دوزیستان

[Borna66]

مقدمه

در اواخر دوره دونین جمعیتی از ماهیها که در آبهای شیرین زندگی می‌کردند، در صورت رویایی با کمبود آب در محیط زیست می‌توانستند از یک محیط به محیط دیگر مهاجرت کرده و به حالت خزیدن در گل و لای حرکت کنند. چنین زندگی به تحول‌یابی آنها کمک زیادی جهت سازگاری بهتر با زندگی زمینی به آنها کرد و به تدریج این ماهیها ، دوزیستان اولیه را ایجاد کردند. دوزیستان یک رده از مهره‌داران هستند که شامل 250 جنس و 2500 گونه هستند.





رده بندی دوزیستان

• راسته کاتادا یا دوزیستان دم‌دار که سمندرها در این راسته قرار دارند.
• راسته آنورا یا دوزیستان بدون دم که قورباغه‌ها در این راسته قرار دارند.
• راسته آپودا یا دوزیستان بدون دست و پا مانند ژیمنوفیون و سیسفلیانها.

ویژگیهای اختصاصی

• پوست برهنه ، مرطوب و نرم است با غدد مخاطی زیاد که ترشحات غدد باعث نرم و مرطوب شدن پوست می‌شود. پولک یا فلس روی پوست وجود ندارد.
• دو جفت اندام حرکتی برای راه رفتن یا شنا کردن دارند. تعداد انگشتان بین 5 - 4 عدد است. بین انگشتان در انواعی پرده شنا دیده می‌شود مانند قورباغه.
• اسکلت کاملا استخوانی است و مهره‌ها دنده ندارند.
• قلب از دو دهلیز جدا و یک بطن مشترک با 3 جفت سرخرگهای خروجی از بطن است. گردش خون مضاعف و ناقص است.
• تنفس بوسیله آبششها ، ششها ، پوست و پوشش داخلی دهان انجام می‌شود.
• مغز دارای دو نیمکره رشد طولی یافته است. لوبهای بویایی رشد متوسط دارند و از مغز 10 جفت اعصاب جمجمه‌ای جدا می‌شود.
• همانند ماهیها جانوران خونسردی هستند.
• لقاح در انواعی داخلی و در انواعی خارجی است. اکثرا هم تخم‌گذار هستند.

ساختار پوست

در دوزیستانی مانند قورباغه که از انواع مهم این گروه است، اپیدرم به صورت چند لایه‌ای بوده و به صورت دوره‌ای در هر ماه یکبار تعویض می‌شود. علاوه بر غدد مخاطی در بعضی از دوزیستان مانند وزغها ، غدد مولد سم هم وجود دارد که این جانوران را بر علیه دشمنان مصون نگه می‌دارد. پوست رنگی است. تغییر رنگ به کندی انجام می‌شود به این دلیل که سیستم عصبی کنترل مستقیمی روی سلولهای رنگی ندارد.

ساختار اسکلت بدن

جمجمه یک جعبه استخوانی است که مغز و اندامهای حسی را نگهداری می‌کند. ستون مهره‌ها از مهره‌های جدا از هم تشکیل شده این مهره‌ها شامل مهره‌های گردن ، پشت ، ناحیه کمری ، خاجی و ناحیه دمی در دوزیستان دم‌دار است. بعضی از سمندرها تعداد مهره‌هایشان به بیش از 100 عدد می‌رسد و در قورباغه فقط 9 مهره بدون دنده وجود دارد.

سیستم گردش خون

قلب که داخل پرده پریکاردیومی قرار دارد. از دو دهلیز جدا از هم و یک بطن مشترک بوجود آمده که در بالای بطن ، پیاز آئورتی قرار دارد. به دهلیز سمت راست یک سینوس سیاهرگی اتصال دارد. از بالای بطن یک تنه آئورتی کوتاهی خارج می‌شود که به دو تنه آئورتی راست و چپ تقسیم می‌شود. هر یک از انشعابات دارای 3 شاخه از سرخرگهاست که شامل سرخرگ یا کمان کاروتیدی ، سرخرگ یا کمان آئورتی و سرخرگ یاکمان ششی _ پوستی هستند. که اولی حاوی خون اکسیژن‌دار ، دومی حاوی خون مخلوط و سومی حاوی خون تیره است. خون تیره همه بدن از طریق یک سیستم سیاهرگی پیچیده به قلب برمی‌گردد.





سیستم تنفسی

تنفس از طریق ششها در انواعی از دوزیستان مانند قورباغه دیده می‌شود. علاوه بر تنفس از این طریق پوست و حفره دهانی نیز در تنفس نقش دارند. تنفس از طرق مختلف در انواع گوناگون دوزیستان متفاوت است.

