Borna66
07-05-2009, 03:19 PM
مطالبی در مورد خوراك دام - پنبه دانه
مقدمه
با توجه به روند فزاينده افزايش جمعيت ، منابع محدود و فقر و گرسنگي پنهان لازم است برنامه اقتصادي همه جانبه اي در بخش كشاورزي و زير مجموعه آن دامپروري تدوين گردد. پرورش دام وطيور يكي از مواردي است كه با بهینه سازی زمان و سرمایه ما را به اهداف اقتصادي مي رساند. بدين لحاظ نياز به مديريت چنين واحدهايي است تا با تاكيد بر اصلاح نژاد دام وطيور جهت بالارفتن راندمان توليدبهترين شرايط محيطي را فراهم نمايند. از اين لحاظ كه غذا در پرورش دام و طيور بيشترين هزينه را دارد مساله عمده و اساسي است. پنبه دانه می تواند امروزه به دليل كيفيت مناسب و اقتصادي سهم بسزايي در جيره نشخواركنندگان داشته باشد و در جیره طیوربه صورت كنترل شده مورد استفاده قرارگیرد.كيفيت اسيدهاي آمينه پروتئين هاي حيواني نسبت به گياهي ارجحيت دارد اما اين پروتئين ها هزينه بالاي دارند بنابراين لازم است از پروتئين هاي نباتي استفاده شود . بر اين اساس در اين مقاله سعي شده است كه اهميت اين ماده غذايي را از لحاظ تركيبات آن بيان شود . به طور كلي مي توان گفت كه تركیبات حاصل از پنبه دانه يك ماده غذايي بهداشتي و اقتصادي است و به لحاظ تركيبات شيميايي مناسب می تواند در جيره دام و طيور نقش مهمي ايفا كند.
گیاه پنبه :
1- پیشینه :
پیشینه كشت پنبه به منظور تهیه پارچه و لباس به 500 سال قبل می رسد . فرودوت تاریخ نویس یونانی از این محصول به نام درخت یَشم در هندوستان نام برده است. برخی مبدا كشف پنبه را آسیا و گروهی افریقا می دانند. كشت پنبه در ایران پیشینه ای دراز دارد و در تذكره ها وكتاب های كهن ازكشت این محصول در ایران یاد شده است . ماركوپولو نیز در سفرنامه خود از كشت پنبه در ایران نام برده است . بذر الیاف متوسط كنونی در زمان قاجاریه توسط یك كشیش آمریكایی به ایران آورده شده است و قبل از آن ( ورود الیاف متوسط كنونی ) كشت نوعی پنبه بومی با الیاف كوتاه معمول بود كه بیشتر مصرف داخلی داشت.
2- طبقه بندی گیاهی :
پنبه گیاهی است گل دار ، دولپه ای از خانواده malvaceae و از جنس gossypium و ریشه آن عمودی است .ارتفاع بوته در تمام رقم ها گوناگون از 6-5/2 سانتیمتر متفاوت است . در آب و هوای معتدل گیاهی است یك ساله ولی در برخی نقاط اگر با زمستان و یخبندان همراه نباشد طول عمر گیاه به چند سال هم می رسد . از نظر گیاهشناسی پنبه به دو گروه بزرگ تقسیم می شود:
* پنبه آسیایی شامل گونه های :
G.arboteum و G.herbaceum
* پنبه امریكایی شامل گونه های :
G.religiusum و G. hirsitum و G.harbadense
3- تركیبات و كاربرد آن :
پنبه از دو قسمت تارهای سپید رنگ و دانه تشكیل شده است . ویژگی تارهای پنبه این است كه قابلیت ریسیده شدن و پس از آن بافت پذیری دارد. این ویژگی ها از همان زمان های دور در بهره گیری از این گیاه بوده است .
پنبه از نظر اندازه تارها به سه دسته تقسیم می شوند:
1- تار كوتاه درازای كمتر از 25 میلیمتر
2- تار متوسط درازای 32-25 میلیمتر
3- تار بلند درازای بیش از 32 میلیمتر
از تارهای پنبه در كارخانه های ریسندگی ، نخ تهیه می كنند. پس از تهیه نخ ، انواع پارچه بافت می شود . دانه پنبه از سه قسمت تشكیل شده است :
· لینتر یا كركهای كه سطح دانه را می پوشانند و 19-2 % وزن دانه را در رقم های گوناگون تشكیل می دهد و از آن نخ ، كاغذ ، پلاستیك ، فیلم ، نمد ، موكت و وسایل بهداشتی تهیه می شود.
· پوسته كه مغز را می پوشاند و 45-40 % وزن دانه را تشكیل می دهد و به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه دیده می شود . از پوست دانه خوراك دام ، كود ، پلاستیك و لاستیك مصنوعی تهیه می كنند.
· مغز پنبه دانه كه به رنگ سفید روشن است و از روغن و پروتئین تشكیل شده است و 55-50 % وزن دانه را تشكیل می دهد . از مغز دانه روغن خوراكی ، صابون ، گلیسیرین و از تفاله آن كود و خوراك دام تهیه می شود. با تولید هر 100 كیلوگرم الیاف پنبه ف حدود 160 كیلوگرم دانه پنبه از گیاه پنبه تولید می شود.
هرچند نزدیك به 5000 سال پنبه را به دلیل استفاده از الیاف آن می كاشته اند ، ولی مصرف دانه آن برای تامین مواد غذایی از قرن نوزدهم رایج شده است . در زمان های قدیم هندی ها و چینی ها روش تهیه روغن از پنبه را ابداع كرده اند و آن را به عنوان سوخت چراغ به كار می بردندو كنجاله آن را به دام می دادند . تولید روغن از پنبه بار اول در سال 1767 در امریكا انجام شد و نیمه اول قرن نوزدهم در اروپا كارخانه های روغن كشی آغاز به كار كردند . اولین كارخانه روغن كشی در ایران از سال 1317 تاسیس شد .
4- ارقام :
انواع گونه های پنبه كه در ایران كشت می شوند عبارتند از :
· رقم ساحل كه تنها در مازندران و گرگان و گنبد كاشته می شود.
· رقم ورامین كه به جز مازندران ، فارس ، گرگان ، و گنبد در سایر مناطق نیز كشت می شود.
· رقم بومی كه در استانهای خراسان ، فارس ، سمنان ، كرمان ، اصفهان ، یزد و مركزی كاشته می شود.
در ایران در دشت گنبد و گرگان بهترین نوع پنبه كاشته می شود.
