گفتگو با کارگردانی که برای خودش دشمن‌تراشی می‌کند

[javad jan]

سریال پروانه به کارگردانی جلیل سامان و تهیه کنندگی منصور سهراب پور هر شب ساعت 20 و 45 دقیقه از شبکه سه پخش می‌شود. اما این کارگردان معتقد است صدا و سیما مشکل مدیریتی دارد، مشکلی که در اکثر مراکز فرهنگی هست.

جلیل سامان از آن کارگردان‌هایی است که با وسواس کار می‌کنند. او که دو سال پیش در همین روزها سریال «ارمغان تاریکی» را روی آنتن برده، حالا با «پروانه» به شبکه سه سیما بازگشته تا دومین سریالش را با فضای حوادث قبل از انقلاب به مخاطبان ارائه کند؛ سریالی که به نظر خودش، قصه‌ای سفارشی نیست بلکه برای بازگو شدن به بستری از ان تاریخ احتیاج دارد.

جلیل سامان از تلاشش برای تولید سه‌گانه‌ای در همین حال و هوا هم گفته که البته ناکام مانده است! تا این کارگردان نتواند تکلیفش را با تاریخ، آدم‌ها و شخصیت‌ها روشن کند.

او شرایط این‌روزهای تلویزیون را هم نقد کرد و گفت: مشکل تلویزیون، مسائل مالی نیست. خیلی وقت‌ها هست که پول هست اما مدیریت و نظارت درستی بر آن نیست. او با صراحت می‌گوید بودجه در سازمان صداوسیما خراب می‌شود اما اذعان می‌کند که می‌داند با چنین نقدهایی برای خودش دشمن‌تراشی می‌کند.

کارگردان «پروانه» از سختی‌های تولید این سریال هم گفت؛ سریالی که نه معاصر است، نه یک سریال تاریخی که در شهرک‌های سینمایی فیلمبرداری شود.

همین است که یک سکانس تهران قدیم در شلوغی امروز خیابان‌های تهران، صبح تا شب وقت می‌گیرد تا گروه تولید با برخی ناملایمات از سوی همشهریانمان هم مواجه شوند. کسانی که گاه الفاظ تندی به کار می‌برند و کار سخت تولید را سخت‌تر می‌کنند. هر چند جلیل سامان تلاش می‌کند با این گروه هم با ملایمت برخورد کند و می‌گوید: این‌ها مردمی هستند که ما زندگی‌شان را به هم ریخته‌ایم.


*** سه‌گانه‌ای که ناکام ماند

جلیل سامان در ابتدای این گفت‌وگو درباره‌ این‌که آیا قصد داشته با «ارمغان تاریکی»، «پروانه» و یک سریال دیگر، سه‌گانه‌ای را درباره حوادث منجر به انقلاب تولید کند؟ گفت: این خیال را داشتم؛ یعنی دوست داشتم که کار سومی هم وجود داشته باشد که تکلیفمان را بیشتر با تاریخ، آدم‌ها و شخصیت‌ها حل کنیم؛ منتهی فکر می‌کنم دیگر شرایطش وجود ندارد.

او ادامه داد:‌ شرایطی در حال حاضر وجود دارد و فشارهای عجیب و غریبی در برخی موارد به ما می‌آید که همیشه هم به خاطر مسایل مالی نیست. الان نه تنها تلویزیون، بلکه هیچ سازمان و ارگانی پول ندارد و ما باید در کارهایمان خیلی خیلی سختی بکشیم. اما وقتی هم هست که این شرایط وجود ندارد یعنی سازمان پول دارد اما باز هم مشکلات حل نمی‌شود. من در «ارمغان تاریکی» هم سختی‌ها و مشکلاتی داشتم که صرفا مشکلات مالی نبود.


*** هیچ وقت پول ویژه نگرفتیم

این کارگردان تاکید کرد:‌ وقتی کار «پروانه» را شروع کردیم، تلویزیون پول داشت. اما برآوردی که شد، برآورد واقع بینانه‌ای نبود. ما یک کار تاریخی می‌سازیم. من تعریف‌هایی مثل الف و الف ویژه را خیلی قبول ندارم. اما در هر کاری که انجام می‌دهیم چه تاریخی چه معاصر باشد تمام تلاشمان را می‌کنیم که خوب بسازیم. پول ویژه هم هیچ وقت نگرفتیم. اما سعی می‌کنیم کار ویژه‌ای بسازیم.