دستگاه گوارش

دهان مجهز به آرواره‌های تحتانی و فوقانی با دندانهای ریز مخروطی است. لبها رشد زیادی ندارند. دهان به حلق و مری منتهی می‌شود. معده ساده‌ای وجود دارد. سپس روده کوچک ، روده بزرگ و راست روده وجود دارد که راست روده به کلواک و مخرج منتهی می‌شود.

دستگاه تناسلی و ادراری

2 تا کلیه قرمز مایل به قهوه‌ای ، چسبیده به ستون مهره‌ها دیده می‌شود که از هر کدام یک مجرای میزنای منشا می‌گیرد. در جنس نر میزنای‌ها با دفران از طریق منفذ مشترک وارد کلواک می‌شوند اما در جنس ماده میزنای با اویداکت مستقل هستند.

منبع: دانشنامه رشد

[Borna66]

قورباغه جانوری دوزیست از راسته بی‌دمان (Anura).
رایج‌ترین دوزیستان جهان قورباغه‌ها و وزغها هستند. نوع بالغ قورباغه‌ها عموماَ بدون دم و چمباته زده هستند، آنها پاهای بلند عقب برای پریدن و زبان بلند چسبناک برای گرفتن طعمه، دارند. معمولاَ قورباغه‌ها بدن نرم و مرطوب دارند و در نزدیکی آبها زندگی می‌‌کنند. وزغها پوست خشک و زگیل مانند دارند و عمدتاً روی خشکی زندگی می‌‌کنند

تولید مثل
قورباغه‌ها و وزغها هر ساله به محل تولید مثل (محل تولد) خود باز می‌‌گردند. عموماَ نرها زودتر از ماده‌ها به آبگیرها می‌‌رسند و محدوده جفت گیری خود را مشخص می‌‌کنند. هنگامی که ماده‌ها به محل می‌‌رسند، نرها به‌وسیله آوازهای مخصوص آنها را به درون آبگیر دعوت می‌‌کنند. در صورتی که ماده‌ها به آواز نرها جواب بدهند، نرها به‌وسیله پاهای جلویی آنها را می‌‌گیرند. وقتی ماده‌ها تخم ریزی می‌‌کنند، نرها به‌وسیله اسپرم تخمها را بارور می‌‌کنند.
نحوه بغل کردن برای جفت گیری که به نام اتصال معروف است، به این شکل است که نر در سمت راست قرار می‌‌گیرد تا بتواند تخمها را بارور کند. این حالت ممکن است چند روز طول بکشد.

قورباغه درختی



بعضی از قورباغه‌های مناطق گرم با زندگی روی درختان و بوته‌ها سازگاری پیدا کرده اند. بعضی از گونه‌ها هرگز درختان را ترک نمی‌کنند و حتی روی درختان ،تولید مثل می‌‌کنند. بیشتر قورباغه‌های درختی دارای انگشتان بلند و دست و پا هستند که روی آنها صفحه‌های چسبناکی برای گرفتن شاخه‌ها و برگهای نرم وجود دارد. بعضی از قورباغه‌ها با استفاده از انگشتان پرده دارشان که به عنوان بال پرواز به کار می‌‌برند، از این درخت به آن درخت می‌‌پرند. این قورباغه درختی جنگلهای بارانی آمریکای مرکزی، یک قورباغه پرنده است که از این درخت می‌‌پرد. او در حالی که روی شاخه‌ها راه می‌‌رود، حشرات را شکار می‌‌کند.



حقایق ثبت شده

وزغ نیزار متعلق به آمریکای مرکزی و جنوبی در سال 1935 برای کنترل سوسک های نیشکر که آفت ساقه‌های نیشکر هستند، به نواحی شما شرقی استرالیا برده شده. متاسفانه وزغ نیزار در محیط زیست خود بیش از حد سازگاری پیدا کرد. این وزغ به سرعت افزایش پیدا کرد و تعداد بیشماری از گونه‌های حشرات محلی و حیوانات استرالیا را خود. بعضی از این گونه‌ها در حال حاضر در معرض خطر قرار دارند. این وزغ به دلیل سمی بودن و غیر قابل خورده شدن، شکارچیان کمی دارد.