جایگاه پنبه دانه در طبقه بندی خوراك :
خوراكهاي مورد نياز در تغذيه طيور از موادي مغذي تشكيل شده كه پس از جذب و ورود به خون هر يك به طريقي در اعمال حياتي بدن حيوان نقش ايفا مي كنند .مواد مغذي به طور كلي شامل كربوهيدراتها و چربيها ، پروتئين ها ، مواد معدني ، ويتامين ها ، آب و تركيبات اضافي مي باشند. پروتئين ها از واحدهايي بنام اسيد آمينه تشكيل شده اند و حدود 20 درصد وزن يك مرغ و 5/12 درصد وزن تخم مرغ از آنها تركيب يافته است. بعضي اسيدهاي آمينه به واسطه انتقال گروه آميني ازاسيدهاي آمينه ديگر بوجود مي آيند . ولي تعدادي تحت عنوان اسيدهاي آمينه ضروري به اندازه كافي در بدن حيوان ساخته نمي شوند اين دسته اسيدهاي آمينه عبارتنداز : آرژنين ، متيونين ، لوسين ، ايزولوسين ، گلوتامين ، هستيدين ، فنيل آلانين ، ليزين ، تريپتوفان ، تره ئونين و والين . در تعادل جيره بيشتر به پنج اسيد آمينه آرژنين ، تريپتوفان ، ليزين ، متيونين ، و سيستين را ملاك قرار مي دهند . اصولا پروتئين ها شامل : دو منبع گياهي و حيواني است كه بسته به خصوصيات ذكر شده مي توان به نسبت از تركيب آنها استفاده نمود . معمولا فرآورده هاي با منشا حيواني توازن اسيد آمينه بهتري دارند و قادرند مواد معدني ضروري و ويتامين ها را تامين كنند. در حال حاضر در تهيه خوراك طيور استفاده از مكملهاي پروتئيني حيواني كمتر از سابق است . از جمله مهمترين منابع پروتئيني حيواني مي توان از پودر ماهي ، پودر گوشت ، پودر خون ، پودر شير ، پودر گوشت استخوان دار پودر پر ، پودر كشك ، اب پنير خشك شده ، باقي مانده كشتارگاههاي طيور و مواد محلول ماهي را نام برد. امروزه با توجه به مشكلات تهيه مواد غذاي سرشار از پروتئين از منابع حيواني سعي شده ازمكملهاي پروتئيني نباتي كه بيشتر فرآورده هاي فرعي كنجاله دانه هاي روغني هستند اين مساله را حل نمايند پروتئين هاي نباتي از لحاظ توازن اسيدهاي آمينه ، منابع فقيرتري هستند از جمله مهمترين منابع پروتئين هاي نباتي مي توان به غلات تقطير شده خشك ، كنجاله سويا ، كنجاله پنبه دانه ، كنجاله بذرك ، كنجاله كلزا ، كنجاله گلرنگ ، كنجاله كنجد ، دانه باقلا و .... اشاره نمود. از ميان آن دسته پروتئين هاي نباتي كه به طور معمول در مناطقی كه كشت پنبه صورت می گیرد، استفاده مي شوند كنجاله پنبه دانه اهميت بيشتري از نظر اسيد آمينه ليزين دارد. ولي در مجموع دركاربرد پروتئين هاي نباتي بايد ميزان و نوع اسيدهاي آمينه و نيز مواد سمي موجود در آن برآورده شود. تازماني كه از هر مكمل جديد تاريخچه مصرف مناسبي در دسترس نيست قبل از استفاده در جيره مي بايست به دقت مورد بررسي قرارگيرد.
فرآورده های پنیه دانه:
1- خوراك تخم پنبه cottonseed feed
نوعی خوراك دام و طیور مركب از كنجاله پنبه دانه( پس از استخراج قسمت عمده روغن از دانه های روغنی ، تفاله باقیمانده كنجاله خوانده می شود ، برای تغذیه دام استفاده می شود) و پوست پنبه دانه . این خوراك كمتر از 36% پروتئین خام دارد ، ولی میزان پروتئین خام آن نباید از 22% كمتر باشد .
2- آرد پنبه دانه cottonseed flour
نوعی فرآورده غذایی كه از تخم پنبه پاك شده از الیاف و پوست كنده ( بدون لینتر ) بدست می آید . تخم پنبه به طور نازك غلتك زده می شود و برای مدت 5/1 ساعت در 225 درجه فارنهایت پخته می شود . با این عمل حالت پلاستیكی پیدا می كند و خارج كردن روغن از آن آسانتر می شود . كنجاله پرس شده سرد می شود و آن را قبل از آرد كردن با آسیاب چكشی به مدت 30 روز ذخیره می كنند ، سپس آرد از یك الك شماره 200 عبور داده می شود . این فرآورده رنگ روشن ، مزه آجیلی دارد و حاوی 5/57 % پروتئین خام می باشد.
3- پوست پنبه دانه cottonseed hull
پوسته خارجی تخم پنبه مد نظر است .28% پنبه دانه پس از فرآوری ،پوست دانه تشكیل می دهد. بخشی از پس مانده حاصل از روغن كشی از تخم پنبه است،كه از آن در تغذیه دام استفاده می شود . قابلیت هضم پروتئین پوسته بسیار ناچیز و مجموع مواد غذایی آن 7/43 % است . این خوراك را باخوراك های غنی از پروتئین مثل كنجاله پنبه دانه به دام ها تغذیه می كنند .
4- كنجاله تخم پنبه cottonseed meal
جهت تعيين ميزان هر ماده غذايي در جيره دام و طيور مي بايست به اين نكات توجه داشت كه :
1- ماده غذايي اقتصادي و بهداشتي باشد.
2- تمام نيازهاي لازم را تامين كند.
يكي از مواد غذايي مورد مصرف در پرورش دام و طيور ، كنجاله پنبه دانه است كه پس از كنجاله سويا و ذرت ، می توان گفت بيشترين اهميت را دارد و فاكتورهاي فوق را در بر مي گيرد بدين ترتيب لازم است شناختي بر آناليز مواد مغذي و ديگر خصوصيات آن داشت. بيشترين اهميت كنجاله پنبه دانه مربوط به پروتئين آن مي گردد اما به همراه پروتئين مواد تركيبات ديگري نيز در آن وجود دارد .
خوراك تخم پنبه معمولا به عنوان محصولی با 41% پروتئين شناخته مي شود اما به شكل كنجاله با 35% پروتئين قابل دسترسی است. خوراك (كنجاله) تخم پنبه از لحاظ درصد پروتئين بسيار بالا بوده كه با كشيدن روغن از تخم پنبه بدست می آيد.