او سپس اشاره‌ای هم به ساخت سریال‌های تاریخی تلویزیون داشت و گفت: یک موقع کاری داریم که مربوط به 200 سال پیش 700 سال پیش یا 1000 سال پیش می‌شود. هر چه دورتر می‌شویم اطلاعات بیننده از آن زمان کمتر است؛ هر چه اطلاعات بیننده کمتر باشد، خاطره‌ای از آن زمان ندارد و اگر بگوییم در آن زمان پوشش و شرایط چگونه بوده، حتی اگر اشکلاتی هم وجود داشته باشد اما در حد معقول باشد، بیننده می‌پذیرد؛ مثلا اگر کلاهی طراحی کنید که در کلیتش درست باشد بیننده می‌پذیرد. اما این که آرم روی کلاه چه بوده باشد، فایده‌ای برای مخاطب ندارد. کسی دقیق نمی‌داند آرم روی کلاه قزاق‌ها چه بوده است اما همه‌ی کسانی که پای تلویزیون هستند، یک برادر خواهر، پدر یا مادر دارند که در آن دوره - سال 54 - بوده‌اند یا خودشان آن دوره را تجربه کرده‌اند؛ نه تنها تجربه کرده‌اند بلکه فیلم درباره‌ی آن دوره زیاد است. همین دهه فجر فیلم‌های زیادی پخش می‌شود که از راهپیمایی در خیابان‌ها بوده و مردم آدم‌ها، لباس‌ها، پوشش‌ها را می‌بینید.


*** «پروانه» را من به تلویزیون سفارش دادم

جلیل سامان یکی دیگر از دلیل کنار گذاشتن فصل سوم این سه گانه را برخورد سطحی برخی رسانه‌ها دانست و گفت: برخی رسانه‌ها به شدت سطحی برخورد می‌کنندY مثلا به بازیگران زنگ می‌کنند که چرا شما در کار سفارشی سامان بازی کرده‌اید. در حالی که این سفارش من به سازمان بود، من در طول عمرم حتی یک کار سفارشی انجام ندادم. فقط تیزر تبلیغاتی یک ساختمان بود، که من تیزری ساختم و خوب هم فروخت ولی هیچ کاری را نساختم و ننوشتم که سفارش جایی باشد؛ «ارمغان تاریکی» سفارش خودم بود. اصلا فضای سیاسی نداشت منتهی قصه من می‌طلبید که در چنین بستری باشد.

او در پاسخ به این پرسش که آیا «پروانه» هم بستر سیاسی دارد، تصریح کرد: به تعریف آدم‌هایی که به شکل عوامانه نگاه می‌کنند، این کار هم بستر سیاسی دارد. سیاست است که به ما می‌گوید باید چه کار کنیم که آینده خودمان، خانواده، سرزمین و جامعه‌مان دچار اشکال نشود. اگر بخواهیم پز این را بدهیم که من سیاسی نیستم، غلط است. با این وجود می‌گویم، «پروانه» فقط یک قصه است که سیاسی نیست.


*** چرا این فضا را دوست دارم؟

کارگردان سریال «پروانه» درباره‌ علاقه‌اش به فضای سریال‌هایی مثل «پروانه» و «ارمغان تاریکی» هم توضیح داد: این کار سختی‌های زیادی دارد و برای تک‌تک پلان‌هایش سختی کشیدیم ولی چرا من این فضا را دوست دارم؟ به این خاطر است که خیلی از داستان‌ها در موقعیت خاص بهتر نتیجه می‌دهند.

او از «ارمغان تاریکی» مثال زد و گفت: یک مثال از «ارمغان تاریکی» می‌زنم، طرحی درباره یک جانباز بود که صورت همسرش بر اثر انفجار آبگرمکن می‌سوزد اما دوست ندارد شوهرش صورت او را ببیند. شوهر به خاطر این که او زجر نکشد، تا آخر عمر، خودش را به کوری می‌زند؛ از یک جانباز یا روحانی بعید نیست همچنین کاری بکند. اما زمانی از لحاظ دراماتیک، قصه زیباتر است که تصمیم آدم‌ها موجب یک کار شود. انفجار آبگرمکن یک مساله کاملا اتفاقی است ولی اسید پاشیدن، انتخاب آدم‌هاست. اما بعد به این نتیجه رسیدیم که یک ازدواج باشد که دو طرف یکدیگر را اصلا دوست نداشته باشند. پس قصه ما شد ازدواج تشکیلاتی؛ ازدواج تشکیلاتی کجا بود؟ در سازمان مجاهدین.


