دفعه عمق آب به طور ناگهاني زياد مي شود. پشته ماسه‌يي ممکن است براحتي شناگر را گول بزند و باعث اين بشود که شناگر فکر کند در منطقه کم عمقي وجود دارد که ناگهان زير پاي آنها خالي خواهد شد. با وجود اينکه پشته ماسه‌يي نيز پايدار نيست؛ بنابراين اينها مي تواند دليل غرق شدن باشد. يکي ديگر از دلايل، افزايش تراز آب در طي ساليان گذشته است. خيلي از ساختمان ها، تأسيسات، چاه هاي فاضلاب و چاه‌هاي آب در دريا وجود دارد، بعضي مناطق از اين نظر پاکسازي شده نيست و امکان دارد در هنگام شيرجه براي شناگران حادثه هاي برخورد با اشيا و لوازم فلزي، چوبي و سنگي بوجود آيد و شناگر دچار حادثه شود.
*نحوه برخورد کشورهاي ديگر در مورد پديده جريان شکافنده و مخاطرات دريايي چطور است؟
پديده جريان شکافنده در منابع علمي از حدود 60 سال پيش در کشورهاي که در مطالعات دريايي پيشگام هستند ذکر شده است.
در کشورهاي ديگر به اين جريان ها، جريان هاي مرگ آور گفته مي شود. کشورهاي خارجي در خصوص جريان‌هاي شکافنده مطالعات زيادي انجام داده اند. تابلو هاي هشدار دهنده بزرگ در کنار ساحل نصب مي كنند.
به نحو مطلوب اطلاع رساني و آگاهي عمومي در سطح مدارس، مهد کودک ها با انيميشن، کارتون و کاريکاتور و اشکال مختلف براي همه اقشار جامعه اطلاع رساني مي کنند. جريان شکافنده و مخاطرات دريايي را توسط متخصصان به مردم توضيح مي دهند. نحوه برخورد با اين جريان را آموزش و اطلاع رساني مي کنند، در سايت هاي مراکز تحقيقاتي بزرگ دنيا در مورد اين جريان ها مطالعه مي شود و اطلاعات آن در دسترس مردم قرار مي گيرد. غير از آن چون در بعضي از مناطق ساحلي در دنيا توريسم يکي از منابع اصلي درآمد آنهاست پيش بيني هاي روزانه نسبت به وجود و يا عدم وجود جريان شکافنده و ميزان مخاطرات آن به مردم ارائه مي شود. بنابر اين به طرق مختلف به نسبت اهميت آن منطقه ساحلي اطلاع رساني مي کنند.
*با توجه به رسالت مرکز در امر تحقيقات و پژوهش دريايي در کشور، مرکز تاکنون در زمينه پژوهش و تحقيقات در خصوص جريان هاي شکافنده چه اقداماتي انجام داده است؟
مرکز با بضاعت مالي که داشته است با برگزاري دوره‌هاي آموزشي، توليد پوستر و بروشور و همين طور انجام طرح‌هاي تحقيقاتي مقدماتي، پژوهش‌هاي اوليه را در حوزه خزر انجام داد و نتايج اوليه را جهت استفاده مردم نيز منتشر كرد.
مرکز در سال گذشته دوره‌هاي آموزشي در خصوص جريان هاي شکافنده برگزار کرد که در استان گيلان با استقبال بسيار زياد مواجه شد.
همچنين به استان مازندران نيز اعلام شد که در صورت تمايل مرکز آمادگي برگزاري دوره هاي آموزشي مخاطرات دريايي را دارد که تا کنون جواب نامه را از مسوولين دريافت نکرده ايم.
يکي ديگر از اقدامات مرکز ارائه طرح تخصصي به منظور استفاده کاربران و دستگاه‌هاي مسوول اصلي در مناطق ساحلي است که اينکار هم انجام شده است.