دو روش مختلف برای روغن كشی وجود دارد كه ميزان روغن باقيمانده در كنجاله فرق مي كند. ميزان روغن باقيمانده در كنجاله تعيين كننده ميزان انرژی آن است. كنجاله تخم پنبه لذيذ بوده و استفاده ازآن جهت جيره غذايی روزانه احشام متداول است.با داشتن حدود 1% فسفر و 80-70 % مواد غذايی خوراك (كنجاله) تخم پنبه، منبع پروتئين عالی برای طيف وسيعی از احشام مي باشد. خوراك را ميتوان به شكل گلوله ای ( پلت) با اندازه های مختلف برای كاربرد های مختلف
(1/4", 3/8",1/2", 3/4" , 7/8") نيز فرآوری كرد.
كنجاله تخم پنبه دارای ماده گوسيپول مي باشد كه ماده ای سمی است. اما در شرايط معمولی حتی پر شير ترين گاوها هم باندازه ای كنجاله تخم پنبه مصرف نمی كنند تا اين موضوع باعث مسموميت آنها شود.
كنجاله تخم پنبه هم مي تواند بعنوان 1- جيره مستقل غذايی و 2- مكمل غذايی پروتئينه با تركيب ساير غلات مصرف شود. و3- مي تواند جايگزين كنجاله سويا در تمامی جيره غذايی گردد.
نوعی خوراك دام پروتئینی مشهور است كه از آسیاب كردن تخم پنبه كه قسمت اعظم روغن آن استخراج شده باشد ، بدست می آید. روش جدید استخراج روغن از دانه گیاهان، به طریق شیمیایی و با استفاده از حلال های خاصی می باشد. این روش، محصول بیشتری تولید می كند، با صرفه تر است و سریع تر هم انجام می پذیرد. روشی دیگر برای استخراج روغن از دانه گیاهان، بدون استفاده از حلال صورت می گیرد و به استخراج فیزیكی معروف است. در این روش روغن را با روش های مكانیكی فشردن، استخراج می نمایند. از این روش معمولاً برای تهیه روغن های خوراكی استفاده می شود.
اگر روغن كشی تخم پنبه به روش حلال انجام شود كنجاله تخم پنبه حاصل حدود 41 % پروتئین خام خواهد داشت و اگر روغن كشی به طریق مكانیكی صورت گیرد كنجاله حاصل حدود 36% پروتئین خام خواهد داشت . طبق استاندارد سازمان تغذيه دام آمريكا ميزان پروتئين باقيمانده با روش فرآوری فشاری نبايد كمتر از 36% باشد.
مواد خوراكی باید به طور مداوم مورد بررسی قرار گیرند تا از ثبات تركیبات آنها و همچنین عدم آلودگی آنها اطمینان حاصل شود.
مقایسه كنجاله پنبه دانه با كنجاله سویا:
1- میزان كمتری پروتئین و مقدار بیشتری فیبر دارد. كه بالا بودن میزان فیبر آن موجب پایین آمدن سطح انرژی قابل متابولیسم می گردد.
2- مقدار بسیاری از اسیدهای آمینه ضروری در كنجاله تخم پنبه كمتر از كنجاله سویا است و قابلیت استفاده آنها برای طیور پایین تر است .
3- در دانه پنبه رنگدانه ای به نام گوسیپول وجود دارد كه تاثیرات سوئی بر رشد ، تولید مثل و رنگ زرده تخم مرغ دارد.
*گوسیپول Gossypol:
بعضی از غلات و منابع پروتئین گیاهی دارای سموم طبیعی هستند كه می توانند در عملكرد حیوان مصرف كننده موثر باشد . گوسیپول یكی از عناصر بازدارنده و در حقیقت به عنوان ماده سمی برای حیوانات تك معده ای محسوب میگرددكه در رنگدانه های بعضی از منابع گیاهی از جمله مغز تخم پنبه پراكنده و ذخیره شده است . حداقل 15 نوع از این رنگدانه در روغن استخراج شده و یا در كنجاله پنبه دانه شناسای شدهاند ، لیكن مهمترین آنها دارای فرمول شیمیایی است كه برای اولین بار توسط دانشمند انگلیسی لانگمور به سال 1886 از بقایای حاصل از روغن پنبه دانه در تصفیه با قلیا جدا گردید. و در سال 1898 مارچلیوسكی آن را به حالت جامد خالص و زرد رنگ تهیه نمود و بدین نام خوانده شد.
كنجاله تخم پنبه حاوی یك ماده سمی به نام گوسیپول Gossypol است كه همین ماده میزان مصرف آن را در جیره طیور و خوك محدود می كند.
گوسیپول یك تركیب آلدئید پلی فنولیك ، آنتی اكسیدان و پلیمریزه كنده است.این تركیبات به شدت فعالند ، خواص اسیدی داشته ، مثل تركیبات فنلی و آلدئیدی عمل میكنند ، در قلیای رقیق حل شده و تشكیل نمك می نمایند.گوسیپول به دلیل دلشتن خاصیت پلی مورفیسم دارای نقطه ذوب متفاوت بوده ، همچنین دارای ایزومز نوری می باشد در میان هشت رنگدانه موجود در غدد رنگدانه ای تخم پنبه ، مهمترین رنگدانه است . گوسیپول می تواند به شكل آزاد و فعال در رنگدانه ها و یا به شكل پیوندی در تركیب با پروتئین و یا مواد دیگر باشد. گوسیپول آزاد با گروه اپسیلون آمین آزاد لیزین و احتمالاَ آرژنین و سیستئین واكنش داده و سبب دناتوراسیون پروتئین می گردد و ارزش تغذیه ای پروتئین و همچنین راندمان استحصال پروتئین را كاهش می دهد.
علاوه بر آن كنجاله تخم پنبه حاوی تركیبات سیكلوپروپیونید است كه این تركیبات در صورت زیاد بودن در جیره مرغ های تخم گذار موجب كمرنگ شدن زرده تخم مرغ می شود .
گوسیپول در ریشه گیاه پنبه تولید و سپس به دانه منتقل می شود . واریته های از این گیاه وجود د ارد با وجود اینكه گوسیپول در ریشه گیاه ساخته می شود،ولی به دانه منتقل نمی شود، در نتیجه تخم پنبه در چنین سویه های عاری از گوسیپول است. گوسیپول ممكن است یا به شكل تركیبی و یا به صورت آزاد باشد كه در حالت اول برای حیوانات تك معده ای غیرسمی و در حالات دوم در مقادیر بالا سمی است .
در صورتی كه گوسیپول كنجاله پنبه دانه گرفته شود ، از آن می توان بدن مشكل در جیره طیور نیز استفاده كرد ، ولی از كنجاله تخم پنبه معمولی نمی توان بیش از 15% كل جیره استفاده نمود .