*** اولویت تلویزیون با کارهایی است که فورس پخش داشته باشند

سامان ادامه داد: قصه‌ی سازمان مجاهدین، این طور وارد داستان شد در صورتی که طرحی که مصوب شده بود، اسم سازمان مجاهدین در آن نبود. وقتی که فیلمنامه آماده شد و آن را خواندند، گفتند چقدر خوب است که برای دهه‌ی فجر آماده شود و من پذیرفتم چون وقتی کاری فورس پخش داشته باشد، ‌سازمان اقساطش را به موقع می‌دهد و تعهد هم می‌دهد که به موقع پخشش کند ولی کارهایی که الان در حال تولید هستند و فورس زمانی ندارند متوقف شده‌اند. اولویت با کارهایی است که فورس زمانی دارند.

این کارگردان و نویسنده، تاکید کرد: هر قصه‌ای به بستر خاصی احتیاج دارد. اگر من این بستر را انتخاب کردم به خاطر این بود که قصه می‌طلبد این اتفاق برایش بیفتد و در همین قصه، هر زمان دیگری بگذارم، تاریخ غلطی بود.


*** بعضی از مدیران سازمان، این‌کاره نیستند

او در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به پرسشی درباره مشکل بودجه و تاثیر آن بر تولید برنامه‌ها، گفت: من می‌گویم حتی اگر بودجه باشد، ‌خراب می‌شود؛ یعنی پول در سازمان خراب می‌شود. خیلی از کارهایی که ساخته شده و یا پخش شده، با این که بودجه خوبی صرفش شده، کارهای خوبی نشده است. مشکل مدیریتی همچنان در سازمان وجود دارد.

جلیل سامان ادامه داد: مشکلی در مدیریت کشور ما وجود دارد این است که انتخاب‌ها، انتخاب‌های سیاسی است؛ یعنی اگر مدیری برای کاری انتخاب می‌شود، قبل از این که توانایی‌اش اثبات شده باشد، تعهدش به ان جناح خاص اثبات شده است. بعضی از آدم‌هایی که برای شبکه‌ها، گروه‌هایی مختلف، بخش‌های نظارتی مختلف، انتخاب می‌شوند آدم‌های سیاسی هستند که این کاره نیستند؛ البته باید آقای تخشید (مدیر گروه سریال شبکه سه) را استثنا کنم. وقتی این کاره نباشی، قصه را نمی‌فهمی، داستان را نمی‌فهمی، فیلمنامه را نمی‌فهمی و کارگردان خوب و بد را نمی‌توانی تشخیص بدهی.

او سپس برخی مشکلات دیگر هم اشاره و عنوان کرد: اما یک سری چیزهای دیگر هم هست که از نظر واقع‌گرایی بر کار تاثیر می‌گذارد؛ مثلا سال 54 خیلی‌ها حجاب نداشتند. ولی نمی‌شود گفت بگذار دختران بدون حجاب باشند تا ما فیلم‌مان را بسازیم. اما من راهکاری برای آن دارم. که انشالله نتیجه را خواهید دید.

*** کارگردانی که برای خودش دشمن‌تراشی می‌کند

جلیل سامان در پایان این گفت‌وگو اذعان کرد: من البته این روزها با همین نقدهای ملایمم برای خودم خیلی دشمن تراشی کرده‌ام اما امیدوارم به کسی برنخورد؛ گاهی هم تکانه‌ای لازم است برای تجدید نظر.

******

سریال پروانه به کارگردانی جلیل سامان و تهیه کنندگی منصور سهراب پور هر شب ساعت 20 و 45 دقیقه از شبکه سه پخش می‌شود.

حامد کمیلی، با معرفی سارا بهرامی،نیما رئیسی، مهدی سلوکی، قطب‌الدین صادقی، هدایت هاشمی، شهرام عبدلی، فرشید نوابی، سپیده خداوردی و الهام چرخنده از بازیگران این مجموعه هستند.

مدیرتصویربرداری «پروانه» محمد افسری است، صدابرداری را محمد جواد مقدس بر عهده دارد، طراح گریم جلال‌الدین معیریان است، جانشین تولید عباس نصرالله، مدیر تدارکات مهدی کرمی، دستیار اول کارگردان امیر سلیمانی و برنامه ریز سید بهمن حسینی است. تدوین «پروانه» را رضا بهارانگیز برعهده گرفته و منشی صحنه آن آتوسا شاسیاه است.

جلیل سامان کارگردانی مجموعه «ارمغان تاریکی» را در کارنامه دارد و فیلم سینمایی «وقت بودن» به کارگردانی او هنوز اکران نشده است.