*به عنوان يک کارشناس در حوزه علوم و فنون دريايي چه پيشنهاداتي براي شناگران و گردشگراني که در اين ايام تابستان در مناطق ساحلي ديدن مي کنند داريد؟
پيشنهاد مي کنم در صورتي که شناي حرفه اي مي دانند وارد آب هاي عميق شوند، سعي شود که اطلاعات بيشتري نسبت به نواحي ساحلي کسب كنند. در اين رابطه مي توانند به سايت مرکز ملي اقيانوس شناسي به نشاني www.inco.ac.ir (http://www.inco.ac.ir) مراجعه كرده و پوستر و بروشور هاي اطلاع رساني را دانلود و استفاده كنند. در مناطقي که ناجيان غريق حضور دارند شنا کنند که اگر دچار مشکل شدند بتوان سريع به آنها کمک شود.
به گزارش خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، مرکز ملي اقيانوس شناسي از جمله مراكزي است كه از چند سال قبل با تاكيد بر ضرورت برخورد علمي و اصولي با مخاطرات دريا، طرح‌ها و فعاليت‌هاي پژوهشي‌اي را در زمينه مخاطرات دريا پيگيري مي‌كند.
دکتر حميد عليزاده، استاديار مركز ملي اقيانوس‌شناسي در اين گفت‌و‌گو به تشريح علمي مخاطرات شنا در درياي خزر و نحوه مصون ماندن از آن پرداخته است.
*به عنوان يک متخصص و کارشناس در حوزه دريا، غرق شدن شناگران در سواحل درياي خزر را چگونه تفسير مي کنيد؟
سواحل درياي خزر از جاذبه هاي خاصي برخوردار است. مردم در فصل گرما براي استراحت، تفريح و شنا کردن به ساحل مراجعه مي کنند. طبعاً مخاطراتي هم در آنجا وجود دارد که بايد مردم نسبت به آنها آگاه باشند. تلفات انساني در درياي خزر دلايل مختلفي دارد ولي آن چيزي که از اهميت خاصي برخوردار است تلفات انساني در فصل شنا است که عمدتاً از اواخر خرداد شروع مي شود و تا اوايل مهر ادامه دارد.
عواملي از جمله وضعيت ساحل، رژيم موج و جريان شکافنده، عدم آشنايي مناطق ساحلي در تلفات انساني غرق شدن شناگران مؤثر است. متأسفانه عوامل مذکور، سالانه سبب غرق شدن تعداد زيادي از شناگران و هموطنان عزيز در آب هاي ساحلي درياي خزر مي شوند. به طوري که آمارهاي موجود هر ساله بين 200 تا 300 نفر تلفات انساني در دوره کوتاه فصل شنا در مناطق ساحلي ثبت مي‌كند و اين تلفات با توجه به ضررهاي جاني، باعث هدر دادن هزينه هاي زياد مالي براي کشور است.
*صحبت از موج کرديد، چه عاملي باعث ايجاد موج مي شود؟
امواجي که با چشم در ساحل ديده مي شود، ناشي از باد است. بادهاي شمال، شمال غربي و شمال شرقي در منطقه جنوبي خزر ايجاد موج مي کنند و اين امواج که به ساحل مي آيند شکسته شده و جريان توليد مي کنند. عمده تلفات ناشي از شنا مربوط به اين جريان هاي ناشي از موج است.