كنجاله تخم پنبه عموماَ به عنوان یك ماده خوراكی با كیفیت در جیره های طیور مطرح نیست . هر چند كه به دلایل اقتصادی ، اغلب آن را در نقاط تولید شده مصرف می كنند . مهمترین محدودیت های كاربرد این كنجاله وجود فیبر بالا و گوسیپول در آن می باشد .
گوسیپول رنگدانه پلی فنولیك ( polyphenolic ) زردی می باشد كه در غده های پنبه دانه یافت می شود . در بیشتر كنجاله ها ، مقدار گوسیپول كل حدود 1% است كه تنها1/0 % آن به صورت آزاد می باشد . گرچه باقیمانده گوسیپول متصل تقریباَ بی اثر است ، اما متاسفانه می تواند با لیزین كنجاله به هنگام فرآوری آن متصل شود و هر دوقسمت گوسیپول و لیزین متصل را از دسترس پرنده خارج سازد .
كمترین مقدار گوسیپول به صورت آزاد ، در كنجاله تخم پنبه تولید شده ، با فشار حلزونی و روش كاربرد توام فشار و حلال بین 02/0 تا 05/0 درصد و بیشترین مقدار آن در روش استخراج با حلال بین 04/0 تا 4/0 درصد حاصل می شود.
در اسب ونشخواركنندگان در مقابل مصرف گوسیپول تا حدودی مقاوم هستند . دلیل اصلی مقاومت نشخواركنندگان به خاطر تشكیل تركیبات پروتئینی محلول و پیچیده در معده است كه در مقابل آنزیم ها مقاوم هستند. گرچه گوسیپول تاثیر چندانی بر عملكرد نشخواركنندگان ندارد لیكن تاثیر منفی آن می تواند در گوساله های كوچك كه هنوز شكمبه آنها توسعه نیافته بروز نماید.
در حیوانات تك معدهای چون مرغ ، گوسیپول به شكل آزاد سبب مسمومیت گردیده و موجب كم اشتهایی و كاهش وزن بدن می گردد.
استفاده از كنجاله پنبه دانه در تغذ یه دام و طیور :
واریته های بدون غده ( GLANDIESS) پنبه دانه فاقد گوسیپول نیز وجود دارند . پرندگان می توانند معمولاَ مقدار نسبتاَ بالای گوسیپول را بدون هیچ گونه تاثیری بر عملكردشان تحمل نمایند و هر چند كه حتی مقدار بسیار پایین آن موجبات تغییر رنگ زرده و سفیده را در پرندگان تخم گذار فراهم می كند. تغییر رنگ زرده به صورت های سبز – قهوه ای – سیاه به میزان گوسیپپول جیره و مدت انبار كردن تخم بستگی دارد. افزایش مدت انبار كردن بویژه در هواه خنك 5 درجه سانتیگراد كه سبب تغییر سریع در PHزرده می شود ، بر تیرگی زرده می افزاید . با توجه به اینكه گوسیپول با آهن تشكیل كمپلكس می دهد ، از این واكنش می توان به طور موثری در حذف سم یا غیر سمی كردن كنجاله استفاده كرد . فراهم نمودن نسبت 1 به 1 گوسیپول آزاد و آهن می تواند سبب افزایش مقدار مصرف كنجاله درجیره های گوشتی و همچنین مرغ های تخم گذار شود. از آنجا كه بیشتر نمونه های كنجاله پنبه دانه دارای 1/0 % گوسیپول آزاد هستند با افزودن 5/0 كیلوگرم سولفات آهن در هر تن خوراك می توان مسمومیت حاصل از آن را برطرف نمود . با افزودن آهن ، جوجه های گوشتی و مرغ های تخم گذار بدون هیچ گونه تاثیرمنفی می توانند به ترتیب تا 300 و 30 قسمت در میلیون ( PPM ) گوسیپول آزاد در جیره را تحمل نمایند.
اگر كنجاله پنبه دانه حاوی مقداری روغن باشد ، اسید های چرب سیكلوپروپیونید ممكن است سبب تغییر رنگ تخم مرغ شوند. این اسید های چرب در غشای ویتلین Vitellin Membrane زرده تغییر شده و قابلیت نفوذ پذیری آن را به آهن كه تنها در زرده وجود دارد تغییر می دهد. آهن تراوشده با كُن آلبومین Conalbumin در بخش سفیده تشكیل كمپلكس می دهد و رنگ صورتی زرده را باعث می شود ، كه تنها راه جلوگیری از آن استفاده از كنجاله های پنبه دانه با مقدار بسیار ناچیز روغن می باشد .
محدودیت های كه باعث می شود نتوان به مقدار زیاد در جیره از آن استفاده كرد عبارتند از :
تغییر رنگ زرده تغییر رنگ آلبومن
میزان روغن میزان گوسیپول قابلیت استفاده لیزین
محدودیت كنجاله پنبه دانه برای پرندگان تخمگذار در سنین 0 تا 4 هفتگی: حداكثر 5% جیره
محدودیت كنجاله پنبه دانه برای پرندگان گوشتی در سنین 4 تا 8 هفتگی : حداگثر 10% جیره
مسمومیت دام ها بویژه خوك در اثر مصرف كنجاله پنبه دانه معمولی زیاد حادث می شود . ماده سمی گوسیپول در كنجاله تخم پنبه معمولی موجب سفت شدن و بزرگ شدن شكم در اثر تجمع مایعات و ضعف عمومی می شود . ظاهراَ مرگ در اثز خیز قلب و شش یا جگر رخ خواهد داد.
استفاده از كنجاله تخم پنبه در جیره مرغ های تخم گذار برای متخصصین تغذیه و تولیدكنندگان از دیر باز یك مشكل بوده است . گزارش های اولیه در مورد لكه دار شدن تخم مرغ مرغ های تخمگذار كه از كنجاله تخم پنبه تغذیه نموده اند به سالهای 1819 برمی گردد. در دهه 1930 گوسیپول به عنوان ماده موثر در تغییر رنگ زرده در مرغ های تغذیه شده با كنجاله تخم پنبه شناخته شد . بزودی روشن شد كه در تغذیه مرغ های تخم گذار با كنجاله پنبه دانه دو مشكل بوجود می آید :
1- سفیده تخم های ذخیره شده به رنگ صورتی تغییر رنگ می دهد و این حالت غیر طبیعی به عنوان سفیده صورتی رنگ شناخته شده است .
2- مشكل دیگر كه ممكن است به طوز همزمان رخ دهد ، رنگ قهوه ای یا زیتونی زرده می باشد .
3- مشكل دوم از تداخل گوسیپول حاصل از غدد رنگدانه ای تخم پنبه باآهن موجوددر زرده تخم مرغ حاصل می شود.