گونه ها


]

پراکندگی قورباغه‌ها

3700 گونه از قورباغه‌ها و وزغها در دنیا وجود دارد که به غیر از قطب جنوب در همه نقاط عالم می‌‌توان آنها را یافت. برخی از آنها عبارت‌اند از:

• قورباغه سبز
• وزغ سبز
• وزغ بیلچه‌پای
• قورباغه نیزه سمی

دانشنامه رشد

[Borna66]

سَمَندَر یا آتشخوار یکی از انواع دوزیستان است.در میان دوزیستان بزرگ‌ترین آن‌ها سمندر غول آسای چینی(Andrias davidianus) است این دوزیست در رودهای سرد کوهستان‌های شمال شرقی، مرکزی و جنوبی چین و مرداب‌های اطراف آن‌ها زندگی می‌کند. طول متوسط یک دوزیست بالغ ۱٫۱۴ متر و وزن آن بین ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم است نمونهٔ بزرگ شکار شده طولی برابر ۱٫۸۰ و وزنی برابر ۸٫۶۴ کیلوگرم داشته‌است.کوچک‌ترین سمندر: سمندر کوتوله که در ایالت‌های تنسی، کارولینای شمالی و ویرجینیا یافت می‌شود کوچک‌ترین نوع خود می‌باشد. اندازهٔ نمونه‌های بالغ این سمندر بین ۳٫۶۸ تا ۵٫۸۰ سانتی متر است.

[Borna66]

قورباغه هایی که درباره آن صحبت می‌کنیم، از غده‌های پوستی خود ، زهر ترشح می‌کنند، رنگشان زرد و حتی قرمز است و در اکوادر زندگی می‌کنند.‏ مکانیسم عمل قورباغه این قورباغه‌های زهرپاش که در چندین خانواده رده بندی شده‌اند، با رنگهایشان خود را از ‏‏آسیب شکارگران در امان می‌دارند و در واقع ، با رنگ فریبنده به شکارگران هشدار می‏‏دهند که به سراغ آنها نروند. زهر موجود در بدن قورباغه ، فیلوباستی تریبیلیز تا حدی ‏زیاد ‏است که می‌تواند 20000 موش یا 20 انسان را بکشد. حتی تماس با این ‏قورباغه برای ‏انسان کشنده است.مردم بومی کلمبیا ، هنگام شکار از زهر این قورباغه استفاده می‌کنند و آن را به ‏‏تیر و کمان خود می‌مالند. بررسی و اکتشاف دانشمندان در سال 1974 دانشمندان با بررسی زهر قورباغه زرد و کوچک ‏‏اپیپدو باستی تری کولور در یافتند که آلکالویید موجود در زهر این قورباغه ، مانند ‏داروی ‏مخدر ، واکنشی درد زدایی را در موشهای آزمایشگاهی ایجاد می‌کند. دانشمندان با مسایل زیادی روبرو بودند. حتی پس از جمع آوری 750 قورباغه ، فقط ‏500mg ‏‏زهر جمع آوری کردند. نمی‌دانستند عامل فعال این زهر چیست و بدتر از آن این قورباغه‌ها از گونه‌های حفاظت شده محسوب می‌شدند.مشکلات دانشمندان به همین حالت ‏‏باقی بود تا اینکه در اوایل دهه 1990 روشهای تجزیه‌ای پیشرفته ای بوجود آمد که با ‏‏استفاده از آنها مشخص شد که عامل فعال زهر این قورباغه ، ترکیبی است که آن را اپی ‏‏باتیرین نام نهادند (بر گرفته از نام علمی این قورباغه).‏ ساختار اپی باتیرین اپی باتیرین ساختاری شبیه به نیکوتین دارد و از طریق فعالسازی گیرنده استیل ‏کولین ‏نیکوتین عمل می‌کند و بدین ترتیب مانند مورفین که از راه گیرنده دیگری ‏عمل می‌کند، ‏اعتیاد آور نیست. اپی باتیرین ، در تسکین درد حیوانات 200 بار قوی‌تر از مورفین است.‏ تشکیل اپی باتیرین در بدن قورباغه قورباغه‌های آزمایشگاهی ، اپی باتیرین تولید نمی‌کنند. بنابراین ، می‌توان نتیجه ‏گرفت ‏که فقط قورباغه‌ها در زیستگاههای طبیعی خود که از حشرات (مانند مورچه) ‏و گیاهان ‏تغذیه می‌کنند، اپی باتیرین دارند. شیمیدانان راههایی را برای ساخت این ماده ‏در ‏آزمایشگاه پیدا کرده‌اند.‏ کاربردهای پزشکی اپی باتیرین سمیت این ترکیب ، فراتر از آن است که مورد استفاده انسانی باشد. بنابراین شیمیدانان ‏‏صدها مولکول مشابه آنرا ساخته‌اند. یکی از آنها یعنی ‏R‏ ـ 5 (2ـ آزیترینیل متوکسی) ـ2ـ ‏‏کلرو پیریدین که به اختصار 594 ـ ‏ABT‏گفته می‌شود، نسبت به اپی باتیرین سمیت ‏‏بسیار کمتری دارد و درد زدایی موثری تلقی می‌شود. 594 ـ ‏ABT‏ در حال حاضر در ‏‏آزمایشگاههای بالینی بکار می‌رود و به نظر نمی‌آید اعتیاد آور باشددانشنامه رشد