*امواج ناشي از باد، جريان هايي توليد مي کنند که به جريان شکافنده معروفند، ممکن است بفرماييد جريان شکافنده چيست؟
موج که به ساحل مي رسد، بعد از مدتي در فاصله نزديک به ساحل شکسته مي شود و اين عمل بر اساس موقعيت و شکل بستر و زاويه برخورد موج براي ورود به ناحيه ساحلي، جريان هاي موازي ساحل را تشکيل مي دهد. اگر موج خيلي نسبت به ساحل مورّب باشد معمولا جريان هاي طولي ساحلي که موازي ساحل است تشکيل مي شود که براي شناگران مخاطره اي ندارد ولي باعث انتقال رسوب، مواد آلاينده و غيره مي شود. ولي اگر زاويه ورود موج به ساحل تقريبا عمود به ساحل باشد و جريان هاي که تشکيل مي شود جريان هاي عمود به ساحل هستند. آب بعد از شکستن موج به ساحل مي رسد ولي زماني که بر مي گردد از دو طرف جمع مي‌شود و در مسير خاصي بر مي گردد. اين مسير خاص مثل يک دالاني است که آب را مي شکافد و به داخل دريا مي‌برد. به همين دليل به جريان شکافنده موسوم است و به زبان انگليسي به آن Rip Current گفته مي شود. البته برخورد دو جريان موازي ساحل و برگشت آن به سوي دريا نيز موجب ايجاد جريان شکافنده مي شود. اين جريان هاي شکافنده بسيار خطرناک هستند کسي که در آن قرار مي گيرد بايد بداند چگونه برخورد کند. شناگر بايد سعي کند در داخل اين جريان قرار نگيرد و اگر قرار گرفت بايد نحوه برخورد را بداند.
*در حين مواجه شدن با جريان شکافنده، شناگر بايد چگونه عمل کند؟
افرادي که وارد دريا مي شوند اگر مي خواهند وارد آب هاي عميق با عمق بيشتر از يک و نيم متر شوند نه فقط بايد شنا را به خوبي بدانند بلکه بايد به توان فيزيکي خودشان هم ايمان داشته باشند. چون فن شنا يک بحث است و شنا کردن طولاني در دريا هم بحث ديگري دارد؛ بنابراين پيشنهاد مي شود که در مناطقي که آب عميق است يا حتي بيشتر از شانه است وارد نشوند. ديگر اينکه در مناطق شناخته نشده شنا نکنند. شايد مشکلات ديگري را به دنبال داشته باشد يا ناگهان زير پاي آنها خالي شود و عمق آب افزايش پيدا کند.
توصيه مي شود وقتي که دريا بسيار مواج است براي شنا وارد آب دريا نشوند. اگر کسي در اين جريان افتاد بايد بداند چگونه عمل كند. اولين چيز، حفظ خونسردي است. اگر شناگر بترسد و احساس کند که جريان او را به داخل دريا مي برد و بخواهد دقيقاً در خلاف جهت به طرف ساحل برگردد اين عمل خطرناک ترين حرکت است. توصيه مي شود کسي در اين جريان افتاد سعي نکند برخلاف جريان برگردد.
جريان شکافنده شبيه باد بزن است که دسته باد بزن به سوي ساحل و دهنه آن بطرف دريا است. قسمت دسته باد بزن بيشترين قدرت جريان را دارد. اگر کسي در آن قرار گرفت نبايد سعي کند برخلاف جريان به طرف ساحل بيايد. اين جريان صرف نظر از اينکه شناگر چقدر توان فيزيکي دارد و چقدر شنا بلد است عملا برگشتن به طرف ساحل را غير ممکن مي‌كند.
عمودي برگشتن يا به عبارتي برخلاف جريان برگشتن عملا غير ممکن است. شناگر بايد کاري کند که اگر در جريان قرار گرفت، در صورتي که توان بدني بالايي دارد، به شکل مورب برگردد، در غير اين صورت سعي کند خودش را شناور کند و در عمق آب با خونسردي شنا کند. هر چقدر آب عميق تر باشد، اين جريان ضعيف تر است. آنگاه از آب عميق به آرامي و به صورت مورب برگردد. همچنين شناگر بايد در جايي شنا کند که افراد و نجات غريق وجود داشته باشند تا در صورت بروز مشکل امکان کمک کردن وجود داشته باشد.