مقدمه
با توجه به روند فزاينده افزايش جمعيت ، منابع محدود و فقر و گرسنگي پنهان لازم است برنامه اقتصادي همه جانبه اي در بخش كشاورزي و زير مجموعه آن دامپروري تدوين گردد. پرورش دام وطيور يكي از مواردي است كه با بهینه سازی زمان و سرمایه ما را به اهداف اقتصادي مي رساند. بدين لحاظ نياز به مديريت چنين واحدهايي است تا با تاكيد بر اصلاح نژاد دام وطيور جهت بالارفتن راندمان توليدبهترين شرايط محيطي را فراهم نمايند. از اين لحاظ كه غذا در پرورش دام و طيور بيشترين هزينه را دارد مساله عمده و اساسي است. پنبه دانه می تواند امروزه به دليل كيفيت مناسب و اقتصادي سهم بسزايي در جيره نشخواركنندگان داشته باشد و در جیره طیوربه صورت كنترل شده مورد استفاده قرارگیرد.كيفيت اسيدهاي آمينه پروتئين هاي حيواني نسبت به گياهي ارجحيت دارد اما اين پروتئين ها هزينه بالاي دارند بنابراين لازم است از پروتئين هاي نباتي استفاده شود . بر اين اساس در اين مقاله سعي شده است كه اهميت اين ماده غذايي را از لحاظ تركيبات آن بيان شود . به طور كلي مي توان گفت كه تركیبات حاصل از پنبه دانه يك ماده غذايي بهداشتي و اقتصادي است و به لحاظ تركيبات شيميايي مناسب می تواند در جيره دام و طيور نقش مهمي ايفا كند.
گیاه پنبه :
1- پیشینه :
پیشینه كشت پنبه به منظور تهیه پارچه و لباس به 500 سال قبل می رسد . فرودوت تاریخ نویس یونانی از این محصول به نام درخت یَشم در هندوستان نام برده است. برخی مبدا كشف پنبه را آسیا و گروهی افریقا می دانند. كشت پنبه در ایران پیشینه ای دراز دارد و در تذكره ها وكتاب های كهن ازكشت این محصول در ایران یاد شده است . ماركوپولو نیز در سفرنامه خود از كشت پنبه در ایران نام برده است . بذر الیاف متوسط كنونی در زمان قاجاریه توسط یك كشیش آمریكایی به ایران آورده شده است و قبل از آن ( ورود الیاف متوسط كنونی ) كشت نوعی پنبه بومی با الیاف كوتاه معمول بود كه بیشتر مصرف داخلی داشت.
2- طبقه بندی گیاهی :
پنبه گیاهی است گل دار ، دولپه ای از خانواده malvaceae و از جنس gossypium و ریشه آن عمودی است .ارتفاع بوته در تمام رقم ها گوناگون از 6-5/2 سانتیمتر متفاوت است . در آب و هوای معتدل گیاهی است یك ساله ولی در برخی نقاط اگر با زمستان و یخبندان همراه نباشد طول عمر گیاه به چند سال هم می رسد . از نظر گیاهشناسی پنبه به دو گروه بزرگ تقسیم می شود:
* پنبه آسیایی شامل گونه های :
G.arboteum و G.herbaceum
* پنبه امریكایی شامل گونه های :
G.religiusum و G. hirsitum و G.harbadense
3- تركیبات و كاربرد آن :
پنبه از دو قسمت تارهای سپید رنگ و دانه تشكیل شده است . ویژگی تارهای پنبه این است كه قابلیت ریسیده شدن و پس از آن بافت پذیری دارد. این ویژگی ها از همان زمان های دور در بهره گیری از این گیاه بوده است .
پنبه از نظر اندازه تارها به سه دسته تقسیم می شوند:
1- تار كوتاه درازای كمتر از 25 میلیمتر
2- تار متوسط درازای 32-25 میلیمتر
3- تار بلند درازای بیش از 32 میلیمتر
از تارهای پنبه در كارخانه های ریسندگی ، نخ تهیه می كنند. پس از تهیه نخ ، انواع پارچه بافت می شود . دانه پنبه از سه قسمت تشكیل شده است :
· لینتر یا كركهای كه سطح دانه را می پوشانند و 19-2 % وزن دانه را در رقم های گوناگون تشكیل می دهد و از آن نخ ، كاغذ ، پلاستیك ، فیلم ، نمد ، موكت و وسایل بهداشتی تهیه می شود.
· پوسته كه مغز را می پوشاند و 45-40 % وزن دانه را تشكیل می دهد و به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه دیده می شود . از پوست دانه خوراك دام ، كود ، پلاستیك و لاستیك مصنوعی تهیه می كنند.
· مغز پنبه دانه كه به رنگ سفید روشن است و از روغن و پروتئین تشكیل شده است و 55-50 % وزن دانه را تشكیل می دهد . از مغز دانه روغن خوراكی ، صابون ، گلیسیرین و از تفاله آن كود و خوراك دام تهیه می شود. با تولید هر 100 كیلوگرم الیاف پنبه ف حدود 160 كیلوگرم دانه پنبه از گیاه پنبه تولید می شود.
هرچند نزدیك به 5000 سال پنبه را به دلیل استفاده از الیاف آن می كاشته اند ، ولی مصرف دانه آن برای تامین مواد غذایی از قرن نوزدهم رایج شده است . در زمان های قدیم هندی ها و چینی ها روش تهیه روغن از پنبه را ابداع كرده اند و آن را به عنوان سوخت چراغ به كار می بردندو كنجاله آن را به دام می دادند . تولید روغن از پنبه بار اول در سال 1767 در امریكا انجام شد و نیمه اول قرن نوزدهم در اروپا كارخانه های روغن كشی آغاز به كار كردند . اولین كارخانه روغن كشی در ایران از سال 1317 تاسیس شد .
4- ارقام :
انواع گونه های پنبه كه در ایران كشت می شوند عبارتند از :
· رقم ساحل كه تنها در مازندران و گرگان و گنبد كاشته می شود.
· رقم ورامین كه به جز مازندران ، فارس ، گرگان ، و گنبد در سایر مناطق نیز كشت می شود.
· رقم بومی كه در استانهای خراسان ، فارس ، سمنان ، كرمان ، اصفهان ، یزد و مركزی كاشته می شود.
در ایران در دشت گنبد و گرگان بهترین نوع پنبه كاشته می شود.