*آيا اين جريان هاي شکافنده علائم يا نشانه‌اي براي تشخيص دارند؟
در خيلي جاها در سواحل گيلان و مازندران، ساحل ماسه‌يي است. در ساحل ماسه‌يي علائمي شبيه اشکال هلالي وجود دارد. نوک هلال جايي است که جريان شکافنده تشکيل مي شود. علائم ديگر عبارتند از اينکه اگر کسي روي تپه ماسه‌يي، نيمکت هاي چوبي يا روي سقف خودرو قرار بگيرد و به منطقه ساحلي دقيق شود مسير ها و اشکالي که به باد بزن دستي شبيه است را خواهد ديد انگار که دسته باد بزن به طرف ساحل و دهنه بازش به طرف دريا است. رنگ روشن در کف آب نشانه وجود جريان شکافنده است. اين اشکال ظاهري جريان شکافنده است که مردم مي توانند به راحتي تشخيص دهند. شواهد ديگر مستلزم اندازه گيري با دستگاه هاي دقيق دريايي است.
*آيا سرعت امواج با سرعت جريان يکي است؟
نه! به طور کلي سرعت موج با سرعت جريان دو پديده متفاوت است. سرعت جريان شکافنده معمولا بسيار بالا است. شما اگر سرعت قهرمانان شناي المپيک را ببينيد معمولا پايين تر از سرعت اين جريان است بنابراين قهرمان المپيک نمي تواند برخلاف اين جريان شنا کند و به ساحل بيايد. اين نوع جريان معمولا سرعت هاي بسيار بالايي دارد.
*مدت زمان شکل گيري اين جريان از زمان آغاز تا زمان عملياتي شدن چقدر است؟
وقتي که امواج مرتفع بوجود مي آيد در شرايط خاصي اين جريان شکل مي گيرد که خيلي وابسته به شکل ساحل و زاويه ورود موج است. تشخيص زمان تشکيل جريان شکافنده براي مردم عادي سخت است؛ بنابراين موقعي که امواج مرتفع به ساحل مي آيد احتمال تشکيل جريان هاي شکافنده زياد است. فقط در اين شرايط شناگران نبايد وارد آب عميق شوند زيرا دچار حادثه مي شوند.
*طرح سالم سازي دريا که در استان هاي ساحلي به منظور ايجاد سواحل مطمئن براي شنا و تفريح مسافران از سال 1375 آغاز شد چه تاثيري در کاهش تلفات شنا داشته است؟
ببينيد آمارهاي که ثبت رسيده است افت و خيزهاي زيادي دارد. طي سالهاي اخير برابر آمار موجود، بالاترين مرگ و مير مربوط به شش سال پيش بود، که حدود 840 نفر تلفات انساني غرق شدن شناگران در درياي خزر ثبت شده است. در سال گذشته حدوداً 200 تا 220 نفر تلفات انساني ناشي از شنا در درياي خزر به ثبت رسيده است. بعد از اجرا و گسترش اين طرح ها و حضور سازمان هاي مسوول مثل سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، هلال احمر، فرمانداري و شهرداري هاي محل، تلفات تا حد زيادي کاهش پيدا کرد. ولي در چند سال اخير با اينکه طرح سالم سازي با قوت زياد و پوشش مناطق وسيع تري با حضور ناجيان غريق در حال انجام است ميزان تلفات از يک حد خاصي پايين تر نمي آيد. به طور معمول 200 نفر در سال تثبيت شده است، گرچه به مرز تلفات در گذشته که 800 نفر در سال بود نمي رسد.
طرح سالم سازي به تنهايي نمي تواند در راستاي کاهش تلفات انساني کمک کند و بايد اقدامات ديگري انجام شود که در اين راستا مرکز ملي اقيانوس شناسي پيشنهاد هاي خاصي براي اين کار ارائه کرده است.
*آمار غرق شدن و تلفات 200 تا 300 نفر فقط براي ساحل درياي خزر است يا شامل رودخانه ها و نقاط ديگر کشور هم مي شود؟
فقط براي مناطق ساحلي در استان گيلان و مازندران است. استان گلستان بعلت نداشتن ساحل مناسب سهم کمتري از تلفات را به خود اختصاص داده است.