جایگاه پنبه دانه در طبقه بندی خوراك :
خوراكهاي مورد نياز در تغذيه طيور از موادي مغذي تشكيل شده كه پس از جذب و ورود به خون هر يك به طريقي در اعمال حياتي بدن حيوان نقش ايفا مي كنند .مواد مغذي به طور كلي شامل كربوهيدراتها و چربيها ، پروتئين ها ، مواد معدني ، ويتامين ها ، آب و تركيبات اضافي مي باشند. پروتئين ها از واحدهايي بنام اسيد آمينه تشكيل شده اند و حدود 20 درصد وزن يك مرغ و 5/12 درصد وزن تخم مرغ از آنها تركيب يافته است. بعضي اسيدهاي آمينه به واسطه انتقال گروه آميني ازاسيدهاي آمينه ديگر بوجود مي آيند . ولي تعدادي تحت عنوان اسيدهاي آمينه ضروري به اندازه كافي در بدن حيوان ساخته نمي شوند اين دسته اسيدهاي آمينه عبارتنداز : آرژنين ، متيونين ، لوسين ، ايزولوسين ، گلوتامين ، هستيدين ، فنيل آلانين ، ليزين ، تريپتوفان ، تره ئونين و والين . در تعادل جيره بيشتر به پنج اسيد آمينه آرژنين ، تريپتوفان ، ليزين ، متيونين ، و سيستين را ملاك قرار مي دهند . اصولا پروتئين ها شامل : دو منبع گياهي و حيواني است كه بسته به خصوصيات ذكر شده مي توان به نسبت از تركيب آنها استفاده نمود . معمولا فرآورده هاي با منشا حيواني توازن اسيد آمينه بهتري دارند و قادرند مواد معدني ضروري و ويتامين ها را تامين كنند. در حال حاضر در تهيه خوراك طيور استفاده از مكملهاي پروتئيني حيواني كمتر از سابق است . از جمله مهمترين منابع پروتئيني حيواني مي توان از پودر ماهي ، پودر گوشت ، پودر خون ، پودر شير ، پودر گوشت استخوان دار پودر پر ، پودر كشك ، اب پنير خشك شده ، باقي مانده كشتارگاههاي طيور و مواد محلول ماهي را نام برد. امروزه با توجه به مشكلات تهيه مواد غذاي سرشار از پروتئين از منابع حيواني سعي شده ازمكملهاي پروتئيني نباتي كه بيشتر فرآورده هاي فرعي كنجاله دانه هاي روغني هستند اين مساله را حل نمايند پروتئين هاي نباتي از لحاظ توازن اسيدهاي آمينه ، منابع فقيرتري هستند از جمله مهمترين منابع پروتئين هاي نباتي مي توان به غلات تقطير شده خشك ، كنجاله سويا ، كنجاله پنبه دانه ، كنجاله بذرك ، كنجاله كلزا ، كنجاله گلرنگ ، كنجاله كنجد ، دانه باقلا و .... اشاره نمود. از ميان آن دسته پروتئين هاي نباتي كه به طور معمول در مناطقی كه كشت پنبه صورت می گیرد، استفاده مي شوند كنجاله پنبه دانه اهميت بيشتري از نظر اسيد آمينه ليزين دارد. ولي در مجموع دركاربرد پروتئين هاي نباتي بايد ميزان و نوع اسيدهاي آمينه و نيز مواد سمي موجود در آن برآورده شود. تازماني كه از هر مكمل جديد تاريخچه مصرف مناسبي در دسترس نيست قبل از استفاده در جيره مي بايست به دقت مورد بررسي قرارگيرد.
فرآورده های پنیه دانه:
1- خوراك تخم پنبه cottonseed feed
نوعی خوراك دام و طیور مركب از كنجاله پنبه دانه( پس از استخراج قسمت عمده روغن از دانه های روغنی ، تفاله باقیمانده كنجاله خوانده می شود ، برای تغذیه دام استفاده می شود) و پوست پنبه دانه . این خوراك كمتر از 36% پروتئین خام دارد ، ولی میزان پروتئین خام آن نباید از 22% كمتر باشد .
2- آرد پنبه دانه cottonseed flour
نوعی فرآورده غذایی كه از تخم پنبه پاك شده از الیاف و پوست كنده ( بدون لینتر ) بدست می آید . تخم پنبه به طور نازك غلتك زده می شود و برای مدت 5/1 ساعت در 225 درجه فارنهایت پخته می شود . با این عمل حالت پلاستیكی پیدا می كند و خارج كردن روغن از آن آسانتر می شود . كنجاله پرس شده سرد می شود و آن را قبل از آرد كردن با آسیاب چكشی به مدت 30 روز ذخیره می كنند ، سپس آرد از یك الك شماره 200 عبور داده می شود . این فرآورده رنگ روشن ، مزه آجیلی دارد و حاوی 5/57 % پروتئین خام می باشد.
3- پوست پنبه دانه cottonseed hull
پوسته خارجی تخم پنبه مد نظر است .28% پنبه دانه پس از فرآوری ،پوست دانه تشكیل می دهد. بخشی از پس مانده حاصل از روغن كشی از تخم پنبه است،كه از آن در تغذیه دام استفاده می شود . قابلیت هضم پروتئین پوسته بسیار ناچیز و مجموع مواد غذایی آن 7/43 % است . این خوراك را باخوراك های غنی از پروتئین مثل كنجاله پنبه دانه به دام ها تغذیه می كنند .
4- كنجاله تخم پنبه cottonseed meal
جهت تعيين ميزان هر ماده غذايي در جيره دام و طيور مي بايست به اين نكات توجه داشت كه :
1- ماده غذايي اقتصادي و بهداشتي باشد.
2- تمام نيازهاي لازم را تامين كند.
يكي از مواد غذايي مورد مصرف در پرورش دام و طيور ، كنجاله پنبه دانه است كه پس از كنجاله سويا و ذرت ، می توان گفت بيشترين اهميت را دارد و فاكتورهاي فوق را در بر مي گيرد بدين ترتيب لازم است شناختي بر آناليز مواد مغذي و ديگر خصوصيات آن داشت. بيشترين اهميت كنجاله پنبه دانه مربوط به پروتئين آن مي گردد اما به همراه پروتئين مواد تركيبات ديگري نيز در آن وجود دارد .
خوراك تخم پنبه معمولا به عنوان محصولی با 41% پروتئين شناخته مي شود اما به شكل كنجاله با 35% پروتئين قابل دسترسی است. خوراك (كنجاله) تخم پنبه از لحاظ درصد پروتئين بسيار بالا بوده كه با كشيدن روغن از تخم پنبه بدست می آيد.
دو روش مختلف برای روغن كشی وجود دارد كه ميزان روغن باقيمانده در كنجاله فرق مي كند. ميزان روغن باقيمانده در كنجاله تعيين كننده ميزان انرژی آن است. كنجاله تخم پنبه لذيذ بوده و استفاده ازآن جهت جيره غذايی روزانه احشام متداول است.با داشتن حدود 1% فسفر و 80-70 % مواد غذايی خوراك (كنجاله) تخم پنبه، منبع پروتئين عالی برای طيف وسيعی از احشام مي باشد. خوراك را ميتوان به شكل گلوله ای ( پلت) با اندازه های مختلف برای كاربرد های مختلف
(1/4", 3/8",1/2", 3/4" , 7/8") نيز فرآوری كرد.
كنجاله تخم پنبه دارای ماده گوسيپول مي باشد كه ماده ای سمی است. اما در شرايط معمولی حتی پر شير ترين گاوها هم باندازه ای كنجاله تخم پنبه مصرف نمی كنند تا اين موضوع باعث مسموميت آنها شود.
كنجاله تخم پنبه هم مي تواند بعنوان 1- جيره مستقل غذايی و 2- مكمل غذايی پروتئينه با تركيب ساير غلات مصرف شود. و3- مي تواند جايگزين كنجاله سويا در تمامی جيره غذايی گردد.
نوعی خوراك دام پروتئینی مشهور است كه از آسیاب كردن تخم پنبه كه قسمت اعظم روغن آن استخراج شده باشد ، بدست می آید. روش جدید استخراج روغن از دانه گیاهان، به طریق شیمیایی و با استفاده از حلال های خاصی می باشد. این روش، محصول بیشتری تولید می كند، با صرفه تر است و سریع تر هم انجام می پذیرد. روشی دیگر برای استخراج روغن از دانه گیاهان، بدون استفاده از حلال صورت می گیرد و به استخراج فیزیكی معروف است. در این روش روغن را با روش های مكانیكی فشردن، استخراج می نمایند. از این روش معمولاً برای تهیه روغن های خوراكی استفاده می شود.
اگر روغن كشی تخم پنبه به روش حلال انجام شود كنجاله تخم پنبه حاصل حدود 41 % پروتئین خام خواهد داشت و اگر روغن كشی به طریق مكانیكی صورت گیرد كنجاله حاصل حدود 36% پروتئین خام خواهد داشت . طبق استاندارد سازمان تغذيه دام آمريكا ميزان پروتئين باقيمانده با روش فرآوری فشاری نبايد كمتر از 36% باشد.
مواد خوراكی باید به طور مداوم مورد بررسی قرار گیرند تا از ثبات تركیبات آنها و همچنین عدم آلودگی آنها اطمینان حاصل شود.
مقایسه كنجاله پنبه دانه با كنجاله سویا:
1- میزان كمتری پروتئین و مقدار بیشتری فیبر دارد. كه بالا بودن میزان فیبر آن موجب پایین آمدن سطح انرژی قابل متابولیسم می گردد.
2- مقدار بسیاری از اسیدهای آمینه ضروری در كنجاله تخم پنبه كمتر از كنجاله سویا است و قابلیت استفاده آنها برای طیور پایین تر است .
3- در دانه پنبه رنگدانه ای به نام گوسیپول وجود دارد كه تاثیرات سوئی بر رشد ، تولید مثل و رنگ زرده تخم مرغ دارد.
*گوسیپول Gossypol:
بعضی از غلات و منابع پروتئین گیاهی دارای سموم طبیعی هستند كه می توانند در عملكرد حیوان مصرف كننده موثر باشد . گوسیپول یكی از عناصر بازدارنده و در حقیقت به عنوان ماده سمی برای حیوانات تك معده ای محسوب میگرددكه در رنگدانه های بعضی از منابع گیاهی از جمله مغز تخم پنبه پراكنده و ذخیره شده است . حداقل 15 نوع از این رنگدانه در روغن استخراج شده و یا در كنجاله پنبه دانه شناسای شدهاند ، لیكن مهمترین آنها دارای فرمول شیمیایی است كه برای اولین بار توسط دانشمند انگلیسی لانگمور به سال 1886 از بقایای حاصل از روغن پنبه دانه در تصفیه با قلیا جدا گردید. و در سال 1898 مارچلیوسكی آن را به حالت جامد خالص و زرد رنگ تهیه نمود و بدین نام خوانده شد.
كنجاله تخم پنبه حاوی یك ماده سمی به نام گوسیپول Gossypol است كه همین ماده میزان مصرف آن را در جیره طیور و خوك محدود می كند.
گوسیپول یك تركیب آلدئید پلی فنولیك ، آنتی اكسیدان و پلیمریزه كنده است.این تركیبات به شدت فعالند ، خواص اسیدی داشته ، مثل تركیبات فنلی و آلدئیدی عمل میكنند ، در قلیای رقیق حل شده و تشكیل نمك می نمایند.گوسیپول به دلیل دلشتن خاصیت پلی مورفیسم دارای نقطه ذوب متفاوت بوده ، همچنین دارای ایزومز نوری می باشد در میان هشت رنگدانه موجود در غدد رنگدانه ای تخم پنبه ، مهمترین رنگدانه است . گوسیپول می تواند به شكل آزاد و فعال در رنگدانه ها و یا به شكل پیوندی در تركیب با پروتئین و یا مواد دیگر باشد. گوسیپول آزاد با گروه اپسیلون آمین آزاد لیزین و احتمالاَ آرژنین و سیستئین واكنش داده و سبب دناتوراسیون پروتئین می گردد و ارزش تغذیه ای پروتئین و همچنین راندمان استحصال پروتئین را كاهش می دهد.
علاوه بر آن كنجاله تخم پنبه حاوی تركیبات سیكلوپروپیونید است كه این تركیبات در صورت زیاد بودن در جیره مرغ های تخم گذار موجب كمرنگ شدن زرده تخم مرغ می شود .
گوسیپول در ریشه گیاه پنبه تولید و سپس به دانه منتقل می شود . واریته های از این گیاه وجود د ارد با وجود اینكه گوسیپول در ریشه گیاه ساخته می شود،ولی به دانه منتقل نمی شود، در نتیجه تخم پنبه در چنین سویه های عاری از گوسیپول است. گوسیپول ممكن است یا به شكل تركیبی و یا به صورت آزاد باشد كه در حالت اول برای حیوانات تك معده ای غیرسمی و در حالات دوم در مقادیر بالا سمی است .
در صورتی كه گوسیپول كنجاله پنبه دانه گرفته شود ، از آن می توان بدن مشكل در جیره طیور نیز استفاده كرد ، ولی از كنجاله تخم پنبه معمولی نمی توان بیش از 15% كل جیره استفاده نمود .