*اطلاع رساني و آگاهي عمومي بموقع و مناسب تا چه اندازه در کاهش تلفات جاني مي تواند نقش مثبت داشته باشد؟
ببينيد اطلاع رساني و آگاهي عمومي به شيوه هاي مختلف مي تواند براي کاهش تلفات انساني بسيار مؤثر باشد. راديو و تلويزيون و مطبوعات محلي و سراسري مي توانند نقش ويژه اي در اطلاع رساني و کاهش تلفات ناشي از غرق شدن شناگران در درياي خزر، ايفا کنند.
در مرکز ملي اقيانوس شناسي نيز پوستر و بروشور تهيه و چاپ شد و جهت اطلاع رساني به سازمان هاي ميراث فرهنگي و گردشگري استان هاي گيلان، مازندران و گلستان ارائه شد. بودجه هاي ما محدود است نمي توانيم در مقياس وسيع اطلاع رساني و آگاهي عمومي نماييم. در سال جاري پوستر و بروشور را به سازمان مديريت بحران در وزارت کشور ارائه داديم که بتوانند تأمين مالي کند. ما اميدوارم که اين روند هر چه زودتر دنبال شود و اطلاعات مفيد و لازم را به گردشگران در مناطق ساحلي ارائه شود. پيشنهاد ديگري که ما داديم، ارائه طرحي به سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري است. اين طرح برابر بند د ماده 45 داوري و تصويب شد و قرارداد آن ابلاغ شد ولي منابع مالي اين طرح از طريق سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تأمين نشد. ما مکاتباتي قبلا داشته ايم ولي مثمر ثمر واقع نشد. با حضور رئيس جديد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ما مکاتبه‌اي مجدد را در هفته آينده انجام مي دهيم که اين طرح فعال شود. اگر اين طرح فعال شود پيش بيني جريان‌هاي شکافنده، انجام خواهد شد. با اندازه گيري مشخصات موج و جريان داخل دريا و مشخصات شکل بستر، نتايح حاصله را وارد مدل سازي مي کنيم و مي توانيم مناطق مختلفي که براي تشکيل جريان شکافنده مستعد است تعيين و پهنه بندي كنيم تا مردم اگاهي عمومي نسبت به مناطق داراي استعداد جريان شکافنده را داشته باشند. اين طرح نياز به اندازه گيريها و مطالعه تخصصي دارد و مستلزم زمان است.
*به غير از جريان‌هاي شکافنده چه عواملي مي تواند در کاهش تلفات انساني نقش داشته باشد؟
آمار تفکيک شده متأسفانه وجود ندارد. ممکن است کسي که شنا را خوب بلد نيست وارد دريا شود و با يک موج معمولي و يا با فاصله گرفتن از خط ساحلي غرق شده باشد و جريان شکافنده در مرگ وي نقشي نداشته باشد. بايد بدانيم که شيب بستر در نواحي مختلف در جنوب خزر متفاوت است. شما وقتي که داخل دريا مي شويد بعضي جاها به سرعت عمق آب زياد مي شود و زير پاي شما ممکن است سريع خالي شود. کسي که شنا بلد نيست ديگر به راحتي نمي تواند برگردد و اين مي تواند دليل غرق شدن باشد. در بعضي از مناطق ساحلي در زير آب پشته هاي ماسه‌يي وجود دارد که شما وقتي که روي آن قرار مي گيريد احساس مي کنيد که چقدر عمق آب کم است ولي بلافاصله يک دفعه عمق آب به طور ناگهاني زياد مي شود. پشته ماسه‌يي ممکن است براحتي شناگر را گول بزند و باعث اين بشود که شناگر فکر کند در منطقه کم عمقي وجود دارد که ناگهان زير پاي آنها خالي خواهد شد. با وجود اينکه پشته ماسه‌يي نيز پايدار نيست؛ بنابراين اينها مي تواند دليل غرق شدن باشد. يکي ديگر از دلايل، افزايش تراز آب در طي ساليان گذشته است. خيلي از ساختمان ها، تأسيسات، چاه هاي فاضلاب و چاه‌هاي آب در دريا وجود دارد، بعضي مناطق از اين نظر پاکسازي شده نيست و امکان دارد در هنگام شيرجه براي شناگران حادثه هاي برخورد با اشيا و لوازم فلزي، چوبي و سنگي بوجود آيد و شناگر دچار حادثه شود.
*نحوه برخورد کشورهاي ديگر در مورد پديده جريان شکافنده و مخاطرات دريايي چطور است؟
پديده جريان شکافنده در منابع علمي از حدود 60 سال پيش در کشورهاي که در مطالعات دريايي پيشگام هستند ذکر شده است.
در کشورهاي ديگر به اين جريان ها، جريان هاي مرگ آور گفته مي شود. کشورهاي خارجي در خصوص جريان‌هاي شکافنده مطالعات زيادي انجام داده اند. تابلو هاي هشدار دهنده بزرگ در کنار ساحل نصب مي كنند.
به نحو مطلوب اطلاع رساني و آگاهي عمومي در سطح مدارس، مهد کودک ها با انيميشن، کارتون و کاريکاتور و اشکال مختلف براي همه اقشار جامعه اطلاع رساني مي کنند. جريان شکافنده و مخاطرات دريايي را توسط متخصصان به مردم توضيح مي دهند. نحوه برخورد با اين جريان را آموزش و اطلاع رساني مي کنند، در سايت هاي مراکز تحقيقاتي بزرگ دنيا در مورد اين جريان ها مطالعه مي شود و اطلاعات آن در دسترس مردم قرار مي گيرد. غير از آن چون در بعضي از مناطق ساحلي در دنيا توريسم يکي از منابع اصلي درآمد آنهاست پيش بيني هاي روزانه نسبت به وجود و يا عدم وجود جريان شکافنده و ميزان مخاطرات آن به مردم ارائه مي شود. بنابر اين به طرق مختلف به نسبت اهميت آن منطقه ساحلي اطلاع رساني مي کنند.
*با توجه به رسالت مرکز در امر تحقيقات و پژوهش دريايي در کشور، مرکز تاکنون در زمينه پژوهش و تحقيقات در خصوص جريان هاي شکافنده چه اقداماتي انجام داده است؟
مرکز با بضاعت مالي که داشته است با برگزاري دوره‌هاي آموزشي، توليد پوستر و بروشور و همين طور انجام طرح‌هاي تحقيقاتي مقدماتي، پژوهش‌هاي اوليه را در حوزه خزر انجام داد و نتايج اوليه را جهت استفاده مردم نيز منتشر كرد.
مرکز در سال گذشته دوره‌هاي آموزشي در خصوص جريان هاي شکافنده برگزار کرد که در استان گيلان با استقبال بسيار زياد مواجه شد.
همچنين به استان مازندران نيز اعلام شد که در صورت تمايل مرکز آمادگي برگزاري دوره هاي آموزشي مخاطرات دريايي را دارد که تا کنون جواب نامه را از مسوولين دريافت نکرده ايم.
يکي ديگر از اقدامات مرکز ارائه طرح تخصصي به منظور استفاده کاربران و دستگاه‌هاي مسوول اصلي در مناطق ساحلي است که اينکار هم انجام شده است.
*به عنوان يک کارشناس در حوزه علوم و فنون دريايي چه پيشنهاداتي براي شناگران و گردشگراني که در اين ايام تابستان در مناطق ساحلي ديدن مي کنند داريد؟
پيشنهاد مي کنم در صورتي که شناي حرفه اي مي دانند وارد آب هاي عميق شوند، سعي شود که اطلاعات بيشتري نسبت به نواحي ساحلي کسب كنند. در اين رابطه مي توانند به سايت مرکز ملي اقيانوس شناسي به نشاني www.inco.ac.ir (http://www.inco.ac.ir) مراجعه كرده و پوستر و بروشور هاي اطلاع رساني را دانلود و استفاده كنند. در مناطقي که ناجيان غريق حضور دارند شنا کنند که اگر دچار مشکل شدند بتوان سريع به آنها کمک شود.