كنجاله تخم پنبه عموماَ به عنوان یك ماده خوراكی با كیفیت در جیره های طیور مطرح نیست . هر چند كه به دلایل اقتصادی ، اغلب آن را در نقاط تولید شده مصرف می كنند . مهمترین محدودیت های كاربرد این كنجاله وجود فیبر بالا و گوسیپول در آن می باشد .
گوسیپول رنگدانه پلی فنولیك ( polyphenolic ) زردی می باشد كه در غده های پنبه دانه یافت می شود . در بیشتر كنجاله ها ، مقدار گوسیپول كل حدود 1% است كه تنها1/0 % آن به صورت آزاد می باشد . گرچه باقیمانده گوسیپول متصل تقریباَ بی اثر است ، اما متاسفانه می تواند با لیزین كنجاله به هنگام فرآوری آن متصل شود و هر دوقسمت گوسیپول و لیزین متصل را از دسترس پرنده خارج سازد .
كمترین مقدار گوسیپول به صورت آزاد ، در كنجاله تخم پنبه تولید شده ، با فشار حلزونی و روش كاربرد توام فشار و حلال بین 02/0 تا 05/0 درصد و بیشترین مقدار آن در روش استخراج با حلال بین 04/0 تا 4/0 درصد حاصل می شود.
در اسب ونشخواركنندگان در مقابل مصرف گوسیپول تا حدودی مقاوم هستند . دلیل اصلی مقاومت نشخواركنندگان به خاطر تشكیل تركیبات پروتئینی محلول و پیچیده در معده است كه در مقابل آنزیم ها مقاوم هستند. گرچه گوسیپول تاثیر چندانی بر عملكرد نشخواركنندگان ندارد لیكن تاثیر منفی آن می تواند در گوساله های كوچك كه هنوز شكمبه آنها توسعه نیافته بروز نماید.
در حیوانات تك معدهای چون مرغ ، گوسیپول به شكل آزاد سبب مسمومیت گردیده و موجب كم اشتهایی و كاهش وزن بدن می گردد.
استفاده از كنجاله پنبه دانه در تغذ یه دام و طیور :
واریته های بدون غده ( GLANDIESS) پنبه دانه فاقد گوسیپول نیز وجود دارند . پرندگان می توانند معمولاَ مقدار نسبتاَ بالای گوسیپول را بدون هیچ گونه تاثیری بر عملكردشان تحمل نمایند و هر چند كه حتی مقدار بسیار پایین آن موجبات تغییر رنگ زرده و سفیده را در پرندگان تخم گذار فراهم می كند. تغییر رنگ زرده به صورت های سبز – قهوه ای – سیاه به میزان گوسیپپول جیره و مدت انبار كردن تخم بستگی دارد. افزایش مدت انبار كردن بویژه در هواه خنك 5 درجه سانتیگراد كه سبب تغییر سریع در PHزرده می شود ، بر تیرگی زرده می افزاید . با توجه به اینكه گوسیپول با آهن تشكیل كمپلكس می دهد ، از این واكنش می توان به طور موثری در حذف سم یا غیر سمی كردن كنجاله استفاده كرد . فراهم نمودن نسبت 1 به 1 گوسیپول آزاد و آهن می تواند سبب افزایش مقدار مصرف كنجاله درجیره های گوشتی و همچنین مرغ های تخم گذار شود. از آنجا كه بیشتر نمونه های كنجاله پنبه دانه دارای 1/0 % گوسیپول آزاد هستند با افزودن 5/0 كیلوگرم سولفات آهن در هر تن خوراك می توان مسمومیت حاصل از آن را برطرف نمود . با افزودن آهن ، جوجه های گوشتی و مرغ های تخم گذار بدون هیچ گونه تاثیرمنفی می توانند به ترتیب تا 300 و 30 قسمت در میلیون ( PPM ) گوسیپول آزاد در جیره را تحمل نمایند.
اگر كنجاله پنبه دانه حاوی مقداری روغن باشد ، اسید های چرب سیكلوپروپیونید ممكن است سبب تغییر رنگ تخم مرغ شوند. این اسید های چرب در غشای ویتلین Vitellin Membrane زرده تغییر شده و قابلیت نفوذ پذیری آن را به آهن كه تنها در زرده وجود دارد تغییر می دهد. آهن تراوشده با كُن آلبومین Conalbumin در بخش سفیده تشكیل كمپلكس می دهد و رنگ صورتی زرده را باعث می شود ، كه تنها راه جلوگیری از آن استفاده از كنجاله های پنبه دانه با مقدار بسیار ناچیز روغن می باشد .
محدودیت های كه باعث می شود نتوان به مقدار زیاد در جیره از آن استفاده كرد عبارتند از :
تغییر رنگ زرده تغییر رنگ آلبومن
میزان روغن میزان گوسیپول قابلیت استفاده لیزین
محدودیت كنجاله پنبه دانه برای پرندگان تخمگذار در سنین 0 تا 4 هفتگی: حداكثر 5% جیره
محدودیت كنجاله پنبه دانه برای پرندگان گوشتی در سنین 4 تا 8 هفتگی : حداگثر 10% جیره
مسمومیت دام ها بویژه خوك در اثر مصرف كنجاله پنبه دانه معمولی زیاد حادث می شود . ماده سمی گوسیپول در كنجاله تخم پنبه معمولی موجب سفت شدن و بزرگ شدن شكم در اثر تجمع مایعات و ضعف عمومی می شود . ظاهراَ مرگ در اثز خیز قلب و شش یا جگر رخ خواهد داد.
استفاده از كنجاله تخم پنبه در جیره مرغ های تخم گذار برای متخصصین تغذیه و تولیدكنندگان از دیر باز یك مشكل بوده است . گزارش های اولیه در مورد لكه دار شدن تخم مرغ مرغ های تخمگذار كه از كنجاله تخم پنبه تغذیه نموده اند به سالهای 1819 برمی گردد. در دهه 1930 گوسیپول به عنوان ماده موثر در تغییر رنگ زرده در مرغ های تغذیه شده با كنجاله تخم پنبه شناخته شد . بزودی روشن شد كه در تغذیه مرغ های تخم گذار با كنجاله پنبه دانه دو مشكل بوجود می آید :
1- سفیده تخم های ذخیره شده به رنگ صورتی تغییر رنگ می دهد و این حالت غیر طبیعی به عنوان سفیده صورتی رنگ شناخته شده است .
2- مشكل دیگر كه ممكن است به طوز همزمان رخ دهد ، رنگ قهوه ای یا زیتونی زرده می باشد .
3- مشكل دوم از تداخل گوسیپول حاصل از غدد رنگدانه ای تخم پنبه باآهن موجوددر زرده تخم مرغ حاصل می شود.